9. Tedere haiku’s

De kunst van het haiku lezen; slot
Lezers geven wel eens de indruk dat ze haiku’s vaak maar wat onnozele rijmelarij vinden. In een aantal korte teksten (om de veertien dagen) wil ik aangeven hoe haiku’s zijn te lezen. Je kunt proberen om de teksten meditatief te lezen en te herlezen om ze dieper in je te laten doordringen. Zowel het schrijven als het lezen van haiku’s is een kunst en inspireert tot levenskunst. De reeks is begonnen op 25 september 2011. Dus als je in de weken daarna zomaar op de site komt binnen wandelen, weet je waar je de eerste aflevering in het archief kunt vinden.
9. Tedere haiku’s
Zelf heb ik voor de bundel Toen, nu en eeuwig uit honderden haiku’s die door de jaren heen uit mijn vingers gleden, een selectie gemaakt van haiku’s waarbij gevoel van tederheid een belangrijke drijfveer voor het schrijven was.

Uit de inleiding:
Tederheid is een kleine omzoomde bloemenweide in het landschap van de liefde. Aanvankelijke tederheid kan in liefde uitmonden zoals liefde zich in herhaalde tederheden kan terugtrekken.
Tederheid is de zachte toets van liefde, die gepaard gaat aan deugden als rechtvaardigheid, vertrouwen en oprechtheid. Liefde zetelt in het hart, tederheid in ogen, mond, handen en stem. Zij paart zich zowel aan verdriet, melancholie en heimwee, als ook aan pril geluk, zaligheid en zachte verrukking. Zij vergeet voor een moment ruimte en tijd, terwijl liefde en diep geluk ruimte en tijd voorgoed ontstegen lijken te hebben.
Tederheid is broos en breekbaar. Maar toch heeft zij de kracht het hart van de ander te openen, waardoor het toegankelijk wordt. Een tedere haiku opent de zinderende ruimte, waarin minnenden met elkaar verkeren. Een tedere haiku is geen lang liefdesgedicht, maar een zeventien lettergrepig vers, dat de sleutel vormt om de lezer een blik in de extatische sferen van genegenheid en liefde te gunnen.

Niet onverwacht schenkt
hij zijn lief een halssnoer, zie
haar gelaat stralen

In het veld plukt zij
wilde bloemen en schikt ze
tot een bloemboeket.
De kamer een gewijde
ruimte, vol zoete geuren.

De stilte tussen
zijn woorden zijn vervuld van
haar tederheden.

8. De universele betekenis van een concrete waarneming

De kunst van het haiku lezen
Lezers geven wel eens de indruk dat ze haiku’s vaak maar wat onnozele rijmelarij vinden. In een aantal korte teksten (om de veertien dagen) wil ik aangeven hoe haiku’s zijn te lezen. Je kunt proberen om de teksten meditatief te lezen en te herlezen om ze dieper in je te laten doordringen. Zowel het schrijven als het lezen van haiku’s is een kunst en inspireert tot levenskunst. De reeks is begonnen op 25 september 2011. Dus als je in de weken daarna zomaar op de site komt binnen wandelen, weet je waar je de eerste aflevering in het archief kunt vinden.

8. De universele betekenis van een concrete waarneming
In onze tijd en in onze westerse cultuur is de inhoud van de haiku minder aan een literaire traditie gekoppeld. Helaas staan we onszelf niet toe om aan ons rijke literaire verleden inspiratie te ontlenen en daarvan in het aanbeden ‘nu’ te genieten. Westerse haiku’s zijn heel vaak zonder meer aan concrete situaties gelinkt, die bij goed lezen een universele betekenis blijken te hebben. Daarbij streeft de haiku-schrijver ernaar om toch vooral ook de drie genoemde karakteristieken in de haiku te behouden. Deze manifesteren zich met name in liefde voor de natuur en natuurschoon en de wisselingen van de seizoenen, in vergankelijkheid van het leven en vooral ook in emoties, zonder die altijd expliciet te beschrijven, maar alleen te suggereren. Moderne haiku’s geven dan expressie aan innerlijke beroering of ontroering. Natuurlijk kunnen we bij dit alles de vormgeving van de haiku kunstzinnig vervolmaken, waardoor woordkeuze en zinsbouw ook nog op een andere manier kunnen ontroeren.

Laatste sliertjes sneeuw
tussen de tegels - ‘schoonheid
vergaat’ maakt hem droef.

Door ons een te voelen met de natuurlijke bewegingen van seizoenen en etmalen, worden we ons weer bewust van de ware natuur van onszelf. In plaats van ons louter door cultuurbepaalde morele regels te laten leiden, vormen diep-menselijke deugden van oprechtheid, verdraagzaamheid en liefde de ongeplaveide weg. We zuiveren onszelf steeds meer uit van onoprechtheden, weerstanden en onverdraagzaamheid en bereiken dan een staat van bereidheid om het leven te aanvaarden zoals het komt, inclusief de momenten van vreugde en verdriet. Worden we weer ontvankelijk voor subtiele emoties. Als we daaraan expressief vormgeven, komen we in balans met de ons omringende wereld.
In onze tijd wemelen de emoties over en door ons heen en zijn zij daardoor een nieuwe, andere inspiratiebron geworden. De vertolking van wat ons innerlijk beroert - weergegeven in een kunstzinnige vorm van een haiku - leert met emoties om te gaan, of die nu destructief dan wel enerverend zijn.

(wordt vervolgd over veertien dagen)

7. Van diepzinnig tot banaal

De kunst van het haiku lezen
Lezers geven wel eens de indruk dat ze haiku’s vaak maar wat onnozele rijmelarij vinden. In een aantal korte teksten (om de veertien dagen) wil ik aangeven hoe haiku’s zijn te lezen. Je kunt proberen om de teksten meditatief te lezen en te herlezen om ze dieper in je te laten doordringen. Zowel het schrijven als het lezen van haiku’s is een kunst en inspireert tot levenskunst. De reeks is begonnen op 25 september 2011. Dus als je in de weken daarna zomaar op de site komt binnen wandelen, weet je waar je de eerste aflevering in het archief kunt vinden.

7. Van diepzinnig tot banaal
Een haiku kan verschillende inhouden hebben, variërend van ernstig tot vrolijk, van diepzinnig tot banaal. Banaal, bijvoorbeeld: de haiku-schrijver ziet in het café een man met een erg grof gelaat, bijna niet menselijk meer, maar meer gelijkend op dat van een paard. Onverwacht noteert hij:

Paardelijk gelaat,
ik schrik van het woord, meer nog
dan van die man daar.

Of een banaliteit in de tanka-vorm van vijf regels:

In haar mond knispert
de chips, ze herkauwt en slikt,
dan is het weer stil,
volkomen stil als na het
bedaren van zware storm.

(wordt vervolgd over veertien dagen)

6. Het ontstaan van de haiku

De kunst van het haiku lezen
Lezers geven wel eens de indruk dat ze haiku’s vaak maar wat onnozele rijmelarij vinden. In een aantal korte teksten (om de veertien dagen) wil ik aangeven hoe haiku’s zijn te lezen. Je kunt proberen om de teksten meditatief te lezen en te herlezen om ze dieper in je te laten doordringen. Zowel het schrijven als het lezen van haiku’s is een kunst en inspireert tot levenskunst. De reeks is begonnen op 25 september 2011. Dus als je in de weken daarna zomaar op de site komt binnen wandelen, weet je waar je de eerste aflevering in het archief kunt vinden.

6. Het ontstaan van de haiku
De haiku is ontstaan in de Japanse cultuur van de zeventiende eeuw. Oorspronkelijk is hij aan een duizendjarige literaire traditie gekoppeld en werd hij door het Shintoïsme geïnspireerd. Shinto betekent letterlijk het dao (to) of de weg van het shen (shin) of de geest, vaak vrijer vertaald met de Goddelijke Weg. Iets van wat die weg inhoudt heb je voor een klein gedeelte in de voorafgaande afleveringen kunnen lezen, waarin drie belangrijke maar niet de enige kenmerken van de haiku zijn besproken.

De Japanse dichtkunst kende gedichten in langere en kortere vorm. De kortere vorm noemt men tanka. Een tanka bestaat uit vijf versregels met een vast aantal lettergrepen per regel en wel volgens het schema 5-7-5-7-7. Het schrijven van tanka’s behoorde tot de meer elitaire bezigheden zoals het beoefenen van muziek, kalligrafie en klassieke poëzie. In de zeventiende eeuw kwam er een reactie op deze klassieke vorm van tanka-schrijven. Het werd gebruikelijk om in gezelschap zogenoemde kettingverzen te schrijven, zogenoemde renga. Een soort gezelschapsspel van meestal mannen onder elkaar, waarbij de dichter met een drieregelig vers begon: ofwel een hokku dan wel een haikai. Een haikai beschreef situaties van alledag: zoals geld, seks, huiselijk leven of een grappig voorval. Deze hokku en haikai werden daarna als op zichzelf staande verzen geschreven. Pas in de negentiende eeuw kwam daarvoor de naam haiku in zwang.

(wordt vervolgd over veertien dagen)

5. Het lezen van een haiku

De kunst van het haiku lezen
Lezers geven wel eens de indruk dat ze haiku’s vaak maar wat onnozele rijmelarij vinden. In een aantal korte teksten (om de veertien dagen) wil ik aangeven hoe haiku’s zijn te lezen. Je kunt proberen om de teksten meditatief te lezen en te herlezen om ze dieper in je te laten doordringen. Zowel het schrijven als het lezen van haiku’s is een kunst en inspireert tot levenskunst. De reeks is begonnen op 25 september 2011. Dus als je in de weken daarna zomaar op de site komt binnen wandelen, weet je waar je de eerste aflevering in het archief kunt vinden.

5. Het lezen van een haiku
Een haiku is meer dan een drieregelig versje met mooie woorden. Wat ik wil aangeven is dat een haiku niet zozeer met veel denkkracht wordt geschreven, dan wel uit het hart opwelt, spontaan boven komt drijven na inkeer in de stilte van jezelf. Een rijpe haiku ontstaat zonder erover na te denken. In het schrijven ervan manifesteert zich levenskunst. Je kunt deze haiku’s stuk voor stuk onbevangen lezen. Je hoeft alleen maar ontvankelijk te zijn voor het beeld dat ze in je oproepen. Je hoeft niet naar een interpretatie te zoeken. Die welt vanzelf in je op.

 Verleden tijd smelt
als ijs, waarvan het water
fonkelt in het nu

Meedogenloze
tijd, denkt zij en aangedaan
plukt zij toch de dag

Hij verslikt zich in
het nu bij de gedachte
aan het hiernamaals

Haar glimlach ebt weg -
aanrollend zeewater trekt
zich terug, steeds weer

(wordt vervolgd over veertien dagen)

4. Het andere in spontaniteit laten spreken

De kunst van het haiku lezen
Lezers geven wel eens de indruk dat ze haiku’s vaak maar wat onnozele rijmelarij vinden. In een aantal korte teksten (om de veertien dagen) wil ik aangeven hoe haiku’s zijn te lezen. Je kunt proberen om de teksten meditatief te lezen en te herlezen om ze dieper in je te laten doordringen. Zowel het schrijven als het lezen van haiku’s is een kunst en inspireert tot levenskunst. De reeks is begonnen op 25 september 2011. Dus als je in de weken daarna zomaar op de site komt binnen wandelen, weet je waar je de eerste aflevering in het archief kunt vinden.

4. Het andere in spontaniteit laten spreken
Naast het eerste kenmerk van een haiku (het is zoals het is) en het tweede kenmerk (alles verandert tegen de achtergrond van het onveranderlijke) is er een derde karakteristiek van een haiku. Deze heeft te maken met de ervaring dat je soms heel intens beseft dat je er bent, dat je een naam hebt, dat je iemand bent, waarbij het er echter niet toe doet wát voor iemand je bent. Je bent in onthechting aan jezelf. Dat is dus iets heel anders dan maar voortdurend te proberen jezelf op een voetstuk te plaatsen. Gun je jezelf stilte, dan is het mogelijk te ervaren dat je je in de lente als een ontluikende bloem voelt, zomers als een warmtebron en in de herfst als een blad in de wind. Leven is zijn en worden. In ons ‘eindeloos bewustzijn’ zijn we eeuwig en onveranderlijk, terwijl we tegelijkertijd nooit dezelfde blijven en we tenslotte zelfs ons eigen lijf verlaten. Een haiku geeft uitdrukking aan de ervaring aan alles wat is - de natuur en de hele schepping - te delen. Als voorbeeld weer een haiku van Otsuji:

Ik schepte de maan
in mijn schotel en goot hem
weg met het water.

Je denkt iets te hebben en iets te zijn, maar het is niets, niets dan vals ego. Zoiets als: ‘Gedenk, o mens, dat gij stof zijt en tot stof zult wederkeren.’

Aan jezelf onthecht zijn en het ego laten vallen. De eigen vaak vervormde blik loslaten of dan tenminste tussen haakjes weten te zetten. In plaats van met eigen ogen kijken, het andere in spontaniteit laten spreken en je onbevangen openstellen voor de buitenwereld. Zonder te interpreteren. Ook dat vraagt voortdurende oefening. Ik ging met lood in de schoenen naar een feestje. Ik kende al die mensen al en had mijn oordelen over hen klaar. Ik ergerde me en verveelde me ook. Toen schoot me de haiku te binnen:

Ben ik niet mooi?, vraagt
de narcis in knop hoopvol.
Ja, nu je het zegt.

De buitenwereld op je af laten komen, anderen gelegenheid geven te laten zijn wie ze zijn. In mijn geest vond een omwenteling plaats. Stuk voor stuk werden de gasten andere mensen: sympathiek, ontroerend zelfs en ik was de laatste die op het feestje vertrok.

(wordt vervolgd over veertien dagen)

3. Alles verandert tegen de achtergrond van het onveranderlijke

De kunst van het haiku lezen
Uitgevers hebben er de grootste moeite mee om een bundel haiku’s uit te geven. Publicaties worden niet verkocht, zeggen ze. Het lezend publiek vindt haiku’s vaak wat onnozele rijmelarij. In een aantal korte teksten (om de veertien dagen) wil ik aangeven hoe haiku’s zijn te lezen. Je kunt proberen om de teksten meditatief te lezen en te herlezen om ze dieper in je te laten doordringen. Zowel het schrijven als het lezen van haiku’s is een kunst en inspireert tot levenskunst. De reeks is begonnen op 25 september 2011. Dus als je in de weken daarna zomaar op de site komt binnen wandelen, weet je waar je de eerste aflevering in het archief kunt vinden.

3. Alles verandert tegen de achtergrond van het onveranderlijke
Vanuit die diepe stilte, waarover ik in het vorige stukje sprak, krijgen we ook een ander tijdsbesef. We kunnen enerzijds besef hebben van het eeuwige en onveranderlijke, terwijl we tegelijkertijd ervaren dat alles verandert en niets blijft zoals het is. In de lente weet je dat het heel gauw zomer wordt en dat daarna de herfst weer op komst is. We voelen tot diep in ons lijf en hart de sprankelende opgang van de natuur in de lente tegenover de neerslachtig makende aftakeling van de natuur in de herfst. Zonder commentaar daarmee in harmonie weten te leven, noch het overstelpend genot van de zonnewarmte te overdrijven, noch je humeur te laten leiden door grijs en regenachtig weer, dat is leven in overeenstemming met de natuurlijke veranderingen. Deze vorm van levenskunst komt in de haiku tot uitdrukking.
Bijvoorbeeld in een haiku van Otsuji (Seki Osuga, 1881-1913):

Hoe de abrikozen
heel diep het zonlicht drinken
in grote stilte.

Dit beeld brengt ons onmiddellijk in de nazomer, het is geen lente meer. Een beeld dus van veranderlijkheid. Maar tegelijkertijd wordt de ‘grote stilte’ waargenomen: beeld van het onveranderlijke, het oneindige, dat wat altijd blijft bestaan. En daarmee wordt die simpele haiku zo mooi en diepzinnig.

(wordt vervolgd over veertien dagen)

2. Het leven is zoals het is

De kunst van het haiku lezen
Uitgevers hebben er de grootste moeite mee om een bundel haiku’s uit te geven. Publicaties worden niet verkocht, zeggen ze. Het lezend publiek vindt haiku’s vaak wat onnozele rijmelarij. In een aantal korte teksten (om de veertien dagen) wil ik aangeven hoe haiku’s zijn te lezen. Je kunt proberen om de teksten meditatief te lezen en te herlezen om ze dieper in je te laten doordringen. Zowel het schrijven als het lezen van haiku’s is een kunst en inspireert tot levenskunst. De reeks is begonnen op 25 september 2011. Dus als je in de weken daarna zomaar op de site komt binnen wandelen, weet je waar je de eerste aflevering in het archief kunt vinden.

2. Het leven is zoals het is
We kunnen ervaren dat het leven mooi is, af en toe zelfs heel mooi, maar niet altijd. Soms kan het verschrikkelijk zijn te moeten leven. Vanuit de diepe stilte echter leren we om ellende die ons overkomt, allereerst met open armen te ontvangen, vooraleer we ermee aan de slag gaan, en zeggen we: het is zoals het is. Die stelling (het is zoals het is) is een eerste, belangrijk kenmerk van de gerijpte haiku. Meer poëtisch uitgedrukt:

‘Eerste winterbui ’ -
de laatste roos begeeft het,
maar waarom getreurd.

Het is zoals het is. We gaan dood, maar waarom getreurd. Het is zoals het is. Een ander kenmerk van deze haiku is dat hij een wel heel eenvoudige waarneming is. Het is eind november, het sneeuwt, je loopt in de tuin en ach, die laatste roos begeeft het, zijn kopje hangt naar beneden.

Ik wil nog iets van deze haiku zeggen.
‘Eerste winterbui ’ in plaats van ‘miezerige sneeuw’, zoals er eerst stond. In originele Japanse haiku’s refereert een eerste regel vaak aan regels uit bestaande gedichten. In de haiku die je net hebt gelezen, is de eerste regel aan Basho (1644 - 1694) ontleend. In plaats van ‘Miezerige sneeuw’ staat er nu: ‘Eerste winterbui’. Zo zie je dat je aan een haiku kunt blijven knutselen.

 Overigens, het ontlenen aan regels uit oude gedichten maakt het lezen van originele Japanse haiku’s erg moeilijk. Een inleiding daartoe is het boekje De smalle weg naar het verre noorden.

We hebben nu één kenmerk laten zien: een haiku gaat uit van de levensfilosofie: het is zoals het is. Maar er zijn meer kenmerken die een haiku karakteriseren.

(wordt vervolgd over veertien dagen)

1. De buitenkant en de binnenkant van de haiku

De kunst van het haiku lezen
Uitgevers hebben er de grootste moeite mee om een bundel haiku’s uit te geven. Publicaties worden niet verkocht, zeggen ze. Het lezend publiek vindt haiku’s vaak wat onnozele rijmelarij. In een aantal korte teksten (om de veertien dagen) wil ik aangeven hoe haiku’s zijn te lezen. Je kunt proberen om de teksten meditatief te lezen en te herlezen om ze dieper in je te laten doordringen. Zowel het schrijven als het lezen van haiku’s is een kunst en inspireert tot levenskunst. De reeks begint op 25 september 2011. Dus als je in de weken daarna zomaar op de site komt binnen wandelen, weet je waar je de eerste aflevering in het archief kunt vinden.

1. De buitenkant en de binnenkant van de haiku
Een haiku heeft een bloemkant en een aardekant. De bloemkant bestaat uit de geschreven haiku, de woorden. De aardekant is de grond waaruit de haiku als bloem ontspringt.
Een haiku is als een bloem. Nu eens als een onopvallend weidebloemetje, dan weer als een koddige, stoere dahlia in een boerentuin, een treurige chrysant, een romantische roos of als welke soort bloem die je maar kunt bedenken. Een bloem kan echter nooit ontluiken, als niet de hele plant zich met zijn wortels in rijke en vruchtbare aarde kan voeden. Er is zowel uitbundig en kleurrijk leven boven de grond als verstild leven onder de grond, waar het altijd donker en kalm is. Op eenzelfde manier ontstaat een haiku als een bloem vanuit de stilte in de diepten van ons hart.

Dit beeld van fleurige bloemen en stille aarde is ook tekenend voor ons eigen leven. De fleurige bloemen staan voor het roerige leven van alledag. Soms is dat zelfs chaotisch en worden we door stress opgejaagd. Als het lukt, gunnen we onszelf af en toe een adempauze om daarna weer volop aan de slag te gaan. Maar het lukt niet altijd en dan blijft er van de bloemenweelde weinig over.

Naast het alledaagse leven met minder of meer beslommeringen hebben wij echter, net als de haiku, óók een aarde-kant. Die is minder zichtbaar en niet altijd even makkelijk bereikbaar. Niet voor onszelf, noch voor anderen Hoe dieper we in onszelf weten terug te zakken, des te stiller en verstilder we worden. Dit stiltegebeid is ook overdag toegankelijk, zelfs tijdens onze drukke bezigheden. Dat is geen simpele klus en vraagt wel enige training, bijvoorbeeld door je op gezette tijden terug te trekken en door het beoefenen van het stilzitten. Lukt dat eenmaal, dan kunnen we vanuit die stilte op een gezuiverde manier het leven van alledag ervaren en waarnemen.
We ervaren dus een parallel tussen het bestaan van een haiku en ons eigen bestaan.

Overzicht

Overzicht
Hoofdzonden bega je niet zozeer als wel verwijzen zij naar de aard van een persoon en geven in- en uitwendige houdingen, stemmingen en gevoelens aan. Doodzonden en dagelijkse zonden daarentegen bega je in een daad. Zo ben je hoogmoedig of gulzig en bega je diefstal en doodslag. Met een slechte of zondige houding ligt de weg open naar het plegen van zondige daden. Elk van de zeven hoofdzonden is te herleiden naar een houding of stemming die deugdzaam is. Een hoofdzonde is een uit zijn voegen getrokken, maar eigenlijk nastrevenswaardige houding of stemming. Zo is bijvoorbeeld ‘gevoel van eigenwaarde’ menswaardig en deugdzaam, maar raakt het uit proporties dan verwordt het tot ‘hoogmoed’. Gevoel van eigenwaarde en hoogmoed liggen dus op een schaal met glijdend verloop.
Hoogmoed (superbia)
gevoel van eigenwaarde
bescheidenheid
minderwaardigheidsgevoel

gulzigheid (gula)
gezonde eetlust
vasten en matigheid
zichzelf uithongeren

hebzucht (avaritia) - verkwistend
gulheid
spaarzaamheid
gierigheid
hebzucht - gierig  
spaarzaamheid
gulheid
roekeloze verkwisting

woede (ira)
morele verontwaardiging
verdraagzaamheid of geduld
laksheid en apathie

wellust (luxuria, mateloze wellust)
beheerste wellust
zelfbeheersing en respect
lusteloosheid en frigiditeit

jaloezie (invidia)
waakzaamheid
tevredenheidheid of vertrouwen
onverschilligheid

onverschilligheid (acedia) - rusteloos
actief bezigzijn
rust en ontspanning
luiheid 

onverschilligheid (acedia) - lui
rust en ontspanning
actief bezigzijn 
rusteloosheid

In het overzicht staan in de eerste kolom de hoofdzonden genoemd (in de vertaling van het Latijnse woord) en in de tweede de deugdzame variant ervan. Net zoals een renpaard wordt beteugeld, zo moet ook de deugdzame variant worden beteugeld om niet in hoofdzonde te ontaarden. De menners van de deugdzaamheden die zullen voorkomen dat zij in hoofdzonden overgaan, staan in de derde kolom vermeld. Zo is bijvoorbeeld ‘morele verontwaardiging’ deugdzaam, maar om te voorkomen dat zij niet tot ‘woede’ verwordt, zijn deugden als ‘verdraagzaamheid’ en ‘geduld’ nodig om ‘morele verontwaardiging’ in toom te houden. Ook nu dreigt op haar beurt het gevaar dat ‘verdraagzaamheid’ overgaat in ‘laksheid’ en ‘apathie’, die in de vierde kolom staan vermeld. Laksheid en apathie staan lijnrecht tegenover woede en vormen daar de negatieve afspiegeling van. Zij zijn even laakbaar en zo men wil zondig. In dit boek worden de zeven hoofdzonden volgens dit schema verder uitgewerkt.
Elk hoofdstuk bestaat uit drie onderdelen. In het eerste onderdeel wordt de hoofdzonde gekarakteriseerd. In het tweede wordt nagegaan waartoe de hoofdzonde in het leven van alledag kan leiden. Tenslotte wordt in een derde onderdeel van elk hoofdstuk besproken hoe met de hoofdzonde om te gaan en hoe ons ervan te ontdoen om naar de deugdzame variant ervan terug te keren.

Inl. Hoofdz. 8

Inl. Hoofdz. 7

Inl. Hoofdz. 6

Inl. Hoofdz. 5

Zondenpalet
De zondeval is het uitgangspunt geworden voor een uitgebreide leer over de zonden. Heel kort samengevat bestaat het zondenpalet uit erfzonde, hoofdzonden, doodzonden en dagelijkse zonden. De erfzonde weerspiegelt de natuurlijke beweging in de mens, de destructieve neiging die door de vitaliserende en naar de hemel gerichte beweging in bedwang kan worden gehouden en overwonnen. Al heel vroeg in de christelijke leer maakte men onderscheid tussen doodzonde en dagelijkse zonde. Door het begaan van een doodzonde verliest men de zogenoemde heiligmakende genade. Dat is de genade die ons na de dood toegang tot de hemel verleent. Als men in staat van doodzonde sterft, belandt de zondaar in de hel. Dagelijkse zonden zijn in vergelijking met doodzonden minder zwaarwegend en komen voort uit menselijke zwakte. ‘Zolang de mens in dit vlees leeft, kan hij onmogelijk zonder zonden zijn, tenminste niet zonder lichte zonden,’ zegt Augustinus in een van zijn preken.

Hoofdzonden
De hoofdzonden zijn voor het eerst in de vierde eeuw meer systematisch beschreven. Ze worden beschouwd als zonden die aan de basis van de andere zonden liggen. Hoewel de hoofdzonden in een christelijke traditie zijn beschreven, hebben ze naar mijn idee een algemene, diep in de mens verankerde betekenis. Hoofdzonden zijn voor jan en alleman herkenbaar. Door je erop te bezinnen kun je een beter mens worden en werken aan een leefbaardere wereld. Hoofdzonden vormen de meest kwetsbare plekken in de natuurlijke (destructieve) beweging in de mens en hebben de neiging zijn vitaliserende (hemelse) beweging te onderdrukken, terwijl ze als misvorming van deugden daaraan toch bijna onverbrekelijk zijn gekoppeld. Het kan een troost heten, dat - dankzij de menselijke gerichtheid op het goede - deze keer misvorming in principe omkeerbaar is.

Inl. Hoofdz. 4

De zondeval
Een belangrijke peiler van de westerse traditie is het boek Genesis van de bijbel. Daarin staat het begin van de gedachten over wat zonde is, beschreven. Zonde is gedrag dat indruist tegen wat het goede is. De bijbel verhaalt van Eva die zich door de duivelse slang liet verleiden om van de boom van goed en kwaad te eten. Zij overschreed daarmee de grens van wat goed voor haar was: in plaats van respect voor God de Schepper te hebben, wilde ze liever aan Hem gelijk worden. Dat leek haar wel wat. En Adam - zwak als mannen zijn - liet zich op zijn beurt door Eva verleiden. De eerste zondeval heeft zich voltrokken. En dat terwijl Adam en Eva het goed hadden in het paradijs.

De natuurlijke en vitaliserende beweging
De slang verbeeldt de natuurlijke beweging in de mens, de beweging van noodzakelijke ontbinding en verrotting, een neerwaartse naar de aarde gerichte beweging, die tenslotte in samenhang met de vitaliserende beweging alle leven ten goede kan komen. Deze vitaliserende beweging in de mens is een opwaartse naar de hemel en op het goede gerichte beweging en verbeeldt het luisteren naar de stem van God die zag dat alles wat Hij had geschapen goed was. Vanaf het moment van de zondeval ziet de schepping eruit zoals zij zich nu manifesteert. De mens daarin wordt gedynamiseerd door natuurlijke en vitaliserende bewegingen om met de dood uiteindelijk alleen nog in het bijzijn van de Goede God te vertoeven. Sinds de eerste zondeval maken groei en verval deel uit van het scheppingswerk en het leven op aarde.

Inl. Hoofdz. 3

Op zoek naar de universele betekenis van de hoofdzonden
Besef van te zondigen heeft in de westerse samenleving van nu minstens toch een ander karakter gekregen dan het eeuwenlang in de christelijk georiënteerde samenleving heeft gehad. Je kunt je enerzijds met de hoofdzonden bezighouden als een vermakelijk en interessant gegeven. Anderzijds kun je naar een mogelijke dieper liggende en meer universele betekenis ervan op zoek gaan, in een poging cultuurgebonden levensbeschouwingen min of meer tussen haakjes te zetten. Je komt dan tot een beschrijving van de naakte mens zoals hij is. Vervolgens licht in die beschrijving dan op wat men in onze cultuur door de eeuwen heen hoofdzonden is gaan noemen.

De ‘naakte’ mens
De grote beweging in de natuur is: op te nemen, te verwerken en weer los te laten. Groei, bloei en destructie. Concreter gezegd, levende wezens eten, verwerken het voedsel en zetten het om in lichaamseigen structuren en scheiden afvalstoffen uit die in de aarde worden opgenomen om als voedsel voor nieuw leven te dienen. Zo zit de natuur in elkaar ‘en God zag dat het goed was’. Al wat menselijk is deelt in dat scheppingsproces en daarmee is ook de grondhouding van de mens helder zichtbaar: de mens drijft op wat je de eeuwig stromende rivier van het goede zou kunnen noemen. Hij wil het goede voor hemzelf en voelt zich daar energiek en levenslustig bij. Ook zoekt hij naar goede gevoelens, want hij is liever opgewekt en vrolijk dan somber en verdrietig. Hij denkt erover na hoe hij die aantrekkelijke gevoelens in zichzelf kan bevorderen en slechte gevoelens buiten de deur kan houden. Om door alle jaren en seizoenen heen zijn leven te kunnen blijven voeden en in stand te houden wordt het aanvankelijk louter praktisch denken en handelen steeds genuanceerder. Gebruik van opgedane ervaringen en rekening houden met de dag van morgen spelen daarbij een steeds grotere rol. Zo is het menselijk leven een spelevaren op de stroom van het goede. Vanuit deze meest fundamentele streving is de mens gaan nadenken over zichzelf, zijn bestaan samen met anderen en in zijn natuurlijke omgeving. Heel diep in hemzelf heeft de mens weet van zijn gerichtheid op het goede. Dat weten is men het geweten gaan noemen. Door zijn geweten weet de mens wat goed voor hemzelf en voor anderen is.

Streven naar het goede
De mens wil dit subjectieve weten met anderen delen. De gewetens zijn zich aan elkaar gaan toetsen, wat men het intersubjectief geweten is gaan noemen. Daaruit ontstonden morele regels en deugden zoals mededogen en liefde, eerbied, verdraagzaamheid, vertrouwen enzovoort. Uit hogere vormen van weten en bewustzijn ontwikkelden zich mystieke bewegingen, die in vrijwel alle culturen bestaan. Afhankelijk van de tijd en geografische spreiding zijn verschillende levensbeschouwingen en religies ontstaan. In de westerse samenleving spreekt men van een joods-christelijke traditie waarin een persoonlijke God, deugden en zondebesef een belangrijke plaats hebben gekregen. Het grondstramien van al die levensbeschouwingen is te streven naar het goede.

Inl. Hoofdz. 2

Rol van het geweten
Hoe kom je er achter dat een of meerdere hoofdzonden je in zijn of hun tentakels heeft gekregen? Doorgaans hoor je dat wel van vrienden, geliefden of collega’s op het werk of voel je dat zelf spontaan aan, tenzij de tentakels van de hoofdzonde je tegelijkertijd een gif inspuiten, waardoor je verdoofd bent geraakt. Men sprak altijd over het geweten waarmee je aanvoelt wat goed of slecht is. Het geweten is eigenlijk meer dan een ‘orgaan voor het goede’. Het is een bijzonder soort van weten dat deel uitmaakt van het menselijk bewustzijn. Het gaat daarbij dan om een spirituele zijnswijze. Als het daaraan ontbreekt, ben je in de ban van de hoofdzonde acedia of spirituele onverschilligheid. Is deze extreem, dan kun je je nauwelijks nog van mogelijke andere hoofdzonden bewust zijn. Maar doorgaans zal acedia niet zo extreem zijn en daarom speelt je geweten altijd wel min of meer een rol en ben je in staat om je eigen gedrag dat van het goede afwijkt, te onderkennen.

Norm voor goed en slecht gedrag
De vraag is dan waaraan je je gedrag kunt toetsen. Wat is de norm voor goed en slecht gedrag en voor het leven dat door een of meerdere hoofdzonden wordt gekleurd? De norm daarvoor is wat algemeen menselijk verachtelijk is. Er is bijvoorbeeld gedrag waaraan je je ergert. Neem nou de mateloze arrogantie van een collega op het werk. Hij kleineert je op alle mogelijke manieren om er zelf als betweter uit te komen. Maar op een rustig moment in het weekend vraag je je af of die ergernis niet wordt opgewekt, juist omdat jezelf aan dat verachtelijke gedrag lijdt. Andermans slecht gedrag of gedrag dat jij als slecht beoordeelt, is een spiegel voor eigen gedrag geworden. Je merkt bijvoorbeeld dat zeer bescheiden mensen zich nauwelijks aan arrogantie van anderen ergeren. En dat mensen met een innemend en lief karakter woede van een ander van zich af weten laten te glijden, terwijl zij bij jou agressie opwekt. De woede van de ander is een trigger voor eigen diep in jezelf liggende woede.
Toch kom je er niet altijd uit met die norm van het algemeen verachtelijke. Uitingen van wellust bijvoorbeeld worden door grote groepen mensen veroordeeld. Terwijl het goed mogelijk is dat zij normen hanteren die zijn versleten, uit een andere tijd komen en minder universeel lijken dan gedacht. In dit verband wordt daarom in dit boek een onderscheid tussen mateloze wellust en beheerste wellust gemaakt.

Inl. Hoofdz. 1

Inleiding

Elk boek over zonde is per definitie autobiografisch, zelfs als de schrijver abstracte ideeën analyseert of over de zonden van anderen spreekt.
Aviad Kleinberg

Van veel heiligen lees je dat ze zichzelf tot aan hun dood als zondaar beschouwden. Nu ben ik geen heilige en zou me dus nog veel zondiger moeten voelen, maar ik voel me eigenlijk helemaal niet zo zondig. Het kan komen door gebrek aan zelfkennis, maar ook omdat ik misschien niet in omstandigheden ben, die tot het begaan van zonden uitlokken. Natuurlijk zijn er wel wat lastige kantjes aan wie ik ben: nogal gauw driftig, belust op sensatie en anderen zeggen wel eens dat ik aandacht wil trekken. Kortom, ik ben een gewone, gemiddelde burger, maar toch wel zo een die niet alle morele regels zonder meer als vanzelfsprekend accepteert. Erger nog, ik trek ze vaak in twijfel met het gevolg dat ik ze ook wel met de voeten treed.

De zeven hoofdzonden als misvormde deugden
Uit nieuwsgierigheid ben ik me met een onderzoek naar de zeven hoofdzonden gaan bezighouden. Het is een behoorlijk stevig klustertje ondeugdelijkheden waar het om gaat. Bij elkaar blijken de hoofdzonden een raster te vormen dat over menselijk gedrag kan worden uitgespreid om vervolgens dat gedrag te beoordelen. Op de eerste plaats neem ik dan mijn eigen gedrag onder de loep. Maar eerlijk gezegd kan ik het nauwelijks laten om het raster van hoofdzonden ook over het gedrag van anderen te leggen. Hoewel ik me nauwelijks kan voorstellen dat een hoofdzonde me volledig in zijn macht heeft, is het misschien toch wel mogelijk dat de damp van een hoofdzonde me toch enigszins vergiftigt. Zo lijd ik niet aan extreme hebzucht, maar weet ik van mezelf dat ik af en toe een ietsje te spaarzaam ben. Dat is nog iets anders dan echt gierig zijn. Van elk van de hoofdzonden blijken mildere vormen te bestaan, soms zo mild dat ze uiteindelijk zelfs als deugd kunnen worden bestempeld. Dus van extreme hebzucht naar al te zuinige spaarzaamheid en tenslotte naar spaarzaamheid, die je een deugd kunt noemen. Er is een glijdende lijn van extreme zonde naar deugdzaamheid en omgekeerd. Je zou ook kunnen zeggen dat aan elke hoofdzonde een deugd ten grondslag ligt, een deugd die geleidelijk aan misvormd is geworden, zoals een mooie vrucht door slechte verzorging haar glans verliest en voortijdig gaat rotten.

Nawoord

Onverschilligheid 3

Terwijl spirituele onverschilligheid zo rampzalig en vernietigend wordt voorgesteld, prikkelt ze toch de onweerstaanbare gedachte of er niet iets positiefs in te ontdekken valt. Je kunt je bijvoorbeeld afvragen of rusteloosheid en luiheid in een bepaald opzicht ook niet waardevol kunnen zijn. Een beetje rusteloosheid brengt vaak leven in de brouwerij als saaiheid is toegeslagen. En ook belangrijke technologische ontwikkelingen zijn immers te danken aan de luie aard van de mens. Want rijden we niet liever in een auto dan dat we lopend onze boodschappen zouden moeten doen en naar huis moeten zeulen? Ik zou mijn oude oma vroeger liever een volautomatische wasmachine hebben willen zien volladen dan dat ik nu mijn leven lang het beeld moet meedragen van haar maandagse getob met het opwarmen en sjouwen van emmers water naar de wastobbe in het schuurtje. De wringer was voor haar al een heel prettige uitvinding, waardoor ze niet langer de witte lakens met de handen hoefde uit te wringen. Ondanks al die technische apparaten die veel werk uit handen hebben genomen en ons het leven vergemakkelijkt hebben, hebben we het drukker dan ooit en worden mensen overspannen, omdat ze nooit eens een momentje voor zichzelf hebben. Natuurlijk gaat het bij acedia om de extreme vormen van rusteloosheid en luiheid, die met spirituele onverschilligheid samenhangen.

Om ons aan de rusteloosheid door spirituele onverschilligheid te onttrekken is er in de hedendaagse wereld die door een naar buiten gekeerde activistische levenshouding, sensatie, prestatiedrang en carrière wordt gekenmerkt, een tegenbeweging van naar binnen gerichte aandacht nodig. Het gaat daarbij om inkeer, bezinning, eerbied voor al wat leeft en een cultuur van stilte. Alleen daardoor verandert rusteloosheid in de milde vorm ervan, namelijk in een actief bezigzijn, dat in evenwicht wordt gehouden als we ons tegelijkertijd aan rust en ontspanning kunnen overgeven. Door actief bezig te zijn voelen we ons in de regel lekker. Bovendien is bedrijvigheid gezond voor lijf en leden.
Als spirituele onverschilligheid zich in luiheid manifesteert, zouden alle pogingen in het werk gesteld moeten worden om de lamlendigheid door maatregelen op te heffen en actief bezigzijn te bevorderen. De neiging tot luiheid wordt dan in een houding van rust en kalmte omgezet, die een op een ontspannen manier actief bezigzijn bevordert en een ambitieuze werkinstelling stimuleert.
Om beide doelstellingen te kunnen bereiken is aandacht voor het innerlijk nodig. Maar hoe bereik je dat in een samenleving die minder op de voorwaarden daartoe is ingesteld?

De meest basale manier om daaraan te beginnen is eenvoudigweg om dat wat je doet met aandacht en grote zorgvuldigheid te doen. Het doet er niet toe of het nu heel belangrijk werk is of dat het simpele en noodzakelijke klussen betreft zoals de vaat doen en de kamers stofzuigen. Je kunt bij wat voor bezigheden dan ook kwaliteit leveren door alles met aandacht te doen. Datzelfde geldt voor het voeren van gesprekken. Of het nu zakelijke gesprekken zijn, een meer intiem gesprek of een gesprek in het café: met aandacht bij de ander zijn en je in de ander inleven.
Het voortdurend met aandacht bezig zijn vraagt op zichzelf ook al veel aandacht. Lukt dat eenmaal, dan voorkom je sleur en eentonigheid in de omgang. Alles wat je doet krijgt een zekere spankracht. Bewust aandacht geven aan de aandacht waarmee je de dingen doet, vermoeit niet, maar voorkomt juist vermoeidheid en gevoel van verveling. Op een dag waarop je aandachtig bezig bent geweest (en je je daarvan bewust bent geweest), kijk je ’s avonds met plezier terug. Deze aloude waarheid wordt al in de Middeleeuwen door de mysticus Willem van Saint-Thierry beschreven: ‘Het gaat er niet slechts om de dag aangenaam en met een minimum aan verveling door te komen, maar om uit elke voltooide dag iets voordeligs voor de geest in ons bewustzijn achter te laten.’ Je hoeft er niet per se een jonge monnik, aan wie Willem de brief schreef, voor te zijn om zijn advies tot het jouwe te maken.

Men noemt de aandacht die je aan de aandacht aan werk en anderen geeft wel ‘innerlijke waarneming’: je bewust maken van wat je met aandacht doet. Je bent je ervan bewust dat je erop let hoe je met jezelf, met andere mensen en dingen omgaat. Uiteindelijk besef je daardoor hoe je in de wereld staat. Het gaat er niet om dat je je aan de wereld zoals die zich aan je voordoet, onttrekt, maar om het besef van aandacht die je aan die wereld geeft. Door dat besef verruim je je eigen innerlijke wereld. Het gaat er ook niet om dat je direct met oordelen klaarstaat, maar om de aandacht die je geeft. De praktijk van het biechten zoals die in de kerk altijd heeft plaatsgevonden en nog steeds wordt gepraktiseerd, sluit bij deze praktijk van innerlijke waarneming aan. De belangstelling voor dit kerkelijke ritueel is in onze hectische samenleving uit het vizier geraakt, waarmee deze waardevolle praktijk verloren dreigt te raken.

Daarentegen is de beoefening van verschillende meditatievormen - onder meer door de belangstelling voor oosterse levensbeschouwingen en filosofieën - weer van stal gehaald en een nieuwe opstap naar innerlijke waarneming geworden. Toch is ook meditatie in de samenleving geen vanzelfsprekende praktijk. ‘Daar heb ik geen tijd voor,’ maak je jezelf wijs. Dat kan betekenen dat je er de zin niet van in ziet of dat je er geen zin in hebt. Ook kan het gebeuren dat je je in de stilte van de teruggetrokkenheid ongelukkig, benauwd of angstig gaat voelen. Om deze barrière te doorbreken, is het raadzaam om de eerste tijd vooral aandacht aan alles wat je doet te besteden. Zoals je door training betere sportprestaties gaat leveren, kun je ook gedisciplineerd met je geest leren omgaan. Je kunt je aandacht richten op wat jij wilt en je laat je niet langer afleiden, als je dat niet wilt. Als het eenmaal lukt om alles wat je doet met aandacht te doen, is de volgende stap uit te proberen: aandacht aan je aandacht geven ofwel je bewust maken van de aandacht die je geeft.

Verdieping van het innerlijk leven kan ook nauwelijks zonder het lezen van goede, inspirerende boeken. Het valt echter niet mee om uit het steeds groter wordend aanbod van boeken de juiste te vinden. Vind je eenmaal een boek dat je geest voedt en opent, dan is een trager dan gewoonlijk leestempo van belang om dat wat je leest te kauwen en te herkauwen. Ook is het met mensen uit je omgeving bespreken van wat je leest en heeft geraakt, verrijkend voor elkaar.

Er zijn globaal genomen drie stappen te onderscheiden die je van acedia of spirituele onverschilligheid kunnen bevrijden. De eerste stap is dat je er op uit bent om een aangenaam en prettig mens te zijn. Je probeert het goede te doen en het kwade te laten. Het waarden- en normendebat in onze huidige samenleving is daar bijvoorbeeld een poging toe. Simpel gezegd gaat het er om minder of niet te roddelen, niet zonder meer aan de sensatie van nieuwsgierigheid toe te geven, afgunst te vermijden, vriendelijk en behulpzaam te zijn, je taken uit te voeren of je daar nu zin in hebt of niet, enzovoort. Deze stap legt de basis voor de volgende stap naar verrijking van het innerlijk leven.
Die volgende stap is het zich op gezette tijden in stilte terugtrekken en niets doen. Een voorbeeld kan misschien verduidelijken hoe zo’n ervaring kan verlopen. Je zit in stilte. In eerste instantie zul je schrikken van het lawaai van je door jezelf gecreëerde buitenwereld, dat nog in je oren davert, en van de chaotische beelden die in je geest voorbijschieten. Als het dan wat rustiger in je wordt, dreig je misschien in slaap te vallen. Maar je kunt ook wakker proberen te blijven om te ervaren wat er in die stilte gebeurt. Wacht alleen maar af. Hoe meer je je daarbij ook lijfelijk ontspant, des te intenser zul je de weldadigheid van dat stille moment voelen. Vervolgens kun je de hot items van de dag doornemen en je daarop bezinnen en met jezelf in gesprek gaan. Je bent nu op een andere manier met de wereld van alledag bezig. Je hebt die wereld in een andere en eigen ruimte binnengetrokken, in je binnenwereld, waar je eigenlijk te weinig komt, kun je gaan beseffen...
Dit is maar een voorbeeld. Er zijn diverse methoden beschikbaar om de eigen binnenwereld in ogenschouw te nemen.
De derde stap zet je op de weg naar dieper inzicht. Innerlijke waarneming is een voorwaarde om tot meer inzicht te komen. Er ontwikkelt zich een nieuwe vorm van kennen, waarin je de werkelijkheid niet hoeft te bestuderen, als wel haar in ontvankelijkheid toe te laten, onbelemmerd en zonder vooroordelen. Alleen door op deze manier open voor de ander, de anderen en de hele natuurlijke omgeving te staan, ervaren we liefde, die je beter nog universele liefde zou kunnen noemen, omdat het ongerichte liefde is, zonder voorkeuren. Uiteindelijk opent zich de weg naar verlichting, waar het wegenstelsel ophoudt, omdat verlichting een zijnswijze is. De bereikbaarheid daarvan vraagt intensieve training en is doorgaans voor de meesten van ons een lange weg.

Onverschilligheid 2

Op een mooie dag is het een grote drukte in de dierentuin. Kinderen verdringen zich met ouders aan de omheining van de apenheuvel. Ze zien hoe jonge aapjes met elkaar spelen, terwijl moeder-aap het tafereel op haar hurken genoeglijk bekijkt. Vader-aap loopt breed stappend in het rond en let er op dat de allerkleinsten geen al te gewaagde streken aan de rand van de rots uithalen. Ai, daar bezeert zich een van de spelende aapjes. Moeder-aap schiet omhoog en likt het bloed van de verwonde voorpoot. Ze wenkt vader-aap, die komt aangesneld. Hij heeft een groen blad van een boom getrokken en dept daar de wond mee. Gelukkig is alles goed afgelopen. ’s Avonds kruipen de apen in verschillende holen en slapen al gauw na die dag vol spelen en rennen. Alleen het verwonde vrouwen-aapje kan de slaap niet vatten. Ze wordt uit de slaap gehouden door de schrijnende pijn aan haar pootje. Of zouden we niet beter over haar ‘handje’ kunnen spreken? Met de andere hand slaat zij zich nu voor d’r kop. Wat stom van mij, schijnt ze te denken. Ze weet van zichzelf dat ze mooi en aantrekkelijk is. Dat merkt ze wel aan de jongens-apen die voortdurend om haar heen dansen en springen. Nu ze daar zo in het duister wakker ligt, beseft ze ineens dat ze twee ikken heeft. Het ene ik beseft dat ze pijn heeft, het andere ik kijkt naar het pijnlijdende ik. Twee ikken, denkt ze. Wat raar. Wat zal mama daarvan zeggen? Ze maakt mama niet wakker, want die heeft haar rust nodig. Ze maakt zich wel eens zorgen om haar moeder, die steeds maar aapjes-kinderen moet baren. Zouden andere apen zich ook zo om al die zorgen van hun moeder bekommeren, vraagt ze zich af. In de volgende maanden trekt het aapje zich wat vaker terug om met al die problemen bezig te zijn, waar haar soortgenoten zich niet druk om schijnen te maken. Ze is nu zover dat ze beseft dat alle apen alleen maar in een buitenwereld leven en een heel klein beetje in een binnenwereld. In dat piepkleine binnenwereldje is er wel enige aandacht voor elkaar, voelen ze bijvoorbeeld elkaars verdriet en houden elkaar in de gaten, vooral als het op eten aankomt. Maar mijn binnenwereld is veel groter, denkt ze. Er is iemand in mij die mijzelf kan waarnemen. Ook voel ik aan wat goed en slecht is. Zij spreekt daarbij niet over een geweten, maar ervaart zichzelf als een wetend iemand. Dat is een bijzonder soort weten, een onmiddellijk weten of schouwen. Haar weten neemt toe door elke morgen verwonderd naar de zonsopgang te kijken. Mijn binnenwereld is veel groter dan dat van anderen, weet ze nu. Na enige jaren voelt ze het als een gemis, dat ze haar binnenwereld niet met de anderen kan delen. En wat misschien wel zo erg is, ze merkt dat ze haar haar begint te verliezen. Ze wordt een naakte aap en begint op een mens te lijken. Nog erger wordt het, nu ze in de gaten heeft, dat haar soortgenoten haar nauwelijks meer blikken waardig achten, terwijl ze altijd zo mooi en aantrekkelijk is geweest. Nu ze ouder begint te worden, verdwijnt haar verdriet daarover, want, denkt ze, mijn binnenwereld is zo rijk en veel omvattend. Het geeft haar eigenlijk een ongekend gevoel van geluk. Ze veroordeelt de anderen niet. Dat laat haar steeds zuiverder wordend geweten niet toe. Tegen het einde van haar leven, vindt ze het niet erg of eng om te sterven...

De biografie van de aap laat zien, dat het misschien beter is om het geweten niet als ding of orgaan te zien, maar als een wetend iemand in onszelf. Hoe meer onze binnenwereld zich verruimt, des te onmiddellijker we zien en weten en des te groothartiger wordt onze liefde. Acedia of spirituele onverschilligheid in haar ergste vorm daarentegen is misschien hetzelfde als wat we gewetenloosheid noemen. Spirituele onverschilligheid die zich in luiheid ofwel rusteloosheid uit, kent echter gradaties, die in mindere of meerder mate onze stemming en houding tegenover anderen bepalen. Het is zinvol om enkele gevolgen van spirituele onverschilligheid nader te bekijken.

Als je weinig aandacht aan het innerlijk leven besteedt en je je rusteloos door de buitenwereld beweegt, zal echte communicatie met anderen haperend verlopen. Er is immers te weinig innerlijke rust en kalmte om je in de ander in te leven. Bij acedia ga je die innerlijke vrede liever uit de weg, laat staan dat je jezelf tijd gunt om er met aandacht bij te verwijlen. ‘We moeten eens met elkaar praten,’ zegt de een. ‘Wat nou weer,’ zegt de ander. Of je hebt je antwoord al klaar, nog voordat je vriend of vriendin is uitgesproken. In plaats van naar elkaar te luisteren, wordt het gesprek niet meer dan een banale ruzie. Zonder inleving in de ander is de weg naar ruzie en onenigheid geplaveid.

Zonder innerlijke rust is het niet mogelijk diep geluk te ervaren. Met een gonzend leven in de buitenwereld alleen is diep geluk onbereikbaar. Of je zou tevreden moeten zijn met kortstondig geluk om zo van de ene gelukservaring naar de andere te hoppen. Als je het goed treft, kun je dat je leven lang volhouden. Maar je boft niet als het leven in de buitenwereld je leven op zijn kop zet door echtscheiding, onvoorzien ontslag op je werk, sterfgevallen in je nabije omgeving en eigen of andermans ziekte. Maar ook al zou je in je buitenwereld ongelukkig en verdrietig zijn, dan blijft het mogelijk om diep van binnen toch geluk, vrede en rust te ervaren.

Als je ervoor hebt gekozen om alleen aandacht aan de buitenwereld te geven, je daarin te vermaken en je innerlijke wereld te verwaarlozen, schep je een geschikte voedingsbodem voor de andere hoofdzonden. Hoogmoed en arrogantie, hebzucht, gulzigheid en onbeheerste wellust, jaloezie en woede maken niet gelukkig. Als je die hoofdzonden niet enigszins kunt matigen, dan kan het leven zo onleefbaar worden, dat je er liever niet meer bent. Van de zeven hoofdzonden is die van acedia als voedingsbodem wel de meest rampzalige.

Bij gebrek aan aandacht voor het innerlijk leven ben je meer bevattelijk voor bepaalde welvaartsziekten, zoals bijvoorbeeld voor de gevolgen van stress, die je nauwelijks de baas kunt. Door je met overdreven ijver in allerlei activiteiten te storten zonder af en toe de stilte op te zoeken, kun je hart- of maagproblemen krijgen of geruisloos in een burn-out verzeilen, waarbij je jezelf niet meer terug kent en zelfs onbekwaam wordt om met je drukke bezigheden door te gaan. De ellende wordt nog groter, omdat je bij je aandoening bent overgeleverd aan een mechanistische, materialistische geneeskunde, die uit een collectieve vorm van acedia is voortgekomen: een materialistische levensopvatting die wars is van welke vorm van spiritualiteit dan ook. Zelfs bepaalde stromingen binnen psychiatrie en psychotherapie hebben diezelfde kenmerken. Het is niet verwonderlijk dat in onze vermaterialiseerde samenleving ook de natuurgeneeskunde met argusogen wordt bekeken en uit het verzekeringspakket wordt geweerd. Een natuurgeneeskundig therapeut behandelt immers zijn patiënt niet alleen tegen de achtergrond van zijn sociale en natuurlijke omgeving, maar heeft ook open aandacht voor zijn geestelijke wereld. Van de andere kant wordt het de natuurgeneeskundig therapeut wel lastig gemaakt als het ook de mens die hij wil helpen, aan een wel gevoed innerlijk leven ontbreekt.

Als het de samenleving als geheel aan aandacht voor de geestelijke wereld ontbreekt, belemmert dat een open wetenschapbeoefening, die over de grenzen van het louter verifieerbare uitstijgt. De universitaire wetenschapsbeoefening munt over het algemeen uit in materialistische en mechanistische visie op mens en wereld.
Een ander gevolg van collectieve spirituele onverschilligheid is het steeds verder wegzakken van mystieke bewegingen, die eeuwenlang voor de westerse cultuur kenmerkend zijn geweest. Het is begrijpelijk dat oosterse filosofieën en levensbeschouwingen de nieuw ontstane leegte opvullen. Dat wil niet zeggen dat men in het oosten niet met het verschijnsel van spirituele laksheid onbekend was, terwijl toch die samenlevingen van spiritualiteit waren doordrongen.

Spirituele onverschilligheid leidt tot verveling, luiheid, onrust en depressie. Door volop met activiteiten bezig te zijn wekt dat de schijn op van te leven in het hier en nu. Het is echter niet altijd een bewust leven in het hier en nu, maar vaker een zich door drukke bezigheden laten afleiden of verdoven. Vanuit de verdovingsroes lijkt men voortdurend met op toekomst gerichte fantasieën bezig te zijn of met treurnissen om het verleden, de tijd dat alles nog goed was. Leven in het hier en nu veronderstelt een rijk innerlijk leven. Wanneer je daarin vertoeft, verdwijnen tijd en ruimte en ben je er zonder meer, altijd hier en nu. Geworteld in het hier en nu met open aandacht voor verleden en toekomst, wat iets anders is dan leven vanuit het verleden en leven in de toekomst.
Verveling treedt op als de roes van verdoving door al te drukke bezigheden is uitgewerkt. Wat nu te doen? Welke prikkels zijn nog in staat om het verveeld gevoel te boven te komen? Er zit niets anders op dan de buitenwereld in te trekken of je aan luiheid over te geven.

Zoals gezegd kan acedia zich ook zonder meer als luiheid manifesteren. Je zou moeten werken, het gras maaien of het huis poetsen, maar je komt er niet toe. Je hebt de vrijheid om een keuze te maken: doe ik het of doe ik het niet? Je hebt jezelf lief en je wilt aardig voor jezelf zijn. Er is zo een smoesje verzonnen om niet te hoeven doen wat je zou moeten doen. En je stelt de taak waar je voor staat maar even uit. Je doet nu liever iets anders of niets. Je geeft je over aan de natuurlijke beweging in jezelf. In plaats van spieren en gewrichten in beweging te zetten of hersens te laten werken, geef je hen liever rust. Langzamerhand wordt het een levensstijl en word je een aartsluilak. Zelfs in situaties waarin anderen een appèl op je doen. Je geeft de voorkeur aan eigen gemak, waarbij je niet alleen anderen, maar ook jezelf tekort doet. Je snijdt immers wegen naar verdere ontplooiing af. Scholieren en studenten presteren niet langer, nemen genoegen als lui varken te worden aangeduid en zakken voor examens.
Spirituele luiheid belemmert om zich met de realiteit van de geestelijke wereld bezig te houden.
‘Dat esoterisch gedoe is niets voor mij.’
‘Ik sta liever met beide benen op de grond.’
‘Hou op over meditatie, want bij het woord alleen al val ik in slaap.’ Toch houdt alleen bezinning je op de been. Zelfs het zich afzetten tegen alles wat met spiritualiteit te maken heeft, komt uit een zeker soort bezinning voort. Je kunt echter de grenzen van bezinning verleggen, waardoor eigen leven en dat met anderen intensiever kan worden genoten. Bezinning is ook de enige manier om met name negatieve emoties te boven te komen, er tegenwicht aan te geven en ze in positieve om te zetten. Als men zich niet opgewassen voelt tegen de wrede wereld om zich heen en men aan zogenoemde Weltschmerz lijdt, zal spirituele luiheid die alleen maar verergeren.

Zolang de samenleving door spirituele onverschilligheid wordt gekenmerkt, staan opvoeding en vorming van kinderen, pubers en jongvolwassenen op het spel. In het onderwijs worden zij - hoewel waarschijnlijk onbedoeld - zo snel als maar enigszins mogelijk is, binnengeleid in een materialistische wereldbeschouwing. Zelden hoor je van leerlingen dat ze het op school naar hun zin hebben. Leerkrachten lopen voortdurend op hun tenen om zich tegen de weerzin van leerlingen staande te houden. Door de hevige prikkels die in onze maatschappij ook op kinderen worden losgelaten, is het voor hen steeds moeilijker de aandacht te concentreren. Het kunnen geven van aandacht is een van de manieren om een innerlijke wereld te ontwikkelen. In het onderwijs kunnen de meeste leerlingen alleen met extrinsieke motivatie in het gareel worden gehouden, omdat het aan spankracht om een taak ten uitvoer te brengen ontbreekt. Als een leerling het heeft klaargespeeld om op school over te gaan of om voor zijn examen te slagen, staan fiets en auto voor hem of haar klaar.
Veel eigentijdse vormen van cultuur ontbreekt het aan zelfs de minste diepgang, munten in mateloze oppervlakkigheid uit en worden als fastfood geconsumeerd.

Wetten en morele regels zijn aan het veranderen en worden steeds meer afgeleid door noeste pogingen met elkaar in een comfortabele buitenwereld te overleven. Een van de belangrijke leefregels is, dat we anderen niet tot last mogen zijn. Ruziemakende kinderen bijvoorbeeld worden getolereerd als ze hun ruzietje maar buiten de deur uitvechten en we er als opvoeders maar geen getuige van hoeven zijn. Ook respect is een eigentijdse deugd, die voor het leven met elkaar in de buitenwereld onontbeerlijk is. Goed en prettig leven in een buitenwereld is norm voor het bestaan van eigentijdse deugden geworden. Daar horen zelfs het lief en aardig voor elkaar zijn bij en ook: elkaar niet in gevoelens kwetsen. Ook was het eens mode om toch vooral assertief te zijn en door dik en dun voor jezelf op te komen. Dat is allemaal heel waardevol en maakt het leven met elkaar in de buitenwereld mogelijk en menselijk.
De nieuwe deugden geven aanleiding te denken dat we de goeie kant opgaan. Maar als het ontbreekt aan aandacht voor ontplooiing van een innerlijke wereld, zijn we geneigd ons te onttrekken aan waar we niet graag mee geconfronteerd willen worden zoals armoede, oorlogen en ellende in landen waar wij niet wonen. Liever ook geen tv-beelden over de situatie van vrouwen in landen waar een fundamentalistische godsdienst haar tirannie uitoefent. Daar hebben wij hier bij ons toch geen last van! Ook het negeren en ontwijken van beelden en het ontlopen van de daaruit voortkomende verantwoordelijkheden zijn vormen van onverschilligheid en zou je eigentijdse acedia kunnen noemen. De hoofdzonde leidt tot zelfgenoegzame tevredenheid, sleur en conformisme, waarbij je niet zelf hoeft na te denken, wat weer kan leiden tot huichelachtigheid. Je praat gewoon met anderen mee, terwijl je als zedenprediker de katjes in het donker knijpt. Niemand die er weet van heeft. Het zijn vormen van liefdeloosheid, die begrijpelijk zijn, maar niet voortkomen uit een welgevormd innerlijk leven, waarin alleen universele liefde zich kan ontwikkelen en bron van volmenselijk gedrag wordt.

Acedia of spirituele onverschilligheid is een slinkse hoofdzonde. Ze sluipt onszelf en de samenleving binnen zonder dat we het ons goed realiseren, omdat we door talloze prikkels worden afgeleid. Even vernietigend als niet onderkende kanker. Laten we ons dan maar liever overgeven aan hoogmoed, wellust en gulzigheid, als het maar geen onverschilligheid is. Als we daar eens vanaf zouden kunnen komen.

Onverschilligheid 1

Na een grauwe regenachtige dag in de herfst zitten Serge en Claire op de bank en kijken naar de televisie. Serge heeft de afstandsbediening in zijn hand en zapt voortdurend van het ene programma naar het andere.
‘Wat ben je toch weer ongedurig,’ zucht Claire.
‘Ik zal eens wat lekkers inschenken,’ zegt Serge. Na een paar minuten komt hij uit de keuken met een schaal vol stukjes gesneden kaas en worst. Claire kijkt geboeid naar een programma over ontwikkelingshulp. Serge wil weer gaan zappen, maar Claire kan hem nog net weerhouden. Ze denkt wel eens dat Serge last heeft van adhd. Zo rusteloos als hij is. Ze zijn zeven jaar bij elkaar, maar al drie keer verhuist. Even is het stil. Serge kijkt om zich heen.
‘We gaan hier weg,’ zegt hij. ‘We gaan naar Spanje. Daar is het altijd fantastisch weer. Hier heb ik niks te zoeken.’ Ach jee, daar begint het weer. Serge haalt zijn laptop te voorschijn en gaat naarstig op zoek naar huizen in Spanje. Gelukkig, daar is hij even zoet mee, denkt Claire. In een mum van tijd heeft Serge de schaal leeg gegeten. Claire heeft wel eens geprobeerd met Serge over zijn rusteloosheid te praten. Ze waagde het zelfs te zeggen, dat ze er zich niet prettig bij voelde. Zelden of nooit kan ze met hem praten over wat er in haar omgaat. Het is een goeie kerel, dat wel. Het ontbreekt haar ook aan niets, niets materieels tenminste. Maar ze mist in gesprekken zijn geduld en dat hij eens naar haar luistert. Tranen wellen in haar ogen op. Hun werelden zijn zo verschillend. Vroeger kon zij thuis met haar ouders en broer over alles en nog wat praten, over wat er in je omgaat, hoe je dingen aanvoelt, over verantwoordelijkheid voor de medemens dichtbij en veraf. Serge leest nooit eens een boek, praat nooit over wat er in hem omgaat. Ze kent hem eigenlijk nauwelijks. Altijd is hij bezig, in huis en in de tuin, neemt ook vaak werk mee naar huis. ‘Anders verveel ik me,’ zegt hij dan.
‘Waarom huil je, schat? Ach, je hebt het hier niet naar je zin. Kom op, kijk hier, moet je zien, een prachtvilla aan de Zuid-Spaanse kust.’ Hij klapt de laptop dicht en gooit enkele blokken op het haardvuur.

De Latijnse naam voor de hoofdzonde van onverschilligheid is acedia. Dat woord vertaalt men doorgaans met luiheid of vadsigheid. Maar de betekenis is veel meer omvattend. Letterlijk betekent het zorgeloosheid, je geen zorgen maken. Dat is op zich geen kwade eigenschap, integendeel. Mensen die zich overal zorgen om maken, hebben geen makkelijk leven. Niet alleen hebben ze daar zelf last van, maar ook hun naaste omgeving. Maar acedia heeft niet de betekenis van zorgeloosheid zonder meer. Acedia wil zeggen dat je je geen zorgen maakt om dat wat belangrijk in het menselijk leven is: het innerlijk. Zo glijdt zorgeloosheid in onverschilligheid over. In de langdurige geschiedenis van het woord acedia verwijst het dan ook naar gebrek om zich met de eigen innerlijke belevingswereld en die van anderen bezig te houden. Serge vermijdt het om in alle rust en met geduld op eigen gevoelens en die van Claire in te gaan. Acedia is een vorm van onverschilligheid die je vaak tegenkomt: een naar buiten gerichte, activistische levenshouding. Daar tegenover staat een mentaliteit van inkeer, bezinning en aandacht voor stilte, waardoor je de ervaring kunt hebben van er zonder meer te zijn, te zijn buiten tijd en ruimte. Een ervaring die je kunt hebben als je alleen in de natuur bent, in de kerk met medegelovigen of als een erotische ervaring met je geliefde. In al deze ervaringen ben je niet langer alleen, maar voel je je opgenomen in het Ene, maak je deel uit van een grote samenhang. Bij afwezigheid van zo’n meer naar binnen gerichte aandacht spreekt men dan ook wel van ‘spirituele onverschilligheid’. Hierbij houdt men zich alleen met uiterlijkheden bezig: prestatie en carrière, sensatie, geld maken, voortdurend zoeken naar vervulling van genot. Ook al is daar op zichzelf misschien niets mis mee, tenzij het om louter verdoezelen van innerlijke leegheid gaat. Door innerlijke leegheid dreigt men zich snel te gaan vervelen. Verveling wordt op twee manieren opgelost. Door eraan toe te geven en lui en vadsig op de bank voor de tv hangen of door zich in werk en allerlei bezigheden te storten. Door die bedrijvigheid kun je je verveling ontvluchten. Verveling krijgt dan nauwelijks kans om als gevoel te worden ervaren. Door maar voortdurend bezig te zijn ben je de verveling vooruit.

Je kunt je op verschillende manieren aan innerlijke aandacht onttrekken. Heel herkenbaar is ontvluchting uit de ruimte die je na kortere of langere tijd lijkt te gaan benauwen. Terwijl Claire het in het nieuwe huis naar haar zin heeft, is Serge alweer bezig met het zoeken naar een andere woning, liefst buiten het eigen woongebied en ver weg. Als zij daar eenmaal aan zouden toegeven, kun je er zeker van zijn - als het aan Serge ligt - dat die nieuwe woning maar van korte duur zal zijn, omdat de nieuwigheid ervan na enige tijd geen prikkels meer geeft. Je valt dan weer op jezelf terug en dat doe je liever niet. Zo zijn er ook mensen die het hele jaar door bezig zijn om vakanties uit te stippelen en te plannen om dan vervolgens weer tijdens die vakantie bezig te zijn met fantasieën waar ze een volgende keer naartoe zullen gaan.
Naast het vluchten uit de ruimte die tot verveling heeft geleid, is er het vluchten uit het moment. Mensen die zich in een restaurant te goed doen, vergallen het verrukkelijke moment door herinneringen op te halen hoe geweldig lekker ze elders hebben gegeten.
Al die ontvluchtingspogingen zijn erop gericht om je aan je eigen innerlijk te onttrekken. Gesprekken, fantasieën en gedachten kunnen dan over alles gaan, maar niet over jezelf of over innerlijke beroerselen van anderen. Die ga je uit de weg, laat staan dat je jezelf tijd gunt om er met aandacht bij te blijven verwijlen.

Onverschilligheid voor het eigen innerlijk leven en dat van anderen manifesteert zich ofwel in ongedurige rusteloosheid dan wel in vadsige luiheid. Rusteloosheid is een doorgeschoten vorm van een gezond actief bezig zijn, dat in balans wordt gehouden door momenten van rust en ontspanning. Tijdens die stilte kom je meer tot jezelf, laat je je eigen gedrevenheid in activiteiten los en geef je jezelf de kans om tot verheldering van je binnenwereld te komen. Dat kan op verschillende niveaus gebeuren. Zo kan het je overkomen dat de aandacht zich richt op de plaats die je binnen het kosmisch gebeuren inneemt. Voor sommige mensen kan dat zelfs tot mystieke ervaringen leiden: je verbonden voelen met al wat is, met het Zijn en - zo men wil - met God. Is er geen balans tussen een leven vol activiteiten en rust en innerlijke kalmte, dan spreekt men van spirituele onverschilligheid. Het betreft een dynamische balans, waarbij rust en kalmte uit evenwicht met je bezigheden kunnen raken en zo tot ofwel luiheid ofwel rusteloosheid verworden.

Acedia of onverschilligheid kan zich ook zonder meer als luiheid manifesteren. Dat is vaak de enige betekenis die men aan deze hoofdzonde toekent, wat dus niet helemaal juist is. Luiheid is een doorgeschoten houding van de normaal in het leven ingebouwde vormen van kalmte en rust. Maar de hele dag rusten en ’s nachts slapen zouden we niet lang volhouden. Daarom wisselen we rust en actief bezigzijn met elkaar af. Toch is doorgaans de natuurlijke beweging van de mens om liever lui dan moe te zijn. Door daar niet altijd aan toe te geven maken we graag gebruik van de vitaliserende beweging, die de mens ook eigen is. We weten allemaal dat we, als we ’s morgens liever nog wat langer op bed blijven liggen, de dag lui en loom zullen doorbrengen. Daarom geven we meestal spontaan tegenkracht aan de natuurlijke beweging van luiheid en staan we op. De ervaring heeft ons geleerd dat we dan energie in onszelf opwekken, waar we ons lekker bij voelen en actief aan de slag gaan. De gezonde vorm van vadsige luiheid is ontspannen rust, die door afwisseling met werk en bezigheden in balans wordt gehouden. Als die balans verstoord raakt, verwordt het actief bezigzijn tot overactiviteit en rusteloosheid. Alleen als rust en actie in evenwicht zijn, is het mogelijk bij de eigen binnenwereld stil te staan en kunnen we onszelf innerlijk waarnemen, waardoor we meer onszelf en meer mens en medemens worden.

Door de hoofdzonde van spirituele onverschilligheid worden we meer en meer egocentrisch, leven we oppervlakkig en zonder zelfreflectie en bestaat er alleen buitenwereld. Een levensinstelling waarin actief bezigzijn en innerlijke rust het met elkaar kunnen vinden, is voorwaarde om aandacht aan de binnenwereld te geven. Als we alleen in de buitenwereld leven, jakkeren we hier op aarde als gehavende mensen voort.

Verveling door gebrek aan aandacht voor de binnenwereld is nog in oppervlakkige afleiding te ontvluchten. Je kruipt als het ware uit een dikke mist over de velden en je laat je verrassen door drukke stadsstraten, waar mist minder kans heeft door te dringen. Of het ontbreekt je aan energie om je prettig te laten afleiden en loop je lui en verveeld door het huis en kom je tot niets. In deze stemming van luie verveling lijkt het erop of je door depressie bent overvallen, want je geeft anderen de indruk dat je lui en vadsig bent, omdat er weinig werk uit je handen komt en je je in stilzwijgen hult.
Een zwaardere vorm van depressieve gevoelens kan ontstaan als de innerlijke waarneming is vertroebeld. Bijvoorbeeld door angst, onzekerheid, minderwaardigheidsgevoel, jaloezie en afgunst. Je bent onverschillig voor een liefdevolle benadering, omdat je niet kunt geloven dat je iemand bent die de moeite is om liefgehad te worden. De binnenwereld is verkleind en ziet er donker uit.
Een depressie kan zich ook in rusteloosheid uiten, in een voortdurend, bijna dwangmatig bezigzijn om alles wat er zich in je afspeelt en wat je met negatieve gevoelens bekijkt en beoordeelt, uit de weg te gaan. Welke vorm van depressie het ook betreft, je voelt je niet meer op je gemak in je binnenwereld. En ook de buitenwereld komt je bedreigend voor. Er zijn gevoelens van weerstand, soms zelfs van walging tot en met doodsdrift toe.

Het geven van aandacht aan je binnenwereld of innerlijke waarneming is een kunst. Je moet je er enerzijds actief toe zetten, anderzijds vraagt het om stilte en niets doen, je kunnen ontdoen. Je kunt je daarbij als in een flits verbonden voelen met al wat is. Maar die ervaring kan ook langs de weg der geleidelijkheid ontstaan. Het is een nooit eindigende weg. Door de eeuwen heen en in alle levensbeschouwingen blijkt het een weg van vallen en opstaan. En juist op het moment van vallen, wat door Johannes van het Kruis de Donkere Nacht werd genoemd, ben je geneigd je aan je reis naar binnen te onttrekken, je aan de verstrooiing van alledaagse bezigheden over te geven en verval je in spirituele onverschilligheid. Ons leven lang zal er een soort van enerverende spanning bestaan tussen innerlijke stilte en activiteiten in het leven van alledag. Waag je je er niet aan die spanning toe te laten, dan word je een workaholic of een luiaard met gebrek aan innerlijke spankracht. Je geeft je ofwel aan de saaiheid van het leven over of je ontvlucht die in rusteloos werken, overmatig drankgebruik, oeverloos geklets en andere onbenulligheden en grenzenloze oppervlakkigheid.

In onze samenleving zijn er talloze gecommercialiseerde manieren om verstrooiing te zoeken en zo aan de binnenwaartse blik te ontkomen. Er valt veel geld te verdienen aan de onverzadigbare lust om zich te vermaken en verveling of lusteloosheid teniet te doen. Tientallen soorten chips en dipsausen in de supermarkten om het bekijken van ‘ontspannende’ tv-programma’s op te vrolijken tot en met technologische snufjes in de mediamarkten en talloze datingsites op het internet als je je met de andere sekse wilt vermaken. Als schijnbare tegenhangers van deze vermakelijkheidsindustrie worden - tussen waardevolle bijeenkomsten - tot overmaat van ramp talloze esoterisch getinte happenings georganiseerd, waar op geld beluste goeroes zich niet schamen om met hooghartige arrogantie de weg naar je diepste innerlijk te wijzen. In al dit geschreeuw stilte terug te vinden is niet zo simpel. De samenleving kenmerkt zich door wat je collectieve onverschilligheid zou kunnen noemen. Economie en politiek laten zich al te vaak door hebzucht leiden en bekommeren zich weinig of niet om het bevorderen van voorwaarden die diepere menselijke waarden veilig stellen. De samenleving vormt daarom door de sfeer van spirituele onverschilligheid een fantastische voedingsbodem voor de eerder genoemde hoofdzonden zoals hebzucht, eerzucht, gulzigheid, wellust, woede en jaloezie. Of zoals paus Benedictus het zegt: ‘Er heeft zich in de hele westerse wereld een ziekte verspreid, het praktisch materialisme, gecombineerd met relativistisch en nihilistisch denken, als een nieuw kolonialisme.’

Jaloezie 3

Als je door gevoelens van jaloezie wordt gekweld, wil je zeker niet ook nog eens horen dat de hevigheid ervan wel eens voor een deel met een gekwetst ego zou kunnen samenhangen. Een ego als dekmantel voor wie je eigenlijk bent en dus je ware aard verborgen houdt. Want je eigen aard kent geen gevoelens van jaloezie. Dat klinkt hoopgevend, maar behoeft wel enige uitleg.
Gevoelens van jaloezie gedijen heel goed in de potgrond van een verkeerd beeld van jezelf, waarop je vermeende zelfvertrouwen is gebaseerd. Je dacht immers altijd dat je genoeg zelfvertrouwen had. Je hebt er niet voor niets door de jaren heen alles aan gedaan om je zo te gedragen dat anderen je waarderen. Je vond tot nu toe dat je eigenlijk best wel iemand was en dat je wel tegen een stootje zou kunnen. Moet je, juist nu je jaloers bent en je je ellendig voelt, omdat je vriendin toch liever met haar nieuwe vriend dan met jou optrekt, dan ook nog aan je zelfvertrouwen gaan twijfelen? Nu je er alleen voor staat heb je het gevoel dat je door het ijs bent gezakt. Je voelt je een looser. Je zou het liefst heel de geschiedenis met haar willen terugdraaien en je verlangt ernaar dat alles weer zoals vroeger was. ‘Zet haar uit je hoofd,’ zegt de een, die het goed met je voor heeft. ‘Leer met je jaloezie om te gaan,’ raadt een ander je aan, want alleen door met je negatieve emotie te durven omgaan kom je er van af. Misschien hebben ze beiden gelijk of tenminste dan toch een beetje. De vraag blijft hoe met jaloezie die heel je leven op zijn kop zet, om te gaan?

Jaloezie houdt je een spiegel voor. Je ziet voor je ogen gebeuren hoe je uiterlijke façade afbrokkelt en met pijn merk je wat er van je persoonlijkheid is overgebleven: onzeker van jezelf, weinig zelfvertrouwen, jaloers en kwaad op je rivaal, verdrietig en boos op wie je geliefde was. Op wie ben je eigenlijk jaloers? Op degene die uit de relatie stapt of op je rivaal? Dat is moeilijk te zeggen. Jaloersheid is een alles overheersend gevoel, waarbij partner en rivaal beide zijn betrokken. Je zou hen wat kunnen aandoen. Toch schuilt de demon van jaloezie in jezelf. Daarom is het minder zinvol om naar partner en rivaal te kijken. Het brengt je meer op om naar jezelf te kijken.

Wat is er met je gebeurd? Je bent uitgekleed en onttakeld. Je staat in je hemd of in nog minder. Je staat bloot aan verdriet en rouw. Het is als met een gevoel van koude in herfst of winter. De koude heeft je door en door te pakken. Toch is de oorzaak van het kougevoel niet de koude zelf. De oorzaak daarvan ligt in jezelf. Je bent niet bij machte warmte in jezelf te ontwikkelen om aan de natuurlijke kou te weerstaan. Aan de koude buiten je kun je niets veranderen. Je kunt alleen je eigen conditie verbeteren, waardoor de buitentemperatuur je niet deert. Je kunt ervoor kiezen almaar kou te blijven lijden dan wel je conditie te verbeteren.
Zo kunnen ook gevoelens van jaloezie je de ogen openen voor wie je bent. Je kunt met die verschrikkelijke ervaring je voordeel doen en er beter van worden. Bij nader inzien kan blijken dat je je gevoel van zelfvertrouwen en zelfwaardering tot nu toe aan anderen hebt ontleend. Je kon daar een poosje het leven mee door. Zolang er niets gebeurde wat jaloezie kon opwekken, was er niets aan de hand en voelde je je kiplekker. Maar nu je partner er vandoor is, blijkt je mentale conditie toch niet zo te zijn dat je je bij die verandering in je leven zomaar kunt neerleggen. Zelfvertrouwen en zelfwaardering hebben een knauw gekregen en je ego ligt aan diggelen. Je kunt weer van voren af aan beginnen en opnieuw worden wie je werkelijk bent.

Er zijn twee manieren om je van jaloezie te ontdoen. Zo gauw mogelijk een vervangster of vervanger kiezen of de jaloezie als het ware omhelzen om tot beter inzicht van jezelf te komen. Het eerste pad is een surrogaatoplossing, het tweede maakt je een meer geschikte kandidaat op de markt van relaties. Je bent er niet langer op uit om je te gedragen zoals anderen je graag zien, maar je wordt wie je in wezen bent. Het is fantastisch om te gaan beseffen dat je zelf volmaakt bent, je hoeft geen schijn op te houden, een schijn waarin je zelf bent gaan geloven, maar die ten allen tijden kan worden ontmaskerd. Je voelt je niet langer waardeloos en niet zomaar aan de dijk gezet. Integendeel, je bent koning of koningin van je eigen koninkrijk. Je hoeft niets te doen dan alleen jezelf te zijn en te kennen. Het zal blijken dat je eigen tuin een lusthof vol bloemen is. Natuurlijk hier en daar ook wat onkruid. Je hebt zoveel in huis om uit te delen, dat je voor een ander begerenswaardig bent, als ze het willen zien. Maar waarschijnlijk zal de behoefte om te worden begeerd zijn geslonken, omdat je liever vanuit overvloed geeft dan dat je wilt worden begeerd.
Wil je de priemende dolk van jaloezie uit je lijf trekken, dan kun je aandacht besteden om het gevoel van zelfverzekerdheid waarmee je door het leven ging, los te laten. Nu je door omstandigheden hebt gemerkt dat die vermeende zelfverzekerdheid zo groot blijkt, krijg je de kans om de ballast van jarenlang geploeter om ‘iemand’ te zijn van je af te gooien en zuiver te voorschijn te komen. Door jaloezie zag je je eigen geluk als onbereikbaar.

Hè hè, ik hoef me niet langer tegen mijn gevoel van jaloezie te verzetten en te doen alsof het me niet kan schelen. Het kan me wel wat schelen, ik voel me klote, maar ik kijk er met open ogen naar en door het negatieve gevoel heen word ik mezelf gewaar en blijk ik van nature een vriendelijk en liefdevol mens te zijn. Ik ben er, ik mag er zijn. Wat door de ervaring van jaloezie op beschadiging leek, is uitzuivering geworden. Ik ben teruggekomen bij wie ik ben, onaantastbaar. Ah, nu begrijp ik ook waarom die vriend aantrekkelijker voor haar was. Ze heeft groot gelijk. Natuurlijk kiest zij voor het beste wat haar kan overkomen. En mocht ik hem een eikel hebben genoemd, dan weet ik nu dat ík die eikel ben geweest. Dankzij mijn jaloezie gaat een nieuwe wereld voor me open. Ik leef niet langer meer vanuit behoefte om aandacht te krijgen en geliefd te willen zijn, maar vanuit overvloed. In plaats van naar liefde en genegenheid te hongeren, heb ik lief. Vanuit die overvloed ben ik ook in staat om met plezier naar de goede eigenschappen van de ander te kijken, ook die van hem die ik mijn rivaal noemde. Zo naar anderen te kijken is wat je het ‘tegengif’ voor jaloezie zou kunnen noemen.

In de samenleving wordt de tendens om vanuit medemenselijke belangen economie, handel, politiek en wetenschap te bedrijven steeds meer zichtbaar. Op weg naar een nieuwe wereld die zich minder door jaloezie en afgunst laat leiden dan wel door grotere onbaatzuchtigheid. Dat wil niet zeggen dat we in de omgang met elkaar ook niet voortdurend waakzaam moeten blijven. En die waakzaamheid kan elk moment in jaloezie en afgunst omslaan als aandacht voor versobering het laat afweten. Dat is de opgave voor de rijke wereld. Een zware klus, dat wel.

Jaloezie 2

Op een afgelegen boerderij in de polder hadden Kat en Kater een leuk leventje met elkaar. Vrouw Kat was af en toe wel wat bazig over Heer Kater. Maar omdat hij een goedig karakter had, liet hij veel van haar over zijn kam gaan. Overdag deed Kat het huishouden en Kater vermaakte zich op het erf en in de stallen. Af en toe ving hij daar een muis en speelde ermee, totdat die het leven gaf.
Op een mooie dag ontmoette Kater in de koeienstal een lief en leuk zwart Poesje met zachte, zwart glanzende haren. Kater en Poesje hadden leuke gesprekjes en stoeiden tussendoor met elkaar. Na enige tijd liep Kater opgewonden weer naar zijn eigen Kat. Zij besnuffelde Kater en vroeg waar hij zolang had uitgehangen. Kater vertelde in alle eerlijkheid dat hij Poesje had ontmoet en dat het een heel leuke middag was geweest. Kat kon er die nacht niet van slapen. Ze was jaloers en verzon een list om Kater van Poesje vandaan te houden. Ze wilde Kater voor zich inwinnen en ving elke dag enkele muisjes voor hem. Deze haalde er zijn neus voor op. Hij moest niks van die dode beestjes weten. Kat was ten einde raad. Ze raadpleegde haar vriendinnen in de buurt en begon verschrikkelijk over Kater te roddelen, hoe hij achter jonge poesen aanliep. De vriendinnen van Kat namen het voor haar op en zonnen op wraak, want ook zij moesten niet veel van dat gedonderjaag van hun mannen hebben. Ze verzamelden rode bessen van de taxusboom en zeiden tegen Kat dat ze die maar door het toetje bij het middagmaal moest verwerken. Dat die bessen giftig waren, vertelden ze er niet bij. Toen Kater ’s avonds thuiskwam, zette Kat hem een lekker toetje voor. Mmm, dat is smullen, dacht Kater. Na de maaltijd strekte hij zich uit en ging slapen. Maar het duurde niet lang of hij voelde zich ziek en misselijk worden. Hij moest braken en poepen tegelijk. Zijn ziekte hield enkele dagen aan en Kat moest zo hard werken om hun slaapplaats schoon te houden dat ze ook ziek werd. Samen lagen beiden dag en nacht op een vervuilde en stinkende vloer. Tot haar schrik zag Kat dat ze d’r haar begon te verliezen. O, als ik nu maar niet onaantrekkelijk wordt, dacht ze. Want als Kater weer gaat opknappen, zal hij niets anders doen dan achter Poesje aanlopen en ben ik hem kwijt. Vrouw Kat huilde tranen met tuiten en langzaam aan besefte ze dat haar jaloezie haar niets dan ellende had bezorgd.

Zolang je jaloers bent, voel je je de mindere van degene die de jaloezie uitlokt. Je hebt het idee dat jouw geliefde je wordt ontnomen, omdat jij hem of haar niet blijkt te kunnen geven wat de rivaal wel in huis heeft. Je gaat onderdoor aan de gedachte dat er iets mis met je is en je gevoel van eigen waardigheid lijkt te verdampen. Dat is misschien nog wel erger dan het jaloerse gevoel dat je zo pijnigt.
Als je afgunstig op een ander bent, misgun je die ander een soort geluk, waardoor je zelf ongelukkig wordt, omdat jij mist wat de ander wel heeft. En terwijl degene op wie je afgunst is gericht, geniet van het geluk dat hem overkomt en ook nog eens van de gedachte dat de afgunstige ongelukkig is, word je zelf door de emotie van afgunst verteerd. Ongeluk van de een en geluk van de ander komen - zich wentelend om elkaar - in een neerwaartse spiraal terecht en beiden worden belemmerd het ware, diepe geluk te bereiken. Een heilloze weg.

Jaloezie maakt je ongelukkig. Het aanvankelijk liefdevol verlangen naar je partner is gefrustreerd. Eeuwige liefde is al te kortstondig gebleken en in desillusie geëindigd. En nu wil je de innerlijke leegte die door ontgoocheling van geluk is ontstaan, met de minst geschikte middelen opvullen. Je bent geneigd om over je partner, die je nu als verrader ziet, te gaan roddelen en hem in een kwaad daglicht te stellen. Dat lijkt je goed te doen. Maar naast de negatieve emotie van jaloezie ontwikkel je nu een andere negatieve emotie, die van de wraak. De verhouding tussen jou en je partner wordt zo slecht dat ook die op zijn beurt weer wraak op jou neemt. Op die manier kom je samen in een zee van negatieve gevoelens terecht. Of het moet zijn dat degene die je heeft verloochend, je allerlei verzinsels gaat voorliegen en ten stelligste ontkent wat hem ten laste wordt gelegd. Maar je bent slim en je doorziet de leugenverhalen, die nu nog meer woede en wrok bij je opwekken. Heftige ruzies zijn het gevolg. In erger gevallen komt het tot huiselijk geweld en in extreme gevallen tot moord en doodslag. Gevolgen daarvan zijn dat men in de gevangenis of in een psychiatrische kliniek belandt.

De jaloerse kan ook een tegenovergestelde tactiek aanwenden door zich uit alle macht boven de vernederende positie uit te wurmen. Hij of zij probeert zich door grandioze seks, geraffineerde kleding, een onwaarschijnlijk goed humeur of andere intimidatiemiddelen meerwaardig te maken. Als die aanstellerige rivaal kan pronken, kan ik dat ook, schijnt de bedrogene te denken. Soms lukt het spel en kan men op die manier de verloren partner weer binnen de omheining van de relatie trekken. Als beide partijen de verschrikkelijke fase van jaloezie toch te boven zijn gekomen, stellen de partners met elkaar vast dat de sleur, die zich in de relatie begon af te tekenen, is doorbroken. Vanaf dat moment zijn beide partners meer op hun hoede om zich niet al te snel buitenrelationele uitstapjes te veroorloven.

Als jaloerse denk je dat je voortdurend wordt benadeeld. Dit speelt door in alle sociale contacten en bezigheden waarbij anderen zijn betrokken. Je hebt het gevoel dat je bij de kassa van de supermarkt altijd in het verkeerde rijtje staat. Op de parkeerplaats hebben anderen bij het vinden van een plaatsje altijd meer geluk dan jij. Bij het kaartspelen krijg jij altijd de slechtste kaarten. Bij de bakker wordt die deftige dame vriendelijker en sneller bediend. Door je benadeeld te voelen kun je het moeilijker opbrengen vriendelijk en voorkomend voor anderen te zijn. Daardoor gaan anderen je liever uit de weg en raken vriendschappen verloren.

Een jaloerse inborst wordt door achterdocht en wantrouwen gevoed. Door te weinig zelfvertrouwen en gevoel van eigenwaarde hoort men anderen over je fluisteren en dat zijn meestal geen goeie dingen die dan over je worden gezegd, terwijl je er allergisch voor bent dat collega’s of familieleden altijd worden geprezen om hun fantastische prestaties. En krijg je eens een compliment, dan doen ze dat maar om in een goed blaadje bij je te komen staan. In wezen vormen achterdocht en wantrouwen een basis voor jaloezie en afgunst: je voelt je de mindere van anderen en je kunt niet uitstaan dat anderen het beter doen dan jij.

De meest funeste uitwerking van hevig jaloerse gevoelens is dat de emotie je het licht uit de ogen ontneemt, zoals dat ook het geval is bij ongeremde woede. Je bent niet meer bij machte omstandigheden en situaties zuiver in te schatten. Je wandelt in het duister, slaat de verkeerde paden in en je verliest de levenskoers die je voor ogen had.

Jaloezie is van alle tijden. In het oude Griekenland sloot de man, als hij het huis uitging, zijn vrouw op. Zij mocht niet zomaar de straat op, want dan zouden andere mannen wel eens een oogje op haar kunnen laten vallen. Dit gebruik is ook de moslimcultuur niet vreemd. En restanten daarvan vind je zelfs in onze tijd en samenleving terug. Een jaloerse houding jaagt de partner in de armen van een andere man of vrouw.

Ook collectieve jaloezie is van alle tijden. De mensheid heeft altijd met jaloezie te maken gehad. Zelfs in het rijk der engelen is Lucifer gevallen door jaloezie op Zijn Schepper. Misschien zouden culturele, wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen zonder jaloezie, die ontegenzeggelijk ook tot prestaties heeft uitgedaagd, er niet zijn geweest. Maar de tegenhanger daarvan is dat die ontwikkelingen vrijwel altijd met oorlogen, onmenselijke wreedheden en talloze slachtoffers zijn gepaard gegaan. De trots voor vooruitgang wordt gemilderd door de grote prijs die ervoor is betaald.

Soms zegt men wel dat een portie milde jaloezie gezond voor een relatie is en dat die daardoor in stand wordt gehouden. De grenzen tussen jaloezie en waakzaamheid zijn niet altijd even helder. Natuurlijk, je kunt een opwelling van jaloezie niet tegenhouden. Je kunt dat gevoel niet zomaar ontkennen of wegstoppen en flink doen alsof ze niet bestaat. Maar troost je niet met de gedachte dat jaloezie een gezonde emotie is. Ze brengt je meer ellende dan dat ze je goed doet. Jaloezie op zichzelf is een destructieve emotie, maar door er vriendelijk, zelfs liefdevol mee om te gaan, kun je ze gebruiken om bij jezelf te rade te gaan, waarom je je de mindere voelt tegenover de rivaal. Daarover moeten we het wat uitgebreider hebben.

Trouwerij 3

Toespraak van Robert

Lieve Mark & Nienke

Misschien is het lichtelijk ongepast dat ik het woord neem bij een gelegenheid als deze, een gebeuren dat plaatsvindt zonder dat ik er ook maar enige invloed op kan uitoefenen, een evenement waar ik in essentie weinig bij te zoeken heb, anders dan in de marginale rol van toeschouwer, jaknikker en gebruiker van drankjes en hapjes, bewonderaar op afstand van mensen in de bloei van hun leven, man en vrouw, verwante zielen vervuld van de notie dat alles moet kunnen, voor wie geen zee te hoog is als het gaat om ambities, en de neiging om te minnen en bemind te worden of, in de woorden van de dichter, een vrouw beminnen is de dood ontkomen, weggerukt worden uit dit aards bestaan, als bliksems in elkanders zielen slaan, te samen liggen, luisteren en dromen, meewiegen met de nachtelijke bomen, elkander kussen en elkander slaan, elkaar een oogwenk naar het leven staan, ondergaan en verwonderd bovenkomen. Bij deze woorden kunnen de ringen die jullie hebben uitgewisseld symbolisch heten, een uiterlijk teken dat aanduidt hoezeer jullie levens met elkaar verstrengeld zijn geraakt, niet van vandaag of gisteren, niet van het ene moment op het andere, maar al langer, de ring is een bevestiging van wat al was en al langer een feit is, een ringloos feit, zeg maar, jullie zijn nu definitief geringd als een koppel sierduiven, al betekent dat in jullie geval vooral de bevestiging en verlenging van de status-quo: gisteren, vandaag en morgen vloeien onmerkbaar in elkaar over. Wat is was, wat was is tussen jullie beiden, in een eeuwige oscillatie, op en neer, heen en weer, alles tussen aantrekking en afstoting, en van deze beide de aantrekking het meest, een onvermoeibare slingerbeweging als in een klok, de klok bijvoorbeeld die in jouw ouderlijk huis, Mark, hoorbaar tikkend aanwezig was, zowel in Hilvarenbeek als Middelbeers aan het Rozenplein, waar jij opgroeide en waar ik in de loop van de tijd een enkele keer mocht komen oppassen, op jou en Barbara, wanneer de ouders op vakantie waren, en ik tijdelijk voor waakhond mocht spelen, een eervolle opdracht die voor mij begon met het onmiddellijk stilzetten van deze nadrukkelijk tikkende klok die me ter plekke hondsdolheid bezorgde, gepaard gaande met een acute migraine wegens het luid en duidelijk wegtikken van de tijd, waar ik de romantiek niet van inzag, de tik takkende klok die opdringerig het ritme van het hart nabootst, en mij in mijn beleving bij elke doffe tik versneld dichter bij de allerlaatste tik bracht, het gevolg van een van mijn neurotische trekjes, knaapje zag Neuroosje staan dicht bij de Neterselsche Heide, en bij dat oppassen hield ik me niet altijd helemaal aan de regels van de Conventie tot ongenoegen van Barbara die in mij destijds een halve wilde zag, wat misschien niet helemaal uit de lucht gegrepen was, en tot genoegen van jou, die voor de halve wilde in mij wel enige waardering kon opbrengen. Uiteindelijk kwam ik minder vaak naar Middelbeers om op te passen dan om lange wandelingen te maken met Guus, we deden Groot Loo aan, Klein Loo, Gorp en Rovert, Hoog Spul, Laag Spul, Nieuwkerk, Haghorst, dit alles in de wijde omgeving van jullie huis, het voormalige doktershuis, een van de mooiste en bosrijkste streken van Brabant met het Krom Ven, Holland Ven, als het ware aansluitend op jullie achtertuin, we doorkruisten de landschappen, meestal met, maar ook zonder stafkaart, onderweg gewichtige gesprekken voerend, waarbij ik nogal eens de vragensteller was, de interviewer, want ik hoorde Guus graag tot in detail uitweiden over de dingen die hem bezighielden, vragen en bedenksels rondom ziekte en gezondheid, zwijgen en spreken, leegte en volte, het evenwicht tussen geest en lichaam, waarna we verkwikt weer op huis aan gingen, de tafel was al rijk gedekt door jouw moeder, toevallig ook nog mijn zus, die ons vaak met de auto kwam ophalen vanaf ons terras waar we genotzuchtig waren neergestreken, om een half uur later even genotzuchtig aan te schuiven bij een rijk gedekte tafel die ons wachtte, met stralend servies, uitgestald op kraakhelder damast, de maaltijd was altijd weer weelderig en verfijnd, en wij, de wandelaars, en jij en Barbara hoefden maar te gaan zitten en vanzelf kwamen de gebraden haantjes onze monden binnen vliegen. Het goede leven was voor jou haast vanzelfsprekend, de levenskunst, die het bestaan zin geeft en genoegen verschaft, werd in de huizen van jouw jeugd volop beoefend en deze levenskunst, Mark, die jij je moeiteloos hebt eigen gemaakt, zet jij op dit moment in versterkte mate voort in het prachtige herenhuis, De Drije Crone in Grave beneden de Sluizen aan de Maas, net als de Seine en de Marne afkomstig van het Plateau van Langres in Frankrijk, de machtige rivier die bijna langs de ramen stroomt van het huis dat je deelt met Nienke, de bloem die jij mocht plukken, anderen met vochtige ogen treurend in de schaduw latend, nadat zij hun hand tevergeefs naar haar hadden uitgestoken. De bloem werd voor hun ogen weggegrist, de bloem Nienke genaamd, jij, Nienke, als ik het zeggen mag, met je innemende gastvrijheid, je open geest en je weldadige gelijkmoedigheid, net als je man, je echte man, net als hij, ben jij gehecht aan het goede leven, aan goed gezelschap, aan creativiteit, muziek en jolijt. Jou, Mark, neef van me, en meer nog verre vriend, heb ik in de loop van de jaren leren kennen en in meerdere situaties meegemaakt zodat ik zeggen kan dat ik een nogal wat mooie herinneringen met je deel. Je was nog tamelijk pril toen Jacques, de beeldhouwer en schilder, het leven liet, bij welke gelegenheid ik je een kort, door jezelf geschreven in memoriam heb horen uitspreken dat me erg ontroerde, je zag zo jong al zoveel en doorvoelde de dingen diep, je kwam bij Jacques vaak op zondag en dan stond hij al vroeg aan de bar bij de Mon aan de overkant van de straat, Mon en Alies, Alies met het schuim van haar eerste bier al rond haar mond, ze kon gemakkelijk twintig tot dertig zelfgetapte bieren op een dag wegwerken, haast ongemerkt, zonder ook maar een krimp te geven of met dubbele tong te spreken, alleen werden haar begroetingen wel steeds vochtiger, en Jacques gaf jou ter begroeting een dreun op je schouder, uit genegenheid, waar je nog net geen gebroken ribben aan overhield, en je kreeg van alles toegestopt en in de loop van de dag trok Jacques geld uit zijn zak voor frieten die je in Baal moest halen in het frietkot tegen de brandweerkazerne, bij Miet Lem, niet te verwarren met Mieke Pap uit Poppel die ook frieten verkocht, en soms werd je in de enclave Baal waar de grens dwars door de huizen liep en bij de Mon zelfs dwars over het biljart, om een boodschap gestuurd en moest je sigaretten halen in de uitdragerij van Miet Lòòts, die met haar poten vol huidschilfers en pleisters op twee stoelen lag, haar voeten zo gezwollen dat zelfs de grootste maat sloffen weigerden zich om haar voeten te sluiten, je moest dan ook zelf pakken waar je voor kwam en meteen de vraag beantwoorden: ‘Van wie zij de gij d’r ene?’ En later, toen je al wat ouder was, en weer eens een bezoek bracht aan het atelier waar de natte kleibeelden onder plastic stonden te wachten op voltooiing, liet jij je net als wij verwennen met broodjes kaas en hesp van Manda, huisgenoot en ex-non, die Jacques als een zoon had geadopteerd en die zorgde dat het kratje bier dat ze voor hem klaar had staan altijd vol bleef want hoe voller de krat hoe groter de kans dat hij na de kroeg naar haar toe kwam om samen op tv naar een film te kijken, als een echte moeder met haar zoon. En op een ander moment had Jacques bezoek van de acteur, Waterbeek, en jij, Mark, was in de hof de deur van een schuurtje aan het schilderen en de acteur zag je bezig en hij kwam je werk bekijken en bewonderen, jij was een hapklare brok voor hem, jong en mooi en aaibaar, en je werd direct uitgenodigd bij hem in huis te komen schilderen, om jou liefst ook nog een beetje te bepotelen maar jammer voor de acteur dat het er nooit van gekomen is, je had helaas geen enkele neiging tot homofilie. Bij de kloterige dood van Jacques leerden we je gevoeligheid kennen door de korte toespraak die je hield waarin je dingen zei waaruit een scherpe waarneming sprak, Jacques die het weinige dat hij had weggaf, die op een matras in de kelder sliep, om ruimte te maken in zijn atelier, de deur naar de gang en de trap waar Manda woonde, was soms op slot, dan was er onenigheid, je voelde alles ondanks je prille leeftijd, heel scherp aan. Ik sla de Rooie Ad die je veel later leerde kennen over, het café van de Rooie waar de hoeren van Cocinelle kwamen voor een afzakkertje, in de nacht, als ze klaar waren met hun werk, en waar het zoontje van De Rooie in het café in een Keulse pot werd gezet waar de kleine jongen op den duur van vermoeidheid door zijn knieën zakte en op de bodem van de pot in slaap viel. Net als ik kwam je graag bij Jacques, het gebeurde nogal eens dat we een dag en een nacht bij hem waren en tegen de morgen op de fiets de ruim twintig kilometer door het duister van de bossen met geen hand voor ogen te zien, in een heerlijk razend tempo terug naar huis reden, in het Uur van de Wolf, nog voor het aanbreken van de dageraad, en we hoorden onderweg de bosuilen roepen, ontwaakt uit hun nachtelijke slaap, terwijl wij nog naar onze nesten moesten.

Dit woord dat ik kort moet houden, anders zou het langdradig kunnen worden, wil ik eindigen met de opmerking dat ik voor jou, Mark, en voor jou, Nienke, een lied heb uitgezocht dat naar mijn smaak perfect bij deze situatie past. Ik zing het niet zelf, maar laat het over aan Zjef Vanuytsel met zijn zoetgevooisde stem. Het is mijn grote liefde voor het Vlaams die me tot deze keus bracht, en omdat het lied de emotionaliteit uitdrukt die past bij de tijd van weleer maar evenzeer bij dit prachtig moment, waarop we vieren dat we leven en ademen, en liefhebben, een onafgebroken slingerbeweging tussen aantrekken en afstoten maar aantrekken van beide het meest en het liefst.

Een lied voor het mooie bruidspaar, Nienke en Mark, Mark en Nienke die ik liefheb.

Een liefdeslied.

Robert

Trouwerij 2

Toespraak van Mieke:

Lieve Nienke, lieve Mark,

Wat heb ik lang getwijfeld en het voor me uit geschoven. Zal ik wel, zal ik niet…
Toen ik begreep waaraan een toespraak allemaal moet voldoen, zonk de moed me helemaal in de schoenen.
Een goede speech mag nergens vervelen. Niet langer duren dan 10 minuten. Er moet vaart inzetten en logica. Er moet humor in voorkomen en hij moet emoties oproepen.
Ga er maar aan staan.
Ik doe het gewoon niet, niemand die iets zal missen, bedacht ik.... weken geleden.
Maar afgelopen zondag, op die mistroostige regenachtige dag, begon het bij mij van binnen weer te knagen. Misschien zouden jullie verwachtingen hebben en zou ik daar niet aan voldoen. En als er iets is wat ik moeilijk kan verteren…… dan is dat het wel.
Lieve Nienke, ik heb me voornamelijk op Mark gericht, maar met de bedoeling om jou te laten zien wat voor prachtman vandaag de jouwe is geworden.
Fragmentarisch ben ik door zijn leven van de afgelopen 40 jaar gelopen en soms heb ik de nadruk gelegd op moeder en zoon.

Als Mark op 29 april 1970 om 16.02 uur wordt geboren, zijn - door de inspanningen die ze moest leveren - alle adertjes in het gezicht van zijn moeder gesprongen Zijn vader die kort tevoren nog tussen twee verpleegsters de kamer werd uitgeleid, buigt zich bleek en nog enigszins misselijk over het jongetje heen, dat van schrik en zoveel licht armpjes en beentjes tegelijkertijd strekt en het op een klaaglijk huilen zet.

De vader, ontroerd, belooft het kind zelfs nooit een klap te zullen uitdelen. Nog niet in bezit van een mobiele telefoon haast hij zich al gauw naar elders om het blije nieuws rond te vertellen.
Er moet ook op gedronken worden, vindt die.
Het is al diep in de nacht en moeder en kind niet alleen door de afstand ver weg, als hij uiteindelijk in zijn bed belandt.
Een mooi jongetje is het. Een lief jongetje ook, met vrouwelijke trekjes. Dat heeft hij deels aan zijn moeder te danken, die zijn blonde haren bijna tot op schouderhoogte laat groeien. Zijn fijne gelaatstrekken en de ketting die hij altijd draagt, maken het beeld compleet.
In zijn onhandigheid overkomen hem vaak de dingen. Als hij amper een jaar is, valt hij nog wankel ter been, over een stapel boeken en verliest zijn eerste tandje. Tot na zijn eerste communie loopt hij met een gat in zijn gebit.

Op de kleuterschool stopt hij kralen in zijn neus en gooit hij stenen in de lucht die vrijwel meteen daarna weer met een klap op zijn hoofd terecht komen, waar een fors gat ontstaat, dat gehecht moet worden.
Altijd gaat er, als hij in de buurt is, wel iets kapot.
Voor zijn verjaardag krijgt hij een doos spijkers en een stuk hout om te leren wat handiger te worden.
Het is een vriendelijk, gelukkig en evenwichtig kind dat anderen neemt zoals ze zijn.
Hij is beschermend ten opzichte van zijn zusje en staat zijn bed en kamer manmoedig aan haar af als in de hare een muis blijkt te zitten. Kan ze niet kan slapen, dan streelt hij met veel geduld over haar arm en rug.

Op vakantie verkiest hij een spelletje kaart met zijn vader en moeder, boven het uitgaan naar de discotheek. Wel moeten die om zijn toorn niet op te wekken, hun uiterste best doen om hem te laten winnen.
Met een jaar of twaalf gaat hij vakantiewerk doen. Eerst asperges steken bij de boer in Middelbeers, waar hij in die tijd op het Rozenplein woont.
De mooiste, de grootste, de dikste asperge van de dag stopt hij stiekem in zijn zak voor zijn moeder. Die veinst blijdschap, maar weet niet wat ze er met eentje moet beginnen.
Hij heeft nog altijd een kromme vinger overgehouden aan de vervuilde grond waarin hij heeft zitten wroeten.
Goed sparen kan hij ook. En hij is gul.
Van de opbrengst van het vakken vullen bij De Spar, koopt hij een jurk voor zijn moeder. Feilloos weet hij wat mooi is, de goede kleur en de juiste maat. Zijn moeder is aangedaan.
Hij wil leren afzien en staat er op om met zijn vader een weekend een cursus Okido-yoga te volgen ergens diep in België, waar hij ’s morgens geduldig in de rij staat te wachten tot er een schep rijst in zijn pannetje wordt gedaan. Zijn eten voor die dag.
’s Avonds dramt hij net zo lang door tot zijn vader met hem meegaat naar een frietkot om hamburgers en frikadellen te eten.

Soms ‘leent’ hij zijn kleine nichtje en met haar op zijn schouder loopt hij de drukke winkelstraten in de stad op en neer om indruk op de meisjes te maken.
Hij voelt zich aantrekkelijk met een kind op zijn nek en straalt sex appeal uit.
Af en toe gaat hij stappen in Tilburg en fietst dan om middernacht met zijn vrienden terug naar huis. Hij ziet onderweg altijd wel iets dat zijn moeder mooi zal vinden. Een stenen kip bij de poelier voor de deur, bloemen in de tuinen van anderen… Die vindt ze ’s morgens voor haar slaapkamerdeur.

Zijn eerste vriendin krijgt hij op de opleiding voor fysiotherapie. Op een dag zegt hij tegen zijn moeder dat hij Het gedaan heeft, of ze het daar mee eens is of niet.
De vriendin wordt kind aan huis.
Jarenlang laat hij twee keer per dag het bad voor haar vollopen en geurt het huis naar Loulou, haar favoriete merk.
De leren jas die ze draagt is een cadeautje van hem. Zomaar.
Dat houdt hij erin. Dat van die jassen. Want de volgende vriendin en ook de laatste, gaan niet zonder leren jas de deur en later de laan uit.

Tijdens zijn studentenjaren in Utrecht blijft nauw contact met zijn moeder bestaan. Iedere dag bellen ze elkaar en wisselen ze de wederwaardigheden van het leven uit.
Ze kennen elkaar zo goed dat zelfs de kleinste verandering van toon door de ander wordt opgemerkt.
In zijn openheid en loyaliteit onderkent hij haar gevoelens. En andersom.
De zondag brengt hij altijd thuis door met zijn familie. Soms is hij moe van het weekend werk en altijd vergezeld van een tas met vuile was. Zijn ouders nemen hem in vertrouwen en hij hen.
Een tijd om met veel liefde aan terug te denken. Op een van die dagen draait zijn moeder een cd en lijkt haar zoon overrompelt. Hoe ze daar aan komt? Nou gewoon.
Een Franse zanger zingt SHE.
Hij blijkt verliefd en het lied slaat op het voorwerp van zijn liefde. Later staat ze in deuropening van hun huis en lacht hen allemaal tegemoet. Ze is lang, slank, blond en lief.
En van een klassieke schoonheid.

Zoekt een zoon een vrouw die op zijn moeder lijkt?
De moeder is goed af met zijn keuze in dit geval.

Was het leven tot voor kort niet voorspelbaar, vanaf nu lijkt het voor altijd ingevuld.
Alles valt op zijn plaats.
De wereld is voorgoed verdeeld in een ervoor en erna. Van ons leven blijven - als het eenmaal aan terugblikken is toevertrouwd - alleen fragmenten over.
De moeder herinnert zich en tranen vallen op haar hart.

Trouwerij 1

Toespraak gehouden tijdens de bruiloft van Mark en Nienke. In twee volgende afleveringen volgen de toespraken van zijn moeder en van Rob. Het huwelijk werd op 4 juni 2010 in het stadhuis te Grave voltrokken en het feest vond de volgende dag plaats op de binnenkoer van Casa Ciolina te Kleine Brogel in België.

Lieve Mark en Nienke,
Op een bruiloft kan ik als vader natuurlijk mijn eigen zienswijze op de inhoud van een mooie relatie weergeven. Maar waarom zou ik niet putten uit een van de vele verhalen die ooit uit Marks fantasievolle brein rolden? Mijn oog viel daarbij op een vertelling die door hem in de ik-vorm werd geschreven. Ik wil daar een stukje uit voorlezen. Om het verhaal aangrijpender te maken heb ik daarin de namen van de hoofdpersonen in die van Mark en Nienke veranderd. We moeten ons voorstellen dat zij ’s avonds genoeglijk bij elkaar zitten en de kinderen al op bed liggen. Ze babbelen over de manier waarop andere stellen nog al eens met elkaar omgaan: af en toe jaloers, soms meer met zichzelf dan met hun partner bezig, ruzietjes om niets enzovoort. Nogmaals Marks verhaal berust geheel en al op fantasie en tart de werkelijkheid.
Het begin ervan luidt dan als volgt:

‘Wat hebben die lui een complexe relatie, zeg,’ zegt Nienke. ‘Ik ben blij dat wij dat niet kennen.’ Ik (Mark dus) probeer haar opmerking wat te milderen en terwijl ik de glazen vol schenk, zeg ik:
‘Zo kan het bij ons toch ook op een dag zijn? Het is en blijft een kwestie van continu investeren.’ Aan haar blik te zien vraagt dit duidelijk om verdere uitleg. ‘Wij investeren toch in elkaar,’ vervolg ik, ‘door elkaar aandacht te geven, door niet jaloers te zijn, door elkaar nog steeds als partner te zien en niet als "maatje". Verder ook door onszelf te verzorgen, door cadeautjes te kopen en uit eten te gaan.’
‘O, dat bedoel je, Mark,’ en haar gezicht is weer ontspannen. ‘Ben jij eigenlijk wel eens echt jaloers?’ Na een seconde of twee bedenktijd moet ik dit negatief beantwoorden:
‘Nee, feitelijk ben ik niet jaloers. En jij?’ Nienke heeft er iets langer de tijd voor nodig.
‘Nee, ik denk het ook niet.’
‘Durf je een uitdaging aan?,’ vraag ik haar.
‘Dat ligt eraan.’
‘Oké, we proberen het. Wie van jou drie exen is de leukste? En meteen antwoorden!’
‘Euh ….., oké, Ralph.’
‘Waarom? Vind je hem de knapste of bedoel je lichamelijk?’
‘Beide denk ik,’ antwoordt ze. Dan gaan we een stap verder.
‘Wat was je meest opwindende moment bij één van je exen en wat gebeurde er?,’ vraag ik.
‘Nee, hoor, Mark, dat kan en wil ik ook niet zeggen.’ Nienke voelt zich duidelijk ongemakkelijk en drinkt haar nog bijna half volle glas wijn in één teug leeg.
‘Maar dan zijn wij net als zij. Wij zouden toch geen problemen maken zoals zij dat doen. Wij gaan toch niet moeilijk doen of ruzie maken om iets wat achter ons ligt.’ Terwijl ik dit zeg, voel ik me enigszins bezwaard. Ik sta wel achter wat ik zeg, maar realiseer me dat ze nu geen kant meer op kan. Mag ik het iemand van wie ik zoveel hou, zo moeilijk maken?
‘Nou, goed dan,’ zegt Nienke. Het meest opwindende was niet met een van m’n exen, maar gebeurde tijdens een vakantie, toen ik zestien was. Ik ontmoette daar een jongen van vijfentwintig en …’ Er valt een stilte. Nienke twijfelt of ze verder zal gaan.
‘Ja, en toen?,’ vraag ik enthousiast verder. Mijn uitstraling helpt haar over de drempel.
‘Het was geweldig...’

Hoe geweldig het was, heb ik met rode oortjes kunnen lezen. Toch heb ik om een andere reden voor dit fragment gekozen. Er wordt immers duidelijk in gemaakt dat openhartigheid naar elkaar toe voor een relatie onontbeerlijk is en dat jaloezie een relatie kan vertroebelen.

Als ik laat op de avond de A-viertjes netjes heb opgeborgen, staar ik door de nog geopende luxaflex van mijn kamer de donkere nacht in. Ver weg van Westmalle zie ik in Grave Nienke en Mark door het riante pand zweven. En dan plotseling neemt Mark achter zijn computer plaats en schrijft me - in mijn verbeelding - de volgende brief:

Beste Guus,
Je hebt waarschijnlijk van Mieke gehoord dat Nienke en ik - na zoveel jaren en verschillende verhuizingen - over enige tijd gaan trouwen. Hoewel het omgaan met jaartallen (en cijfers in het algemeen) niet jouw sterkste kant is, zul je je toch wel eens hebben afgevraagd: die Mark, wordt het geen tijd om hun samenleving minstens eens wettig te laten bekrachtigen? Om over een kerkelijke inzegening nog helemaal maar niet te spreken. Ik ken jouw gedachten daarover. En hoewel ik die niet tot de mijne heb gemaakt, weet ik dat je me daarin accepteert. Voor mij heeft een feestelijke bijeenkomst van familie en vrienden de betekenis van een ritueel met een soortgelijke inhoud als een inzegening in de kerk.
Nochtans, beste Guus, had ik van je verwacht dat je me ooit zou aanspreken om nu eindelijk eens de stap tot een echtverbintenis te gaan zetten. Zelf sleep jij immers je huwelijk toch ook al enkele decennia met je mee. Je moet er dus wel iets in zien. Natuurlijk is het je kinderen niet ontgaan, dat het bij jullie ook niet altijd koek en ei was. Ik kan me zelfs voorstellen dat jullie aanvankelijke verwachtingen van het huwelijk van koers zijn gewijzigd. Onstuimigheid veranderde geleidelijk meer in een er voor elkaar zijn, genegenheid, zorgzaamheid ook. Nu ik je zo in de nachtelijke rust en stilte schrijf, valt me bij al die mijmeringen het woord trouw in. Trouw, trouwen. Wat betekent dat eigenlijk? Vroeger zou je zeggen: ‘Dat zoeken we eens even op.’ En je haalde uit je boekenkast het etymologisch woordenboek te voorschijn. Boeken heb ik niet veel. Wij gebruiken daar liever het internet voor. Dus toch eens even opzoeken, wat de diepere betekenis van het woord trouw is....

Terwijl Mark op onderzoek uitgaat, zit daar ineens Nienke in het raamkozijn van mijn fantasie. Er gaat spontaan een rilling door me heen, een rilling die niet in het minst door begeerte wordt teweeggebracht. Wat een mooie meid, huiverde ik, toen ze voor het eerst bij ons het huis binnenschreed. Nog geheel verbouwereerd was mijn eerste vraag:
‘Hou je van wandelen?’
‘O ja,’ zei ze zonder enige schroom of twijfel in haar stem. En ik zag mezelf al hand in hand met haar op weg door duistere bossen en langs zon beschenen weiden. Mark in geen velden of wegen meer te zien. Nienke en ik alleen op de wereld...
Bij die eerste ontmoeting op de Tilburgseweg kwam ik weer gauw tot mezelf, toen ze - behulpzaam naar Mieke toe - koffie voor me neerzette. Op hoge hakken zonder te morsen.
Haar beige tricot jurk om haar ranke gestalte, goedlachs, hartveroverend, niet verlegen. Mark met een femme fatale. Hoe lang zou dat kunnen duren? Zij met Mark, een bescheiden vriendelijke jongen. Nu ja, dacht ik, hij doet er dan toch ervaring mee op.

Terwijl ik een slok wijn neem, is Mark weer achter het scherm gaan zitten:
Beste Guus, het was even zoeken, maar ik ben eruit. Het woord trouw heeft - etymologisch gezien - associaties met gezond, sterk, vertrouwen en troost. Over alles wat jij me over de betekenis van een huwelijk zou kunnen vertellen, zijn dit misschien wel de waarden die een langdurig samenzijn waarborgen. Of zie jij dat anders?
Nou, pa, lang genoeg gemijmerd, ik ga maffen. Mijn schatje ligt al. Oei, het is laat geworden. Zeg maar tegen Mieke dat ik haar morgen wel zal bellen.
Hartelijke groeten,
Mark

Marks brief heb ik natuurlijk nooit ontvangen. Maar ze bevat wel enkele gedachten, die in een toespraak bij een bruiloft kunnen worden gebruikt. Huwelijkstrouw, schreef hij, heeft associaties met gezond. Gezondheid is niets anders dan geheel weten samen te vallen met jezelf, fysiek, energetisch en spiritueel. Gelukkig kan spiritueel ook alledaags zijn. Neem een huiselijk tafereel aan de Rogstraat. Mark heeft de hele dag aan de telefoon gehangen, leuke en minder leuke gesprekken met mopperende klanten. Julia en Guusje zijn vanavond balorig. Het zijn maar kinderen, ze moeten hun energie ook kwijt. Maar het is inmiddels tien uur en hun geklier op de bank voor de tv begint de spuigaten uit te lopen. Mark gunt zich geen tijd om de juiste woorden te vinden.
‘Gotver, ik heb ook recht op rust. Naar boven jullie, ga je eigen bed in.’ Huilen en zeuren: ‘Nee, ik wil niet.’
‘En nou vlug een beetje, ik heb er strontgenoeg van. Wegwezen jullie.’ Als Guusje zich op de grond laat vallen, sleurt Mark haar aan d’r arm omhoog, stuift met haar de trap op en smijt ’r in bed.
‘Ik heb er genoeg van,’ dendert het door het huis en woest stapt hij de echtelijke slaapkamer binnen om languit op bed neer te ploffen.
Even later komt Nienke voorzichtig de deur van het slaapvertrek binnen.
‘Sodemieter jij ook op, ik wil rust, rust, hoor je, wegwezen.’ Nienke, gelouterd door de langdurige omgang met Mark, weet intussen dat hardheid met hardheid bestreden moet worden.
‘Pisvlek,’ roept ze nog en slaat de deur achter zich dicht. Tegen elf uur wordt Mark wakker en mist zijn lief naast zich. Zeker beneden op de bank in slaap gevallen. Hij gaat de trap af, huivert van het gekraak in de stille nacht en komt de huiskamer binnen.
‘Hee, schatje, jij hier,’ schudt hij Nienke wakker.
‘Er was geen land met jou te bezeilen, liefie.’
‘Ach ja, alles was me even te veel.’ Op kousenvoeten ontkurkt hij in de keuken een fles wijn en samen genieten ze daarvan en van elkaars aanwezigheid tot drie uur in de ochtend.
Een voorbeeld van gezond: samenvallen met jezelf en met elkaar. Juist de alledaagsheid van spiritualiteit is de meest verheven vorm ervan. Om jaloers op te zijn. Als Julia en Guusje de dag erna weer herrie beginnen te maken, hoeft hun vader alleen maar te zeggen:
‘Je weet het nog van gisteren, hè?’ Ze kruipen in hun schulp ..., nou ja, behalve Guusje.

Huwelijkstrouw dreigt bij veel koppels op de niet al te lange duur in sleur te ontaarden. De aanvankelijke spanning heeft dan haar elasticiteit verloren. Antwoord op: wil je nog koffie?, was in het prille begin:
‘Lekker, graag, schat.’ Na enige jaren hoort de vrouw alleen nog:
‘Mm,’ en de man leest verder in de krant. Op een dergelijke dicht geslibde relatie is het commentaar van een buitenstaander:
‘Ze zijn te snel getrouwd, ze besloten op grond van louter begeerte. Nu zijn de hormonen uitgedoofd.’
Lieve Mark en Nienke, niemand zal van jullie kunnen zeggen, dat je te snel bent getrouwd. Jullie zijn overduidelijk niet over één nacht ijs gegaan. Terwijl leeftijdgenoten allang weer aan een scheiding toe zijn, zijn jullie eerder wat traag op gang gekomen. Jullie hebben ruim de tijd genomen om alle facetten van een huwelijksleven vóór de dag van de bruiloft goed uit te proberen. Het minnen, kinderen krijgen, kinderen opvoeden (voorzover), omgaan met conflicten, enkele malen verhuizen om elkaar stressbestendigheid in te schatten, elkaars trouw toetsen in vriendschappen buiten de deur. Kortom, tot nu toe geen tijd voor sleur. Het is afwachten hoe het voor jullie tegen de tijd van jullie koperen bruiloft zal zijn.
‘Zullen we ons pa nog uitnodigen? Hoe oud is hij nu? 85, tjonge, tjonge.’ Intussen gekromd, impotent, bijziend met ooglellen die tot aan zijn bovenlip reiken, wil pappa dan toch nog een woordje doen en jullie herinneren aan die woorden van toen, op die bruiloft in Casa Ciolina. Gelukkig dat bij het ouder worden steeds minder een blad voor de mond wordt genomen.
‘Hee,’ zal hij jullie zonder blikken of blozen vragen: ‘is de libido nog altijd intact?’ Zo niet, dan komt hij zeker en vast met een doos kruiderijen op bezoek en zal het binnen de kortste keren bij jullie weer zijn zoals God het met zijn scheppingswerk heeft bedoeld.

Lieve Mark en Nienke, Mieke en ik hopen nog lang te kunnen meemaken hoe jullie huwelijksleven in lief en leed zich zal vervolgen. Vraag blijft natuurlijk wel wie van beide koppels zich aan het andere kan optrekken in dagen die zwaar zijn en waarin de aanvankelijk bezongen openhartigheid naar elkaar toe het laat afweten. Of zoals Gresshoff het verwoordde:

’t Is niet genoeg om vriendlijk te beminnen:
Wij moeten ervan tot elkander spreken
Met woorden, scherp en glimmend, die van binnen
Het harde hart doorkerven en het breken.

Casa Ciolina, 5 juni 2010

Jaloezie 1

Lieve Emily,
Misschien kun jij me op weg helpen bij het schrijven over de hoofdzonde van jaloezie. Het valt niet mee om tot de kern van jaloezie te komen, terwijl we er toch allemaal min of meer mee te maken hebben. Als je op mijn volgende vraag wilt ingaan, zou ik je heel dankbaar zijn. Veronderstel dat je vriend een geheim liefje zou hebben en jij komt erachter. Op wie ben je dan jaloers: op je vriend of op de rivaal? Of: wat voor soort emotie heb je dan naar je vriend toe en welke emotie naar die ander?
Liefs

Lieve Guus,
Het is denk ik inderdaad niet makkelijk om over jaloezie te schrijven. Ik geloof, dat ik - als mijn vriend naar een andere vrouw zou verlangen - jaloers zou zijn op het gevoel van innig verlangen dat hij naar een ander in plaats van naar mij heeft. Dat hij zich enerzijds van mij zou afwenden en zich anderzijds op een ander zou richten, zou voor mij de bron van ellende zijn. Zijn verlangen of mateloos verliefd op haar zijn, met alle gradaties daarin zoals haar aantrekkelijk vinden, seks met haar willen hebben enzovoort, zou voor mij de grootste kwelling zijn. Daarbij zou wat mij betreft seks maar een ondergeschikte rol spelen. Waarom weet ik ook niet. Het is eerder ‘zijn gevoel’ waarop ik zou reageren dan ‘de daad’ op zich. Op die vrouw zou ik jaloers zijn, omdat zij zijn gevoel volledig heeft weten te beantwoorden en mij daarbij verdringt. Het gevoel dat hij zich van mij zou afkeren, is denk ik nog het pijnlijkste. Het gevolg zou immers zijn, dat ik hem zou moeten laten gaan. Of ik boos zou zijn, hangt van de situatie af. Bij het idee dat ik hem minder als die ander te bieden zou hebben, zou ik me heel diep gekwetst voelen. Maar ik zou niet boos zijn. Ik kan me eenvoudigweg niet voorstellen, dat ik daarom boos op hem zou kunnen zijn... of toch wel? Ik denk van niet. Begrijp je wat ik allemaal bedoel?
Oei..., wat een moeilijk onderwerp!
Heel veel liefs,
Emily

Als binnen een relatie een van beiden hevig en innig naar iemand buiten de relatie gaat verlangen, wekt dat bij de ander jaloezie op. Ook al komt het niet zover dat je geliefde je verlaat, maar je merkt dat hij of zij zich meer op de rivaal dan op jou richt, gaat jaloezie met onverteerbare emoties gepaard. Erger wordt het nog als jaloezie in liefdesverdriet omslaat in het geval dat de verliefde vanwege zijn nieuwe, onweerstaanbare verlangen de bestaande relatie uitmaakt. Dan wringt zich bij de achtergeblevene uit de diepte van het hart een adderkluwen aan emoties omhoog: verdriet, jaloezie, woede, wraakzuchtigheid tot en met rouw. Als je door jaloezie wordt overvallen, voel je tot in je diepste vezels hoe gevoelens van geluk in kleinere of grotere golven uit je wegsijpelen. Je vermeende innerlijke rust ligt ineens aan diggelen. De zee van geluk en rust, waarin beiden dobberden, is nu een plas koud water. Het is niet te verteren dat wie jou eeuwige trouw zwoor, nu met je rivaal in een onbereikbare oceaan ergens ver weg zijn en nu met een ander nieuw verworven geluk botviert. Je zit in diepe rouw, een kwetsende rouw, rouw met of zonder tranen. Een man vertelde eens, dat hij zijn ontrouwe vriendin nog liever dood dan in de armen van zijn rivaal zag. Die man meende dat waarschijnlijk niet echt, maar het voelde wel zo.

De meest voorkomende vormen van jaloezie zijn argwaan en achterdocht, echte jaloezie en ziekelijke jaloezie. Je wordt door argwaan en achterdocht overmeesterd, als je partner wel bijzonder veel aandacht voor een ander buiten jullie relatie heeft. Je merkt bijvoorbeeld dat je vriend ineens andere muziek gaat waarderen of overdreven belangstelling voor dure merken aftershave krijgt. Waarom niet langer gewoon op de supermarkt gekocht? Waar komt die gedragsverandering plotseling vandaan? Je volgt de gangen van je vriend met argusogen en je bent uiterst waakzaam. Echte jaloezie ontstaat als je ontdekt dat er buiten je relatie ook nog een ander is. Je kunt niet meer om de feiten heen. Je vrienden of vriendinnen hebben het met eigen ogen gezien en het je verteld. Of je zit ’s avonds gezellig met zijn tweeën op de bank. Je partner schraapt zijn keel en zegt: ‘Ik moet je iets vertellen...’ Echte jaloezie berust op een juiste waarneming van feiten die zich aan je ogen voltrekken. Jaloezie wordt ziekelijk als ze de kop opsteekt, terwijl er echt helemaal niets aan de hand is. Je achterdocht is nergens op gebaseerd. Je ziet spoken. Er kan ook iets heel anders aan de hand zijn: je hebt zelf je ogen op een ander laten vallen, maar je wilt dat voor jezelf hevig blijven ontkennen. Wat kan gebeuren is, dat je met een onredelijke argwaan je eigen gedrag in de ander terugziet. Het is oppassen met ziekelijke jaloezie. Ze kan voor de ander zo beklemmend worden, dat je op die manier voor je geliefde partner de weg plaveit naar de open armen van een wachtende minnaar buiten de deur.

Het hangt van de mate van jaloezie af of zij al of niet destructief voor een relatie is. Ziekelijke jaloezie in ieder geval wel. Toch kan jaloezie ook constructief voor een relatie zijn, wanneer ze de grenzen van waakzaamheid maar niet overschrijdt. Waakzaamheid binnen een relatie zou je de meest milde vorm van jaloezie kunnen noemen. De grenzen van waakzaamheid worden beteugeld door innerlijke rust en tevredenheid met oog voor het goede en het verademende binnen een relatie. Waakzaamheid gedijt alleen in een sfeer van voortdurende, alerte en vriendelijke aandacht voor wat zich binnen een relatie afspeelt. Gaat het aan die aandacht ontbreken dan ontstaat er een soort onverschilligheid waardoor de relatie doodbloedt en zichzelf opheft. Jaloezie en onverschilligheid zijn twee tegenover elkaar liggende emoties die een relatie tekort doen en op den duur onmogelijk maken.

Sommige mensen zijn op een enkel gebied jaloers. Bij een plotselinge opwelling van jaloezie overschaduwt of onderdrukt ze andere, meer positieve gevoelens zoals kalme en vriendelijke aandacht voor je eigen doen en laten en voor anderen in de omgeving. Na enige tijd zakt het jaloers gevoel weg en kalmeert men weer. Anderen daarentegen hebben een diep ingewortelde jaloerse inborst en zijn op alle fronten jaloers. Ze neemt hen helemaal in beslag en beheerst al hun doen en laten, waarbij de emotie zich bij de minste aanleiding uit. Deze hevige jaloezie treedt ook zelden of nooit alleen op, maar gaat met verdriet, boosheid, eenzaamheid en wraakgevoelens gepaard en vergroot het gevoel van onzekerheid. Ze ontregelt het helder denken: een echt jaloerse persoon ziet niet goed meer, het licht op de dingen wordt als door een zonnescherm (of jaloezie) tegengehouden. De Latijnse naam voor jaloezie en afgunst is invidia, dat is afgeleid van invidere, wat ‘niet zien’ en verder ook ‘misgunnen’ betekent.

Jaloezie heeft altijd met relaties te maken, maar niet alleen liefdesrelaties. Ik ben jaloers op mijn slimme buurman, omdat hij me zo pijlsnel inzicht kan geven in mijn financiële situatie. Ik wou dat ik dat kon. Dit is eerder een vorm van afgunst, een negatief gevoel omdat een ander zoveel dingen beter afgaan dan mij. Bij afgunst misgun je andermans geluk of bezittingen, terwijl je bij jaloezie het gevoel hebt dat je iets of iemand wordt ontnomen. Meestal haalt men de woorden die beide emoties aanduiden, in het alledaagse spraakgebruik door elkaar. Op school kon je jaloers of afgunstig zijn op die bollebozen die in enkele ogenblikken een wiskundig probleem konden oplossen, waaraan jezelf urenlang bezig was. Dit zijn natuurlijk wel heel milde vormen van jaloezie of afgunst.
Erger wordt het als een werknemer in een bedrijf zo jaloers wordt op zijn collega die wel promotie heeft gemaakt, dat hij hem uit de weg gaat, roddels begint te verkopen en zijn auto bekrast. Een andere vaak voorkomende vorm van jaloezie of afgunst is dat je niet kunt uitstaan dat een bekende van je meer aanzien in dorp of stad geniet dan jij. Hem zeggen ze op straat spontaan gedag en jij wordt voorbij gelopen. ‘Hee, ik ben ook iemand,’ zou je de passant willen toeschreeuwen. Maar die kans heb je niet, want hij keerde zich van je af. Dat ook nog. Je kunt jaloers of afgunstig op andermans luxe leventje zijn. Jij hebt ook je leven lang keihard gewerkt, harder nog dan de man die nu bulkt van de centen en die zich een prachtige villa heeft kunnen veroorloven, terwijl jij over een volgende huurverhoging tobt. Of hij rechtmatig aan al dat geld is gekomen, is ook nog maar de vraag, speelt het door je hoofd.
Op een feestje komt een vriendin wel in zeldzaam mooie kleding aanzetten, terwijl jij nog in kleren van het vorig seizoen rond dabbert. Je kunt dan een zekere jaloersheid spelen. ‘Ik ben jaloers op jou,’ zeg je, waarbij jij dan quasi-verongelijkt kijkt en de benijde vrouw een glimlach op haar uiterst verzorgd gelaat tovert. Maar als de afgunst intenser en de jaloezie venijniger wordt, fluister je een ander in het oor: ‘Moet je zien hoe zij zich weer heeft opgedirkt, alleen maar om aandacht te krijgen.’ Dat is al een graadje erger. Zo zijn er nog meer vormen van jaloezie te noemen: andermans uiterlijk en fantastisch figuur, prestaties in sport en spel. Nu eens is er sprake van een licht jaloers gevoel of gevoel van afgunst, dan weer treden ze in ernstige mate op. Zo erg dat de emotie niet alleen lastig voor jezelf is, maar ook voor de omgeving, met uitzondering van degene die de bron van de afgunst vormt. Die kan er zich juist lekker door voelen.

Er is ook nog een heel andere kant aan jaloezie en afgunst: je kunt er behagen in scheppen deze bij een ander op te wekken. Vaak is het een voor jezelf versluierd gedrag. Je hebt het nauwelijks of niet van jezelf in de gaten, terwijl het toch een eigenschap van je is. ‘Hoe was je vakantie?,’ vraagt men je belangstellend. ‘O, fantastisch, zo leuk en elke dag verrukkelijk gegeten en een lekker weer dat het was!’ Het is een verkapte manier om bij de thuisblijver jaloezie en afgunst op te wekken. Verdere pogingen om dat verholen doel te bereiken is met de vakantiefoto’s voor de dag te komen. Als de thuisblijver er maar van overtuigd wordt, wat jij allemaal hebt genoten en hij heeft gemist.
Een huisvriendin zei eens tegen mijn kleine dochter: ‘Jouw papa en mama gaan lekker met ons uit eten en jij mag lekker niet mee.’ Een andere verkapte manier om een ander jaloers te maken of afgunst op te wekken is jezelf de hemel in prijzen en laten zien wat je allemaal kunt en hebt gepresteerd. Vaak gaat het opwekken van jaloezie en afgunst gepaard aan ijdelheid en pronkzucht.

Je hoeft niet lang naar het voorkomen van jaloezie in de samenleving te speuren. Het hanteren van de zogenoemde Balkenende-norm bijvoorbeeld is daarvan een concrete uiting. De poging om die norm te willen invoeren en handhaven komt uit een zekere afgunst op de beter bedeelden voort. Eigenlijk vindt het democratisch streven naar gelijkheid haar basis in jaloezie en afgunst. Je zou dat collectieve jaloezie kunnen noemen. Voorkeursbehandeling van vrouwen bij sollicitaties in hogere functie zou wel eens op hetzelfde gelijkheidsbeginsel gebaseerd kunnen zijn. Ook commercie maakt van menselijke jaloezie gebruik: we willen zijn zoals die vrouwen in allerlei glossy’s met hun mooie kleding, glitter en glamour of zoals die kerels in peperdure auto’s. Zelfs de neiging om het verleden romantisch te verheerlijken, het terug verlangen naar de tijd dat alles goed was en iedereen gelukkig, komt uit een zeker soort jaloezie voort: niet tevreden zijn met het eigen bestaan en met afgunst naar het verleden kijken.

Pinksteren

Het Pinksterverhaal verteld voor kinderen

Op vrijdagmiddag haalt papa Julia en Guusje van school.
‘We hoeven maandag niet naar school,’ zegt Julia, want het is Pinksteren.’
‘Bij oma en opa in België zeggen ze ook wel Sinksen in plaats van Pinksteren,’ zegt papa in de auto. ‘Maar weet je eigenlijk wel wat Pinksteren betekent?,’ vraagt hij. Nee, dat weten Julia en Guusje niet.
‘Dan moet je straks maar eens koekelen.’ Julia doet niets liever op haar eigen laptop. Guusje geeft daar nog niet zo veel om. Ze had voor maandag met een vriendinnetje willen afspreken. Maar papa had gezegd: ‘Dat zien we maandag wel weer.’ Thuis zet Julia gauw haar laptop aan en zoekt bij Google naar het woord Pinksteren. Ze wordt afgeleid door het woord pinksterbloem.
‘Pap, lees jij voor wat er staat.’ Papa kijkt op de site van Wikipedia en leest al die woorden. Hij vertelt dat heel, heel vroeger met Pinksteren uit alle meisjes van het dorp het mooiste meisje werd gekozen. En dat mooiste meisje kreeg dan een bloemenkrans op haar hoofd. Die was gevlochten van pinksterbloemen. Daarom noemden ze dat mooiste meisje in het dorp Pinksterblom.
Als mama thuis komt, zegt Julia:
‘Mam, misschien word ik wel de Pinksterblom.’
‘Hoezo?,’ vraagt mama.
‘Met Pinksteren wordt het mooiste meisje gekozen en jij zegt altijd dat Guusje en ik de mooiste meisjes zijn. Maar Guusje is daar nog te jong voor.’
‘Weten jullie wel wat Pinksteren betekent?’
‘Nee, dat zou ik koekelen,’ zegt Julia.
‘Of zal ik jullie het verhaal van Pinksteren dan maar vertellen?,’ stelt mama voor.
‘Ja, doe dat maar.’ Na het avondeten pakt mama het boek en vertelt.

Jezus is nu tien dagen geleden voorgoed naar de hemel teruggegaan. Dat gebeurde op de Olijfberg, buiten de stad Jeruzalem. Vanaf die tijd zijn de apostelen niet meer gaan vissen, maar in de stad gebleven. ’s Nachts slapen ze allemaal ergens bij mensen in de stad. Maar overdag komen ze bij elkaar. In hetzelfde bovenzaaltje, waar ze met Jezus op witte donderdag voor de laatste keer hebben gegeten. Omdat het vandaag Pinksterfeest is, zijn ze allemaal al heel vroeg uit hun bed gekomen. Een voor een komen ze het zaaltje binnen. Er komt nog meer visite. Allemaal oude vrienden van Jezus. Ook Maria, de moeder van Jezus, komt binnen. Alle apostelen kussen haar en vragen hoe het met haar is. Ze vertelt dat ze zoveel verdriet heeft gehad de laatste weken. Maar nu is ze blij, omdat de apostelen haar vertellen dat Jezus na zijn dood zo vaak aan hen is verschenen. En dat ze nu - net als haar zoon Jezus - van plan zijn om alle mensen over God te vertellen.

De laatste dagen denken de apostelen erover na wat Jezus hen had gezegd, voordat hij op de Olijfberg voorgoed naar de hemel was gegaan. Jezus had toen aan Petrus gevraagd om samen met de andere apostelen aan alle mensen in alle landen op de hele wereld te vertellen hoe zij moeten leven en dat zij vooral lief en goed voor elkaar moeten zijn.
‘Hoe zullen we dat gaan aanpakken?,’ vraagt Petrus aan de andere apostelen. Die weten het ook niet precies. Maar dan zegt een van hen:
‘Jezus heeft toch gezegd, dat God ons vanuit de hemel zou helpen.’
‘Ja,’ zegt een ander, ‘dat zou met Pinksteren gebeuren. En vandaag is het Pinksteren.’ De apostelen lopen onrustig door het zaaltje op en neer.

Plotseling horen ze veel lawaai in het hele huis. Het lijkt wel of het heel erg is gaan stormen. Zo giert de wind door het huis. Maar dat kan toch niet, het is prachtig weer buiten. Het geluid van de wind wordt steeds harder. En toch klepperen de ramen niet. Je voelt ook geen wind, er is alleen maar het geluid van wind. Wat zou er toch aan de hand zijn? Ook voelen de apostelen zich heel warm van binnen. Nee, nog erger, het lijkt wel of er vuur naar hun hoofd stijgt. Ze kijken elkaar met een rood gezicht aan. Door het geluid van de wind vlamt het vuur in hen nog meer op. En dan zien ze bij elkaar alsof er kleine vlammetjes boven hun hoofden zweven. Ah, nu weten ze het: God laat zien dat hij vanuit de hemel toch dicht bij hen is en aan hen denkt. Zo heel dichtbij is God dat hun hart ervan bonkt. Boem-boem-boem. Ze weten nu: God is in de hemel en tegelijk ook in ieder van hen. De apostelen ruiken naar God, naar Gods Geest.

‘Hoe ruikt God dan?,’ vraagt Julia. Mama moet er een beetje om lachen en zegt:
‘Soms kun je niet zeggen hoe fijn je het vindt als iemand heel dicht bij je is. Dan hou je elkaar af en toe stevig vast.’
‘Maar God is toch in de hemel. Die kan je dan toch niet vasthouden?’
‘Nee, dat kan niet. Net als oma die in de hemel is. Die kunnen we ook niet op haar wangen kussen. Maar toch hoor je haar stem wel eens of niet?’ Julia denkt na. Ze heeft haar ogen dicht.
‘... Lief meisje van me...,’ hoort ze nu zeggen.
‘Ja, zo kan God óók heel dicht bij zijn. Je kunt hem, als je bidt, horen zeggen: Ik hou van jou. Dat geeft vaak een fijn gevoel. Zo fijn dat je je blij gaat voelen en je lief voor Guusje en voor papa en mama wilt zijn. Grote mensen zeggen dan dat de Heilige Geest van God in je is gekomen. En met Pinksteren kwam die Heilige Geest bij de apostelen. Ze zijn er zo blij en opgewonden van dat het lijkt alsof ze vuur van binnen hebben. En het leek voor de andere mensen wel alsof ze dat vuur boven de hoofden van de apostelen zagen stralen. En zo leek het ook of de apostelen naar God roken. Zo dicht bij was hij gekomen.’
‘Doe maar verder lezen, mama,’ zegt Guusje ongeduldig.

De apostelen zouden het willen uitschreeuwen van blijdschap en plezier, maar ze sluiten even hun ogen en vouwen eerbiedig de handen. Ze willen gaan knielen, maar staan weer gauw op. Zo heel erg opgewonden voelen ze zich. Wat gebeurt hier allemaal? Ze kunnen niet langer in het zaaltje blijven, lopen de trap af en gaan de straat op. De anderen en ook Maria volgen de apostelen. Ze willen wel eens zien wat de apostelen nu gaan doen en horen wat ze tegen de mensen op straat gaan zeggen.

Wat een drukte buiten. Het lijkt wel of alle mensen in de stad ook door het lawaai van de storm wakker zijn geworden en uit hun bed zijn gekomen. Er zijn ook veel vreemdelingen uit andere landen in de stad, want het is vandaag feest van Pinksteren. Dat moet gevierd worden. Maar nu wil iedereen eerst eens horen wat de apostelen te vertellen hebben. De apostelen lopen allemaal verschillende straten in. En ieder van hen begint vol vuur over Jezus te vertellen en hoe de mensen moeten leven en goed voor elkaar moeten zijn. De apostelen praten allemaal zo hard en met zo’n blije stem, dat ook de mensen die een andere taal spreken, begrijpen wat ze te vertellen hebben. Hier en daar hoor je mensen zeggen:
‘Het lijkt wel of de apostelen teveel wijn op hebben en dronken zijn.’

Na een poosje verzamelen alle mensen zich op een plein, want Petrus wil iets gaan zeggen wat iedereen moet horen. Petrus heeft er zin in. Hij is helemaal niet bang. Een van de huizen heeft een stenen trap. Petrus klimt erop en steekt zijn arm uit. De mensen worden stil en zijn benieuwd wat Petrus gaat zeggen.

‘Beste mensen,’ zegt Petrus, ‘jullie moeten zeker niet denken dat wij dronken zijn. Hoe kun je nou ’s morgens om negen uur al dronken zijn? Luister goed naar mij. Jullie hebben allemaal Jezus gekend. Is het niet? Hij maakte zieke mensen weer beter, hij vertelde over God en zei dat we lief voor elkaar moeten zijn. En wat hebben jullie gedaan? Jullie hebben Jezus ’s nachts gevangen genomen en gemarteld. En alsof dat nog niet genoeg was, hebben jullie hem aan het kruis laten vastspijkeren. Daar hing onze Jezus, van wie wij zoveel hielden, net zolang totdat hij dood ging. Toen hebben we hem met veel verdriet in een grot begraven. Maar op paasmorgen is hij weer levend geworden. We konden het eerst ook niet geloven. Maar van Pasen tot Hemelvaart is hij voortdurend aan ons verschenen en heeft hij ons, apostelen, verteld wat we vanaf vandaag verder moeten doen. Daar hebben we de laatste tien dagen eens goed over nagedacht. Vanmorgen is Gods Geest in ons gekomen en we willen nu niets anders meer doen dan wat Jezus van ons heeft gevraagd. Snappen jullie het nou een beetje?’

Alle mensen op het plein knikken met hun hoofd. Ze hebben het begrepen. Dan vraagt iemand van de mensen aan Petrus en aan de apostelen:
‘Wat moeten we dan doen?’
‘Jullie moeten tot God bidden en goed zijn voor elkaar. Als jullie dat willen, zullen we jullie dopen,’ zegt Petrus.

Wat is dat dopen?,’ vraagt Julia.
‘Mensen die willen dat God heel dicht bij hen komt, worden dan met water gewassen,’ zegt mama. ‘Nu worden nog steeds grote mensen en pasgeboren kinderen gedoopt.’
‘Ben jij dan ook gedoopt?’
‘Ja, ik ben ook gedoopt.’
‘Dan is God dus ook heel dicht bij jou,’ zegt Julia.
‘Ja, God is heel dicht bij mij, maar ik denk er niet altijd aan. Zal ik nu verder vertellen?’
‘Ja, doe maar,’ zeggen Guusje en Julia.

Dat willen de mensen wel, gedoopt worden. De apostelen hebben het er druk mee, want ze moeten duizenden mensen op het plein en in de stad een voor een dopen. Ze zijn er de hele dag mee bezig. En alle gedoopte mensen gaan ’s avonds naar huis.

Vanaf die dag bidden ze elke dag tot God. Ook zijn ze lief voor elkaar en maken geen ruzie meer of bijna geen ruzie meer. Ze vertellen aan hun vrienden, die er met Pinksteren niet bij konden zijn, wat er met hen is gebeurd. En die vrienden laten zich dan ook dopen. Ook gaan de mensen vaak bij elkaar eten en maken het gezellig, want ze houden allemaal van elkaar. Als ze aan tafel gaan, is er altijd wel een van de mensen die tegen de anderen zegt:
‘Laten we eraan blijven denken hoe Jezus op witte donderdag samen met de apostelen voor de laatste keer bij hen heeft gegeten. Als wij nu zo samen eten is Jezus daar ook bij, ook al zien we hem niet. Is dat niet mooi?’ Dat vindt iedereen heel mooi en ze genieten ervan.
De mensen spreken met elkaar af dat ze veel van wat ze hebben aan de armen zullen uitdelen. Je hoeft niet zelf zoveel kleren te hebben, terwijl arme mensen geen geld hebben om kleren te kopen. Och, wat houden ze allemaal veel van elkaar.

‘Maar Jezus had toch tegen de apostelen gezegd,’ zegt Julia, ‘dat ze aan alle mensen op de hele wereld moesten gaan vertellen dat God van de mensen houdt. Doen ze dat dan wel?’
‘Ja,’ zegt mama, ‘de apostelen gaan met de boot naar andere landen. Naar Turkije, Spanje, Italië en nog meer landen. En zo is wat zij te vertellen hadden ook in Nederland en Vlaanderen bekend geworden. Overal hebben mensen kerken gebouwd. En op zondag gaan heel veel mensen naar de kerk om tot God te bidden. En ook eten de mensen daar het brood, net zoals de apostelen op witte donderdag samen met Jezus het brood aten. De priester aan het altaar zegt dezelfde woorden als Jezus toen. En dan deelt de priester het brood uit. Weet je hoe dat heet?,’ vraagt mama.
‘Nee,’ zeggen Julia en Guusje.
‘Dat brood noemen we een hostie en het eten van het brood heet: te communie gaan.’
‘Ja ja, kinderen uit mijn klas gaan ook te communie. Ze hebben pas hun eerste communie gevierd,’ zegt Julia.
‘Mooi,’ zegt mama, ‘nu weet je wat dat betekent.’
‘Maar ze zijn toch niet altijd lief,’ zegt Guusje, ‘ze maken ook wel eens ruzie.’
‘Ja, natuurlijk,’ zegt mama, ‘dat kan ook niet anders. Maar ze weten net zo goed als jullie ook, dat het fijner is om geen ruzie te maken en lief voor elkaar te zijn.’
‘Maar waarom hebben we nou ook maandag na Pinksteren vrij?,’ vraagt Julia.
‘Omdat Pinksteren een heel mooi feest is. En een goed feest loopt altijd een dagje uit,’ zegt mama.

Hemelvaart

Op een dinsdagavond zegt papa onder het eten tegen mama:
‘We hebben een lang weekend voor de boeg. Guusje en Julia hoeven alleen nog morgenochtend naar school en dan zijn ze vrij tot zondagavond.’
‘Hoi hoi,’ roepen de kinderen.
‘Als het goed weer is, kunnen we misschien een paar dagen naar zee,’ stelt mama voor.
‘Jottem,’ roepen de kinderen nu. ‘Alweer vakantie.’
‘Eigenlijk maar één dag vakantie, want donderdag is het zondag,’ zegt papa.
‘Hoe kan dat nou, donderdag is het zondag,’ zegt Julia.
‘Donderdag is het Hemelvaartsdag en dat wordt gevierd als zondag en gaan de mensen die ’s zondags naar de kerk gaan ook op donderdag naar de kerk.’
‘En wie ’s zondags niet naar de kerk gaan dan?,’ vraagt Julia.
‘Die hebben dan toch een vrije dag. Dat is elk jaar zo. Veertig dagen na Pasen wordt Hemelvaart gevierd.’
‘Wat is dat dan eigenlijk Hemelvaart?,’ vraagt Julia.
‘Met Pasen is Jezus weer levend uit het graf gekomen,’ legt mama uit. 'Daarna bleef hij nog veertig dagen op aarde en verscheen hij heel vaak aan zijn vrienden, de apostelen. Maar na die veertig dagen vertrok Jezus naar de hemel. Ik zal jullie straks het verhaal vertellen, hoe dat is gebeurd.’
‘Joeppie,’ zeggen Julia en Guusje.

De apostelen hebben al een paar weken niet gewerkt. Dat kon ook bijna niet anders. Vanaf Palmzondag tot een week na Pasen waren ze steeds bij elkaar in de stad Jeruzalem. Ook toen Jezus werd gemarteld en aan het kruis werd gespijkerd. En daarna nog de begrafenis. Gelukkig was hij ’s morgens vroeg op Paaszondag toch weer levend geworden.
Maar nu zegt Petrus tegen de andere apostelen:
‘Kom, we moeten weer aan het werk en geld verdienen.’ De meesten van de apostelen hebben thuis een vrouw en kinderen. Ze moeten dus geld verdienen om eten te kunnen kopen.

In het land waar ze wonen ligt een groot meer. Zo groot dat je overkant niet kunt zien. De apostelen zijn vissers. ’s Nachts is de beste tijd om vissen te vangen. En dus stappen ze op een avond in hun bootje om vissen te gaan vangen. Die kunnen ze dan mooi de volgende morgen op de markt verkopen. Het meer ligt heel ver weg van de stad Jeruzalem.
Het is een rot nacht. Ze vangen niks. Petrus heeft flink de pest in. Hij heeft het er warm van gekregen. Zo erg dat hij zijn hemd uittrekt. Het is nu al bijna weer ochtend geworden en nog steeds hebben ze niks gevangen.

Op het strand van het meer staat een man. Hij ziet dat de vissers geen vis hebben gevangen. Hij plaagt de vissers en schreeuwt over water:
‘Hee, jongens, hebben jullie een lekker visje voor mij?’
‘Nee,’ schreeuwt Petrus met een kwaaie stem terug.
‘Je moet het net aan de andere kant van de boot in het water gooien,’ zegt de man. ‘Wedden dat de netten dan zo vol met vis zitten?’ Ze twijfelen even of ze het zullen doen. Maar je kunt niet weten. Vooruit dan maar, en daar plonst het net in het water. Hee, wat is dat? In een mum van tijd zit het net vol vis. Alle mannen op de boot moeten hun spieren gebruiken om het net op de boot te trekken. Maar dat lukt niet, zo zwaar is het net. Dan maar met de boot het strand op varen. Het net met vis sleept door het water achter de boot aan.
Johannes zit voor op de boot. Hij kijkt nog eens goed naar die man op het strand. Hij kent die man.
‘Hee, het is Jezus!,’ schreeuwt hij naar Petrus die achter op de boot zit. Uit eerbied voor Jezus trekt Petrus gauw zijn hemd aan. Hij wil gauw bij Jezus zijn. Maar de boot vaart zo langzaam. Dan springt hij van de boot het water in en zwemt naar de kant. Dat gaat sneller als met de boot.
Jezus heeft op het strand alvast een vuurtje gemaakt en hij heeft ook wat brood bij zich. Hij wil zijn oude vrienden met een ontbijt verrassen. De vissers trekken het zware net vol vis het strand op. Het zijn prachtige vissen. Ze blinken en spartelen in de zon die net is opgekomen. Jezus pakt er een paar en slaat ze met de kop op een steen dood. Hij legt ze op het vuur en vraagt zijn oude vrienden om samen met hem te eten. Er wordt niet veel gepraat. Steeds kijken ze maar naar Jezus. Het is ook zo gek om nu samen met Jezus te eten. Eerst was hij dood, toen weer levend en nu verschijnt hij steeds aan hen.

Na het eten zegt Jezus tegen Petrus:
‘Hou je van mij?’
‘Natuurlijk,’ zegt Petrus, ‘je weet toch dat ik van je hou.’
‘Als ik straks voorgoed bij jullie weg ben,’ zegt Jezus, ‘wil jij dan mijn plaats innemen en de mensen vertellen hoe zij moeten leven?’ Petrus krijgt er tranen van in zijn ogen. Jezus vertrouwt hem weer. En dat terwijl hij een paar weken geleden toch drie keer heeft gelogen en heeft gezegd dat hij Jezus niet kende. Nu mag hij de leider worden van de mensen die van Jezus en van God houden. Tegen de andere apostelen zegt Jezus:
‘We zitten nu bij het meer, heel ver weg van de stad Jeruzalem. Maar ik zou graag hebben dat jullie op de veertigste dag na Pasen, op een donderdag, naar de stad teruggaan.’ Hij spreekt een tijd af dat ze op de Olijfberg, buiten de stad, bij elkaar moeten komen. En dan ineens is Jezus weer verdwenen.

Op die afgesproken donderdag is het prachtig weer. De apostelen hebben de mensen in de stad al verteld dat ze vandaag naar de Olijfberg moeten komen. Want Jezus zou daar dan verschijnen.

De apostelen staan in een groepje bij elkaar. Er zijn wel honderden mensen naar de berg meegekomen. Sommigen denken: Nou dat willen we wel eens meemaken dat Jezus, die begraven is, hier levend zal verschijnen. De apostelen hopen maar dat dat ook zal gebeuren. Een beetje twijfelen ze toch nog. Daarom zeggen ze niet veel en wachten op het moment dat Jezus er ineens zal zijn. En ja, hoor, heel ongemerkt is hij tussen hen komen staan. Hij zegt tegen de apostelen:
‘Luister goed. Ik heb jullie en veel andere mensen hier in de stad en in het land geleerd hoe je moet leven en tot God moet bidden. Maar als ik straks voorgoed naar de hemel ben vertrokken, moeten jullie alles doorvertellen aan alle mensen op de hele aarde. Ook al zien jullie me dan niet meer van dichtbij, ik ben toch bij jullie en ik zal jullie helpen. Voordat ik aan het kruis stierf, heb ik vaak wonderen gedaan. Vanaf nu zullen jullie ook wonderen kunnen doen. Maar wacht daar nog een dag of tien mee. Want dan is het Pinksteren en zal God jullie vanuit de hemel helpen.’
De apostelen luisteren met eerbied naar de laatste woorden van Jezus. Jezus strekt heel plechtig zijn handen boven hen uit en bidt. Dan laat Jezus zijn handen weer zakken en neemt een voor een afscheid van zijn vrienden. Terwijl hij nog met hen praat, zien de apostelen dat Jezus lichter wordt en zijn voeten de grond niet meer raken. Zachtjes zweeft hij verder omhoog. Zo hoog dat hij in een wolk verdwijnt...

De apostelen blijven maar naar de wolk staren. Ineens staan er twee engelen bij hen. Ze zeggen:
‘Mannen, waarom staren jullie naar de hemel? Jezus is nu voorgoed in de hemel opgenomen. Hij komt pas terug als de wereld ophoudt te bestaan.’ De apostelen kijken elkaar blij aan. Zij zullen doen wat Jezus van hen heeft gevraagd, maar wachten eerst het feest van Pinksteren af. Want dat had Jezus gezegd.

‘Hoe kunnen de apostelen nou blij zijn?,’ vraagt Julia. ‘Ze hielden toch van Jezus en nu is hij weg?’
‘Ja, dat is zo,’ zegt mama. ‘Meestal zijn mensen een beetje verdrietig bij een afscheid. Maar de apostelen zijn juist niet verdrietig, maar blij. Want zij mogen van Jezus tegen alle mensen op de hele wereld gaan vertellen om lief voor elkaar te zijn. Daar hadden ze echt zin in. En daarom waren ze blij.’
‘Maar, mam,’ vraagt Guusje nu, ‘je zou toch over Hemelvaart vertellen.’ Mama lacht en zegt:
‘Het is ook zo’n vreemd woord, hè. Hemelvaart betekent: varen of opstijgen naar de hemel. En dat verhaal heb ik net verteld: hoe Jezus in het bijzijn van zijn vrienden zomaar naar boven opsteeg, tot in de wolken. Dat vieren we op het feest van Hemelvaart en daarom hebben jullie en iedereen vrij op die dag. En om het feest nog groter te maken, hebben jullie ook nog op vrijdag een vrije dag. Dus hebben we een lang weekend en gaan we misschien naar zee.’

Wellust 3

Wellust kan zowel zondig als heiligend zijn. Heiligend, want de beleving van wellust kan jezelf en de samenleving ten goede komen. Meer nog, op een rustig moment stilstaan bij genoten wellust opent de weg naar meer omvangrijk verlangen, verlangen naar meer omvattende waarden met waardering voor de grootsheid van het bestaan en, voor wie wil, het verlangen onder het aanschijn van de Allerhoogste te leven. Zo’n verlangen gaat met dankbaarheid voor eigen bestaan en respect voor het Zijn gepaard.

Uit de verbintenis tussen hemel en aarde ontstaan alle verschijnselen. Je zou kunnen zeggen dat al wat is, een manifestatie van seksualiteit is en dat ons menselijk beleven van wellust en seksualiteit daar in diepste wezen een afbeelding van vormt. Door wellustige gevoelens te ervaren word je meer mens. In plaats van lust en geest als tegenstellingen te zien of erger nog: als tegenstelling te ervaren, is het zinvoller ervan uit te gaan dat beide elkaar bevruchten. Alleen dan kunnen de beleving van wellust en de geest met al haar culturele manifestaties grote hoogten bereiken. Wellustige gevoelens toelaten ontspant en maakt de geest vrij. Net zoals het genieten van een lekkere maaltijd de spijsvertering bevordert. Als je met tegenzin aan tafel zit, krijg je last van maag en darmen. Dat wil natuurlijk niet zeggen, dat je je de hele dag door aan lekker eten te goed zult doen. Daarom matigen we ons daarin en bouwen zelfs periodes van soberheid in. Hetzelfde geldt voor de beleving van wellust. Als al je doen en laten op seks en het verkrijgen van orgasmen is gericht, zijn de gevolgen daarvan belastend voor lichaam en geest. Daarom gaat het ook om beheerste wellust, wellust die niet langer door louter begeerte wordt aangedreven, maar met dieper en open verlangen samensmelt.

Ongeremde wellust mist de bevrijdende werking van beheerste wellust, die door zelfbeheersing in toom wordt gehouden, en snijdt je van andere menselijke waarden af. Terwijl dus beheerste wellust je mentaal en geestelijk vrij maakt en met name ook alle zintuigen opent, maakt mateloze wellust je onvrij en word je slaaf van ongeremde driften. Je zou daar enerzijds aan willen ontkomen, terwijl anderzijds elke nieuwe prikkel heftige begeerte opwekt. Het helpt niet door maar net te doen alsof die prikkels er niet zouden zijn. Dat hou je misschien eventjes vol. Tenslotte wordt de spanning zo groot, dat je niet langer aan de verleiding kunt weerstaan. Dan weer hoor je inwendige stemmen, die je influisteren dat seks slecht en zondig is. Maar op goeie momenten weet je ook dat seks genotvol is. Het is een voortdurende tweestrijd in jezelf. Soms gaat het ermee als bij rookverslaafden. De verslaving is zo groot geworden dat de onttrekking daaraan omslaat in een soort van fundamentalistische afkeer van het roken. Niemand mag ineens meer roken, het is slecht en je gaat eraan dood. In plaats van twee of drie pakjes sigaretten op te roken, wordt de hele mikmak uit het raam gesmeten. En dat, terwijl er niets mis mee zou zijn om met drie of vier sigaretten per dag te volstaan, maar er dan ook de tijd voor te nemen en er volop van te genieten. In plaats van anderhalf liter wijn per dag te slempen, is het ook mogelijk een of twee glazen te drinken en daaraan nippend volop van te genieten. Elke dag vijf ons vlees eten zou wel eens tot darmkanker kunnen leiden, terwijl een beetje vlees goed voor de gezondheid is. Bij het gebruik van al die beetjes, een enkele sigaret, een enkel glas wijn, een klein stukje vlees, zou je je zelf moeten toestaan er meer van te genieten. Je smaakpapillen worden daardoor steeds gevoeliger en het genot wordt groter.

Genot dat ongeremde wellust verschaft, kun je ombuigen naar het met volle teugen genieten van beheerste wellust. Niet door je van wellustige gevoelens te ontdoen, maar door intenser te genieten van wellust die door enige mate van zelfbeheersing in toom wordt gehouden. Een zelfbeheersing die enerzijds voortkomt uit respect voor de ander, anderzijds door de ervaring dat enige mate van beteugeling tegelijk ook meer genot geeft. Daarvoor is nodig dat je op een rustig moment de tijd neemt om bij de genoten seks stil te staan. Zoals je kunt nadenken over een voorbije vakantie, een verrassende ontmoeting, een verjaardagsfeest, een restaurantbezoek, een mooie tuin, een goed gesprek, je werk enzovoort. In de nabeleving van een wellustige ervaring komen allerlei beelden en gevoelens weer naar boven. Je komt daarover in gesprek met jezelf. Dit of dat had je beter kunnen doen. Ah, dat moment na die streling is onbeschrijflijk. Gevolg daarvan is dat bij een volgende sessie gedrag zich gaat wijzigen en ervaringen zich verdiepen. Er kan nieuw verlangen ontstaan. En ook bij dat verlangen kun je stilstaan. Het verlangen zelf blijkt een vorm van genieten te worden. Het verlangen krijgt adem. Je stelt bevrediging van verlangen uit om meer nog van de fase van het verlangen te genieten. Je kent deze ervaring misschien ook van andere omstandigheden. Bijvoorbeeld als je denkt aan de tijd die aan Kerstmis voorafgaat, en het kerstfeest zelf. Die tijd ervoor blijkt achteraf minstens zo genoeglijk te zijn als de kerstdagen zelf.

Bij het nabeleven van wellust en seksualiteit ontdek je dat er sprake was van een zekere ruimte. Men zegt niet voor niets: het was een hemel op aarde. Je zou het een sensuele ruimte kunnen noemen. Een ruimte vol tederheden en waarin de sensualiteit van liefkozingen wordt genoten. Er is alleen elkaars nabijheid, die in dat eerste stadium nog een heel andere kleur heeft dan die van de meer erotisch geladen ruimte en daarna die van de seksuele gemeenschap. Te vaak voelt die sensuele ruimte vrij eng aan. Zo benauwd en klein dat je er niet al te lange tijd in wilt verblijven om zo gauw mogelijk een explosief orgasme te bereiken. Toch is die sensuele ruimte ook te vergroten waardoor je meer kunt genieten. Je ontdekt binnen die ruimte deuren naar wat je de erotische of seksuele ruimte zou kunnen noemen. Daarbinnen bevindt zich een matglazen deur naar de orgastische ruimte. Al die ruimten kunnen zowel kleine bedompte vertrekken zijn als zalen met spiegelwanden en stralende lusters. Het is goed daarin te toeven om uiteindelijk te ervaren dat er geen tijd en ruimte meer is, zoals de hemel geen tijd en ruimte kent.

De mooiste en meest diepgaande vormen van wellust zijn relationeel. Of het nu kortstondige of langer durende relaties betreft. Zich overgeven aan wellust opent de harten, maakt vrij en heft remmingen en spanningen op, wekt liefdevolle aandacht voor elkaar op, bevordert wederzijds respect, versterkt gevoelens van vrede en veiligheid bij elkaar. Al die weldaden die je bij elkaar ervaart, werken door in de omgang met je kinderen als je die hebt, nabije omgevingen en nog wijdere omgevingen. Als het spel van de wellust je ter harte gaat, voorkom je sleur en eentonigheid en kom je tot steeds welzaliger vormen van wellustbeleving. Zoals ongeremde wellust dood bloedt, zo zal beheerste wellust zich verdiepen en het verlangen naar elkaar en naar liefdesuitingen toenemen, liefde die omvangrijker is dan sensueel, erotisch en seksueel alleen.

Natuurlijk is het ook mogelijk wellust met een willekeurige partner te genieten. Zoals op parenclubs bijvoorbeeld. Je zou daar nieuwe ervaringen kunnen opdoen die je al of niet in je eigen relatie kunt toepassen. Dit is al een heel oud gebruik, dat eeuwen geleden in oosterse teksten werd beschreven: het leren van seksuele technieken en het beheersen daarvan door ervaren mannen en vrouwen. Maar ook toen was men bedacht op de gevaren en de risico’s die buiten-relationele wellustervaringen met zich meebrengen.

In de meeste wereldgodsdiensten worden ook de zegeningen van een celibatair leven voorgehouden, soms voor enige tijd, dan weer voor het leven. De keuze daarvoor komt niet voort uit een afkeer van gevoelens van wellust, maar vanuit verlangen dat door het zich in de nabijheid van God te weten wordt opgewekt of door de ervaring van wat je universele liefde zou kunnen noemen. Dat is liefde voor alle verschijnselen, die spontaan uit het hart opwelt. Men laat zich bij deze liefde aanspreken door een min of meer mystieke ervaring van te zijn. Ook als men zich in die ziens- en zijnswijze heeft gevonden, kent men de begeerte van de wellust. De energie daarvan is niet te ontkennen, maar wordt getransformeerd en opgenomen in een meer verruimd of in een God gericht verlangen. Dat dat proces met innerlijk lijden gepaard kan gaan, getuigen bijvoorbeeld de gedichten van Hadewych:
Ik verduur dan ook ontzettend pijn;
Daarom verkommer ik en kwijn.

Ook in relaties waarin men elkaar aanvankelijk eeuwige trouw beloofde, kan de begeerte naar seksuele omgang met een andere partner worden aangewakkerd. De meest voorkomende adviezen in die situaties zijn om maar vooral afleiding te zoeken en aan de bekoring te weerstaan. Vaak gaat dat ook met spanningen gepaard en het is raadzaam om te onderzoeken waardoor je in de verleiding bent gekomen om de begeerte op een ander te richten. Bij nader toezien zou het kunnen zijn dat de partners ook op andere vlakken niet meer ten volle met elkaar kunnen communiceren. Of dat je toch intens van elkaar houdt en de liefde zich anders dan erotisch manifesteert. Ook kan het gebeuren dat de seksuele relatie in sleur en eentonigheid is verzand. Het beleven van wellust met elkaar is een kunst, die steeds inzet van beide partners vraagt om - in plaats van weg te lekken - tot grotere hoogtepunten komt. Niet de frequentie van de seksuele gemeenschap is doorslaggevend voor het behoud van een seksuele relatie, maar de intensiteit en de inzet om wat binnen de erotische ruimte groots en meeslepend is, voortdurend te blijven cultiveren.
Een relatie kan dus om verschillende redenen eindigen, maar ook om verschillende redenen in stand worden gehouden. Het eindigen van een relatie hoeft niet altijd als persoonlijk falen van een van beiden of van beiden te worden ervaren.

Collectieve, gecommercialiseerde, extreme en ongeremde wellustbeleving in de samenleving is niet tot reële proporties te herleiden, zolang ook beheerste wellust als zondig of vunzig wordt beschouwd. De eeuwenlange kloof tussen lichaam en geest en tussen wellust en spiritualiteit is daar voor een deel schuldig aan. Grotere waardering voor gezonde wellustbeleving en het bewerken van meer evenwicht tussen wat de mens van nature drijft en wat hem tot culturele manifestaties brengt, vormen mogelijk een nieuwe uitdaging voor ouders, opvoeders, pastores en therapeuten.

Wellust 2

Aan de rand van een oerwoud ergens in Afrika leefden een troep vrolijke apen, die door de mensen bonobo’s worden genoemd. Ze leefden daar met tientallen bij elkaar en dartelden nu eens in boomkruinen, dan weer door de velden. En terwijl ze naar heerlijke vruchten zochten om zich te voeden, stoeiden en ravotten ze met elkaar. Daarbij gebeurde het herhaaldelijk dat ze met elkaar gingen vrijen en het grootste plezier hadden. Na het klaarkomen zochten de koppeltjes naar het lekkerste fruit om elkaar ook op een andere manier te verwennen. Intussen pasten ze goed op de kleintjes en zorgden ze ervoor, dat ook die niets tekort kwamen. Terwijl ze dan overdag in de zonnewarmte met elkaar vrijden dat het een lieve lust was, sliepen ze ’s nachts vreedzaam dicht bij elkaar en dan kon het er wel eens van komen dat ze nogmaals een paringsritueel uitvoerden. Daarbij gingen de gedachten, voorzover bonobo’s kunnen denken, niet zozeer uit naar het voortbrengen van nieuwe aanwas van de populatie, maar gewoon om het plezier. Honderden, duizenden jaren leefden de bonobo’s zo. En God zag dat het goed was.
Toch was er eens een buitenbeentje onder de bonobo’s. Zij heette Luxuria. Op jonge leeftijd al ging ze zich hevig aan wellust te buiten. Die wellust genoten de andere bonobo’s ook wel, maar Luxuria maakte het wel erg bont. Zij deed niet mee aan het zoeken naar vruchten, maar roofde de bananen uit de handen van haar vriendinnen en deed niets liever dan zich er seksueel mee bevredigen. Of zij trok een mannetje uit de troep en liet zich nemen zo vaak het maar wilde. Op die manier verstoorde Luxuria het evenwicht in de bonobogemeenschap en daarmee ook de onderlinge gemeenschapszin. Omdat ze zich weinig tijd gunde om te eten, verzwakte haar gestel en werd ze bevattelijk voor infecties. Daardoor besmette ze ook de andere bonobo’s, die de een na de andere geslachtsziekten kregen. Omdat velen van hen lusteloos onder de bomen en in het veld lagen, waren zij een makkelijke prooi voor jakhalzen. Langzaam verdween de vrolijke sfeer onder de bonobo’s. Ook Luxuria zelf spande zich tot het uiterste in om de laatste resten wellust op haar verzwakte vriendinnen en vrienden bot te vieren. Uiteindelijk verzwakte Luxuria zozeer dat ze alleen nog wat kon masturberen en zich niet meer kon redden toen een roofdier haar aan de poten wegtrok het struikgewas in. Maar de jakhals kotste van het zieke en bedorven vlees van de eens zo mooie en levenslustige Luxuria. Niet lang daarna stierf de hele populatie bonobo’s uit.

Mateloze wellust schaadt de gezondheid door lichamelijke uitputting. De wellusteling die al of niet met anderen voor zichzelf het ene na het andere orgasme organiseert, put zijn nier-energie uit. Het is juist deze energie die de basis vormt voor de hele energiehuishouding in het menselijk lichaam. Op jongere leeftijd is er nog enige reserve. Normaal wordt die zelfs door de rust van nacht weer opgebouwd. Maar als de wellusteling daarbij ook het oog voor dag- en nachtritme heeft verloren, zal hij steeds minder energie kunnen opbouwen en op den duur verzwakken. Door zijn seksverslaving wil hij elk moment dat hij wakker is, benutten om in een seksueel geladen ruimte te blijven hangen. Hij zou willen slapen, maar thuis gekomen kijkt hij toch nog even op het internet om zijn vermoeide gestel een nieuwe prikkel te geven.

Mateloze wellust en verslaving blokkeren het normale levensritme. Een verstoord dag- en nachtritme schaadt de gezondheid. Maar er zijn nog meer ritmische golven die zich door het dagelijks leven bewegen. Afwisseling van rust en beweging, ontspanning en werk, ritme in stemmingen: nu eens opgewekt en vrolijk in het leven staan, dan weer nadenken en zich bezinnen over het doen en laten. Ook in relaties zijn er golfbewegingen, variërend van intieme vrienden of vriendinnen tot en met omgang met zakelijke partners. Daarnaast is er nog het afwisselend ritme binnen ervaringen van schoonheid: natuurlijke omgevingen, muziek, beeldende kunst en literatuur.
Al die afwisselingen dynamiseren het leven en houden het gezond en vitaal. Door seksuele verslaving wordt het evenwichtig levensritme verstoord en neemt de levensenergie steeds meer af. Jongeren leren dit vaak door schade en schande. Totdat ze beseffen dat ze het leven op een andere manier zullen moeten inrichten, willen zij zich gelukkig voelen en in een goeie relatie met anderen kunnen leven.

Mateloze wellust maakt egoïstisch. Daardoor kom je op den duur alleen in het leven te staan en doe je anderen tekort. Zeker als het gaat om mateloze wellust binnen een vaste relatie. Egoïstisch gerichte wellust houdt geen rekening met de ander, maar kiest alleen voor eigen behoeftenbevrediging. Je laat bij jezelf geen ruimte toe om je door de persoon van de ander te laten aanspreken. Je negeert zijn of haar stemming in plaats van die aandacht te geven en de koers die de ander aangeeft te bevaren. Blinde wellust is tegelijkertijd ook respectloos en vernederend voor de ander, die niet meer dan een object is waarop je je wellust kunt botvieren.

Het kan ook zijn dat wellustelingen het niet kunnen laten elkaar op te zoeken, zich aan elkaar te buiten gaan en zich daarna weer van elkaar terugtrekken. Op dat moment doe je niet zozeer de ander tekort, maar door de verslaving wel jezelf. Alhoewel, je kunt je afvragen of je toch ook niet verantwoordelijk bent voor het welzijn van de ander. Want mensen zijn geen bonobo’s die al miljoenen jaren de vrije liefde beoefenen en bij wie sodomie en pedofilie legaal zijn.

Ook al zijn bij de mens wellustige gevoelens op zich goed en verademend en werken ze ontstressend, kan ongeremde wellust en de context hen zondig maken. Te ver doorgevoerde wellust put lichamelijk en mentaal uit, werkt verdere verslaving in de hand en gaat ten koste van eigen gezondheid en die van anderen. Dit is het geval als steeds verdere toename van het uitleven van begeerte ontaardt in perversiteiten. Zoals wanneer bijvoorbeeld de beleving van wellust door handelingen wordt opgepept, die met pijn en lichamelijke afmatting gepaard gaan.

Dwangmatige wellust brengt uit balans zoals ook andere dwanggedachten dat doen. Er zijn mensen die niet door de stad kunnen lopen of ze voelen een dwingende hand die hen de kledingzaken binnentrekt, anderen die het niet kunnen laten elke bijouteriewinkel met gesloten ogen te passeren. Verkapte rokers zijn dwangmatig op zoek naar café’s met rookruimte. Weer anderen kunnen geen krant lezen of hun ogen zuigen zich vast aan berichtgeving over alweer een nieuwe aanslag van fundamentalische moslims. Al die soorten van dwanggedachten en dwanghandelingen brengen je uit balans. Als je niet meer door een stad kan dwalen zonder dat kooplust je richting bepaalt, ontgaat je de ontroering van architectuur, mooi aangelegde pleinen en parken, een spoorbloem die tussen de stenen van een oude muur omhoog schiet. Voortdurend door wellust geobsedeerd zijn leidt af van andere menselijke communicatie, interesse voor kunst, mooi geschreven boeken en het met anderen uitwisselen van gedachten, gevoelens, ervaringen en belevingen. Als de knop geschiedenis bij Google alleen sekssites bevatten weet je hoever het met je is. Obsessie stremt geestelijke ontwikkeling en plooibaarheid.

Alleen wellust die door zelfbeheersing in toom wordt gehouden komt menselijke ontwikkeling ten goede. Als echter zelfbeheersing door angst en scrupules wordt ingegeven, wordt het nadelig gevolg daarvan even groot als het toegeven aan mateloze wellust: geestelijke armoede (of acedia).
In de inleiding op dit boek gaf ik aan dat het menselijk leven door twee bewegingen in stand wordt gehouden. Er is een zogenoemde natuurlijke beweging en een vitaliserende beweging. Bij natuurlijke bewegingen laat je jezelf voortdurend gaan, doe je wat in je opkomt, word je door driften geleid en geef je toe aan alle vormen van lustimpulsen. Deze natuurlijke bewegingen worden door vitaliserende bewegingen in balans gehouden. De vitaliserende beweging is een tegenbeweging, toomt driften in, daagt lichaam en geest uit. Zo kun je bijvoorbeeld ervaren dat je ’s morgens liever in je bed blijft liggen en dat je aan luiheid wilt toegeven. De tegenbeweging is dat je toch opstaat, waarbij het je opvalt dat je al bij de eerste stappen uit bed energie in jezelf opwekt. Zo zijn we ook niet geneigd om lichaamsspieren te gebruiken als het niet nodig is. Daardoor neemt de lichaamskracht af en als het werk geen spierbelasting van je vraagt, doe je extra oefeningen als tegenbeweging. Die tegenbewegingen genereren energie en vitaliseren en dynamiseren het lichaam.
De natuurlijke beweging om wellustig gevoel en gedrag toe te laten kun je door de tegenbeweging van zelfbeheersing vitaliseren. Dat is iets anders dan het uitbannen van alles wat met wellust heeft te maken. Integendeel, beheerste wellust geeft groter genot, dat je in ritmische golven met volle teugen zult kunnen genieten.

De natuurlijke beweging op onze aardbol is voor het grootste deel seksueel bepaald. Uit wat je het huwelijk van God de Vader en Moeder Aarde zou kunnen noemen is de mens ontstaan. En de mens kent hetzelfde patroon: man en vrouw verbinden zich met elkaar om kinderen voort te brengen. En het gaat maar door. De natuurlijke beweging heeft een seksueel bepaald patroon. De tegenbeweging daarvan is het beheersen en het in toom houden van die natuurlijke beweging. Juist daardoor ontstaan alle culturele manifestaties zoals die bijvoorbeeld tot uiting komen in wijsbegeerte, godgeleerdheid, literatuur, alle vormen van beeldende kunsten, architectuur, techniek en menselijke communicatie. Zonder de kracht van de tegenbeweging komen samenlevingen in een neerwaartse spiraal terecht. Niet anders dan zoals in die vrolijke gemeenschap van de bonobo’s gebeurde. Maar dat wil geenszins zeggen dat daarmee wellust moet worden onderdrukt of, erger nog, moet worden uitgebannen. Integendeel, uitingen van wellust zouden meer tot kunst kunnen worden verheven. Zoals het maken van kleding tot haute couture kan worden, lichaamsbeweging kunstzinnige vormen krijgt in dans en ballet en voedselbereiding tot haute cuisine kan worden verheven, zo kan voortplanting zich uit een banale geslachtsdaad ook tot kunst verheffen.

Pasen

Verhaal voor kinderen

Guusje en Julia zitten met opa aan tafel. Ze mogen eieren schilderen. Mama heeft ze eerst gekookt. Dan gaan ze niet zo gauw stuk, als je er met een viltstift te hard op drukt. Julia maakt mooie strepen in verschillende kleuren. Guusje tekent ogen, neus en lippen op het ei. Het ene ei lacht, het andere huilt.
‘Waarom doen mensen dat eigenlijk eieren schilderen met Pasen?,’ vraagt Julia. Dat weet opa wel.
‘Duizenden jaren geleden, in een heel ver land, dat nu Iran heet, werden uit een heel groot licht twee broers geboren. Dat waren de eerste twee mensen op aarde. De ene broer maakte vaak ruzie met de andere. Hij stopte alle slechte dingen in een ei, de andere broer stopte alle goeie dingen in het ei. Maar de eieren braken. En van toen af aan waren er slechte en goeie dingen op aarde. Vanaf die tijd schilderen mensen in de lente eieren met duivelskoppen en eieren met een lief gezicht. En daarom schilderen we nog steeds eieren in de lente. En in de lente vieren we ook het paasfeest. Dus nu schilderen we eieren, omdat het gauw Pasen is.’
‘Hee, wat mooi, gemaakt,’ zegt mama die binnenkomt.
‘Mam, het is gauw Pasen en je hebt belooft het paasverhaal te vertellen,’ zegt Julia.
‘Na het eten,’ belooft mama. Na het eten springen Guusje en Julia op de bank.
‘Doe de tv maar uit, dan kunnen jullie beter naar het verhaal luisteren. Weten jullie nog hoe Goede Vrijdag is afgelopen?,’ vraagt mama.
‘Jezus ligt dood in het graf,’ zegt Guusje.
‘En waar is dat graf?’ ‘In de tuin van die rijke man, in een rots met een steen ervoor,’ weet Julia nog.
‘Heel goed. Nu gaan we kijken wat er verder gebeurt,’ zegt mama en slaat het boek open.

Het is zaterdagmorgen, heel vroeg. Het is nog donker, maar toch al druk in de stad, want morgen is het Pasen en de mensen doen nog gauw hun boodschappen voordat alles is uitverkocht. In een mooie zaal van hun paleis komen de hogepriesters bij elkaar. Ze zitten rond een tafel.
‘Jezus ligt nu wel in een graf,’ zegt een van hen, ‘maar zei hij niet dat hij weer levend zou worden?’
‘Nou en?,’ zeggen de anderen.
‘Weet je waar ik bang voor ben?’
‘Nou?’
‘De vrienden van Jezus kunnen hem daar wel eens stiekem weghalen.’
‘Waarom zouden ze?’
‘Jezus heeft toch gezegd, dat hij weer levend zou worden. Dat kan natuurlijk niet. Maar als die vrienden hem eruit slepen, zeggen ze tegen de mensen: Kijk, Jezus ligt niet meer in het graf. Hij is weer levend geworden. Zie je wel dat hij de zoon van God is.’ Daar hadden de andere hogepriesters nog niet aan gedacht.
‘We moeten aan Pilatus vragen of hij bewakers bij het graf laat zitten,’ zegt die ene hogepriester weer. ‘Dan kunnen Jezus’ vrienden het lijk er niet uithalen.’
‘Goed idee,’ vinden de anderen ook. Een van hen stapt het paleis uit en loopt snel naar het paleis van Pilatus. Die heeft niet goed geslapen.

‘Hij had zeker ruzie met zijn vrouw,’ zegt Julia. Mama kijkt op:
‘Waarom denk je dat?’
‘Nou zijn vrouw had toch gezegd dat hij Jezus moest vrijlaten en dat heeft hij niet gedaan.’ Mama moet lachen.
‘Dat zou best wel eens kunnen,’ zegt ze.

Pilatus luistert maar half naar de hogepriester. Hij wil eigenlijk niets meer met die kruisiging van Jezus te maken hebben.
‘Mmm,’ zegt hij, ‘bewakers? Doe maar.’ De hogepriester loopt opgelucht het paleis van Pilatus uit en is blij dat er een paar bewakers naar het graf wordt gestuurd. Nu zitten de bewakers bij het graf en ze zullen er op letten, dat niemand het lichaam van Jezus uit het graf komt weghalen. Ze blijven de hele zaterdag op hun plaatsje voor het graf zitten.

Nu is het alweer nacht en morgen is het zondag. De bewakers hebben een rustig baantje, denken ze. Maar plotseling schrikken ze op. De aarde onder hun voeten begint te beven en te trillen. Aan de hemel zien ze lichtflitsen en een engel met schitterend witte kleren daalt naar beneden. De engel duwt de steen voor het graf weg en gaat erop zitten. De bewakers zijn zo bang geworden dat ze hard weghollen. Ze hebben er niets van in de gaten, dat Jezus weer levend is geworden en het graf heeft verlaten.

Op het tuinpad komt in het stikdonker een jonge vrouw haastig aangelopen. Ze ziet er mooi uit met haar lange haren. Ze heeft ook een mooie naam: Maria Magdalena. Ze was een heel goeie vriendin van Jezus. Jezus hield ook van haar. Nu had Maria Magdalena met een paar andere vrouwen afgesproken dat ze het lichaam van Jezus met balsem zouden insmeren.

‘Weten jullie eigenlijk wel wat balsem is?,’ vraagt mama.
‘Nee, wat is dat dan?,’ vraagt Julia.
‘Heel vroeger smeerden de mensen een soort zalf over het dode lichaam. Dan kun je het langer bewaren. Want eigenlijk is het maar een eng idee dat na een paar dagen al het lichaam gaat ontbinden. Dan wordt het zwart en je durft er niet meer naar te kijken.’
‘Gaat het lichaam van oma in de kist dan ook ontbinden?,’ vraagt Julia.
‘Ja, na een jaar in de kist onder de grond is er bijna niets meer van het lichaam over dan alleen de harde botten en tanden. Uit eerbied voor het lichaam van Jezus wil Maria Magdalena het lichaam van Jezus balsemen.’

Die twee andere vrouwen zijn al een beetje ouder en kunnen niet zo snel lopen als Maria Magdalena. Ze zijn dus een stukje achtergebleven. Maria Magdalena ziet in het donker dat de steen voor het graf is weggerold. Van schrik holt ze direct weer de tuin uit. Ze neemt de kortste weg terug naar de stad, naar het huis van Petrus en Johannes. Ze zal hen gauw vertellen wat ze heeft gezien en dat ze Jezus uit het graf hebben weggehaald.

‘Maar ze waren toch met zijn drieën?,’ zegt Julia. ‘Waar zijn die twee andere vrouwen dan?’
‘Luister maar,’ zegt mama.

De twee andere vrouwen komen nu ook bij het graf aan. Ook zij zien dat de steen voor het graf is weggerold. Ze zijn al wat ouder en niet zo bang als de jonge Maria Magdalena. Nieuwsgierig kijken ze in het graf en lopen naar binnen. Hee, wat is dat? Alleen maar linnen doeken op de grond. Hoe kan dat nou? Het lichaam van Jezus is weg. Als ze weer uit het graf komen, schrikken ze van de twee engelen die ineens voor hen staan. Wat een licht. Een van de engelen zegt:
‘Schrikken jullie maar niet. Jullie zoeken Jezus, maar die is hier niet meer. Hij is weer levend geworden en verrezen. Doe nou maar rustig en ga naar Petrus in de stad en vertel hem maar wat jullie hebben gezien.’ De twee vrouwen zijn nog een beetje zenuwachtig en gaan dan ook, net als Maria Magdalena, op weg naar het huis van Petrus. Onderweg komen ze mensen tegen, maar ze zeggen niets over wat ze net hebben meegemaakt. Ze lopen vlug door naar het huis van Petrus. Ze kloppen aan. Er doet niemand de deur open. Ach, Petrus is niet thuis. Ze kunnen natuurlijk niet weten dat Maria Magdalena al even eerder op de deur waar Petrus en Johannes vannacht sliepen, had aangeklopt.

Maria Magdalena was zonder af te wachten zomaar het huis ingelopen.
‘Ze hebben het lijk van Jezus weggehaald,’ schreeuwde ze buiten adem. Petrus en Johannes schoten direct hun sandalen aan. En nu rennen ze naar de tuin waar het graf is. Johannes heeft langere benen en is ook een stuk jonger dan Petrus. Hij komt als eerste bij het graf aan. Hij steekt zijn hoofd in de grafopening en ziet het linnen liggen waarmee hij samen met Maria, de moeder van Jezus, het lijk had bedekt. Hijgend komt nu ook Petrus aangelopen. Hij loopt meteen het graf in en verbaast zich over al het linnengoed dat daar op de grond ligt. Maar het lijk van Jezus is weg. Johannes wist wel dat Jezus weer levend zou worden. Dat had hij toch zo vaak tegen hen gezegd: ‘Op de derde dag zal ik weer levend zijn, zal ik verrijzen,’ had hij gezegd. Maar Petrus is er nog niet zo zeker van dat Jezus weer levend is geworden.

Maria Magdalena was niet samen met Petrus en Johannes naar het graf teruggegaan. Ze had een andere weg genomen. Wat zouden de mensen er wel niet van zeggen, denkt ze, als ze zien dat zij met twee mannen de donkere heuvels in zou lopen?
Nu is ze weer terug bij het graf aangekomen. Ze dacht dat ze Petrus en Johannes daar zou tegenkomen. Maar die zijn alweer naar de stad om aan de andere apostelen te vertellen wat ze hebben meegemaakt. Maria Magdalena voelt zich alleen in de donkere nacht en moet heel erg huilen, want ze hield zo van Jezus. En nu hebben ze ook nog zijn lichaam gestolen. Dan gaat ze voorzichtig het graf binnen. Haar ogen zijn dik van de tranen en ze ziet niet eens, dat er twee engelen in witte kleren in het graf staan. Ze is zo bedroefd dat ze er niet eens van schrikt, als een van de engelen haar vraagt:
‘Waarom huil je?’ Ze zegt:
‘Ze hebben het lijk van mijn liefste vriend weggehaald. En ik weet niet waarheen.’ Buiten het graf hoort zij voetstappen. Ze kan niet precies zien wie het is. Het is ook zo donker nog. Het zal de tuinman zijn, denkt ze, die hier in die prachtige tuin werkt. Misschien heeft hij het lijk van Jezus wel weggehaald.
‘Waarom huil je?,’ vraagt de man. ‘Wie zoek je hier?’ Maria Magdalena zegt:
‘Zeg, als jij het lichaam van Jezus hebt weggehaald, zeg me dan waar je het hebt heengebracht.’ Ze keert zich weer om naar het lege graf. Dan hoort ze plotseling de man buiten met een heel zachte en lieve stem zeggen:
‘Maria.’ Ze kijkt verschrikt op. Het is de stem van haar lieve Jezus.
‘Meester,’ stamelt ze. Ze laat zich op haar knieën vallen en wil zijn voeten kussen.

‘Waarom geen gewone kus op zijn wangen?,’ vraagt Guusje.
‘Of op zijn mond,’ zegt Julia.
‘In die tijd en in die verre landen kuste een vrouw uit eerbied de voeten. Nu zouden wij elkaar omhelzen en elkaars wangen zoenen,’ zegt mama.

Maar Jezus zegt:
‘Nee, nee, niet doen, Maria, niet mijn voeten kussen. Ik ben nog niet helemaal naar de hemel en naar God. Ga nu maar naar de apostelen in de stad en vertel hen maar dat ik heel gauw naar de hemel zal vertrekken.’ Dan verdwijnt Jezus weer ineens. Maria Magdalena loopt snel de tuin uit. Voor de tweede keer deze nacht loopt ze het pad af naar de stad. Als Petrus en Johannes en de andere apostelen er nu maar zijn, denkt ze. Onderweg komt zij de twee andere vrouwen tegen. Maria Magdalena vertelt wat ze net heeft meegemaakt. Ook de vrouwen vertellen dat ze bij het graf twee engelen hadden gezien. Maar onderweg naar de stad dachten ze: Zou het eigenlijk wel waar zijn wat die engelen hadden gezegd. Dat Jezus weer levend was.
‘En toen ineens,’ zeggen ze, ‘stond Jezus voor ons.’
‘Hallo,’ zei hij.
‘We zagen meteen dat het echt Jezus was en hebben zijn voeten gekust. Omdat we alle twee beefden van schrik, zei hij dat we niet bang moesten zijn. Nu zijn we op weg naar de apostelen om het hen te vertellen.’
Gelukkig zijn Petrus en Johannes en ook de andere apostelen thuis. De drie vrouwen mogen binnenkomen en vertellen wat ze hebben meegemaakt.
‘Echt vrouwenpraat,’ zeggen enkele apostelen tegen elkaar. Ze geloven er niks van dat Jezus levend uit het graf was gekomen.

‘Wat ik niet snap,’ zegt Julia, ‘die bewakers zijn hard weggelopen. Maar ze hebben toch gezien dat de engel de steen voor het graf heeft weggerold. Waarom komen die niet terug om toch eens te kijken, wat er nou precies is gebeurd?’
‘Nee,’ zegt mama, ‘de bewakers kwamen niet terug. Luister maar.’

Op zondagmorgen vertellen de bewakers van het graf tegen de hogepriesters wat er ’s nachts is gebeurd. Dat Jezus uit het graf was verdwenen. Ze begrepen er zelf ook niks van, maar hij was er echt niet meer.
‘O jee, als de mensen dit horen zullen ze naar ons komen en vragen hoe het nu eigenlijk zit,’ zegt een hogepriester.
‘Ja,’ zegt een andere hogepriester, ‘en dan zullen de mensen tegen ons zeggen: Zie je wel dat Jezus toch gelijk had, dat hij weer levend zou worden. We geloven jullie mooi niet meer.’ De hogepriesters bedenken een plannetje.
‘Weet je wat,’ zeggen ze tegen de bewakers, ‘we geven jullie een grote zak met geld, maar dan moeten jullie tegen iedereen zeggen, dat de vrienden van Jezus het lijk stiekem uit het graf hebben weggehaald. Zeg maar dat jullie in slaap waren gevallen.’ De bewakers zijn allang blij met het geld en vertellen tegen wie het maar wil horen, dat Jezus uit het graf is weggehaald.

’s Middags op diezelfde zondag wandelen twee van Jezus’ vrienden vanuit Jeruzalem naar een dorp Emmaus. Dat is wel twee uur lopen vanuit de stad. Ze praten natuurlijk over niets anders dan wat er de laatste dagen allemaal is gebeurd. Terwijl ze druk met elkaar praten, komen ze een man tegen die ook vanuit Jeruzalem op weg is naar Emmaus. Ze lopen met zijn drieën verder.
‘Waar hebben jullie het toch allemaal over?,’ vraagt de vreemde man.
‘Wat zullen we nou hebben? Weet je dan niet wat er de laatste dagen allemaal is gebeurd?’
‘Wat dan?’ En dan vertellen de twee mannen over Jezus. Dat hij altijd goed voor de mensen was, zieken weer beter maakte, en dat hij de zoon van God was en dat hij koning was van mensen die alleen maar het goede willen. Maar ze vertellen natuurlijk ook dat de hogepriesters hem niet mochten en hem dood wilden maken. Dat was dan ook gebeurd. Ze hebben hem aan het kruis gespijkerd. En ze vertellen ook dat er vrouwen waren die zeiden dat ze vannacht bij het graf waren, maar dat Jezus er niet meer in lag. Dat engelen tegen hen hadden gezegd, dat Jezus weer leeft.
‘Sommigen van ons, die vaak met Jezus optrokken, zijn daarom ook naar het graf gegaan, want ze geloofden die vrouwen niet. Ze hebben toen wel gezien dat het graf leeg was, maar een levende Jezus hebben ze niet gezien.’ Dan zegt de vreemde man tegen de twee anderen:
‘Erg slim zijn jullie niet. Alles wat jullie mij nu vertellen, is toch allang voorspeld.’

‘Wat bedoel je, mam, met is voorspeld?,’ vraagt Julia.
‘Dat betekent dat je een poosje van tevoren al kunt zeggen wat er gaat gebeuren.’
‘Ik kan voorspellen,’ zegt Guusje. ‘Over een paar dagen is het Pasen.’
‘Ja, dat is een voorspelling,’ zegt mama.

En dan vertelt de vreemde man aan de twee andere mannen over alles wat over Jezus in oude tijden is voorspeld. Ze luisteren heel aandachtig. Wat kan die man toch mooi vertellen, denken ze. Na twee uur lopen komen ze in Emmaus aan. Het is avond geworden. De twee mannen zeggen dat ze in Emmaus blijven slapen. De vreemde man zegt dat hij verder wil lopen. Dat vinden de andere twee maar niks. Zo laat al en in het donker. Ze zeggen tegen hem:
‘Ach nee, joh, blijf bij ons, je gaat toch niet in het donker verder zeker.’ De vreemde man vindt het een goed idee en blijft bij hen.

Ze zitten aan tafel, die goed gedekt is met brood en een kan wijn. De vreemde man vouwt zijn handen en bidt hardop een gebed. Dan breekt hij stukken van het brood af en geeft de twee anderen er ook van. Ze schrikken. Nu pas zien zij dat de vreemde man Jezus is. En ineens is Jezus weg en zijn de twee mannen nog alleen. Ze kijken elkaar aan.
‘Ik dacht het al,’ zegt de een, ‘het was zo’n aardige man en hij kon ons precies over al die voorspellingen vertellen.’
‘Goh, we hebben Jezus gezien. We moeten het meteen aan de apostelen gaan vertellen,’ zegt de ander. ‘We gaan nu nog naar Jeruzalem terug.’ Ze stappen op, ook al is het donker geworden en zijn ze nog moe van de lange tocht.

‘Je moet weten dat er toen nog geen auto’s waren,’ zegt mama.
‘En ook geen gsm,’ zegt Julia. ‘En wat zeiden de apostelen toen ze hoorden dat Jezus was verschenen,’ vraagt ze.
‘Dat zal ik gauw vertellen. Want jullie weten dat de apostelen maar niet konden geloven, dat Jezus weer levend was geworden.’

De twee mannen lopen nog sneller dan overdag naar Jeruzalem terug en vinden de apostelen in een huis. Die hebben de ramen goed gesloten, met houten luiken ervoor. Want ze zijn bang voor de mensen, die Jezus wilden doodmaken. Wie weet of ze nu ook de apostelen misschien wel willen doodmaken. De apostelen zijn blij dat de twee mannen binnenkomen. Ze kennen hen, omdat ze ook vaak naar Jezus kwamen luisteren. Een van de apostelen zegt tegen de twee mannen:
‘Hebben jullie het al gehoord? Jezus is weer levend uit het graf gekomen. Maria Magdalena en enkele andere vrouwen hebben hem gezien.’
‘Wij ook,’ zeggen de twee mannen blij. Maar enkele apostelen willen het toch nog steeds niet geloven.
‘Hoe kun je nou van dood weer levend worden? Dat zijn toch sprookjes.’ En dan ineens... staat Jezus in hun midden.
‘Goeienavond allemaal,’ horen ze. De apostelen weten niet hoe ze het hebben. Ze denken dat ze misschien teveel wijn hebben gedronken en alles niet goed meer kunnen zien en horen. Maar Jezus zegt:
‘Waarom geloven jullie toch niet dat ik nu bij jullie ben? Kijk dan naar de gaten in mijn polsen en in mijn voeten. Voel me maar, ik ben geen spook, maar ik heb een lichaam van vlees en bloed. Toe, voel dan even. Als je helemaal zeker wilt weten dat ik het ben, geef me dan maar wat te eten.’ Een van de apostelen geeft hem een stuk gebraden vis en Jezus smult ervan. Nu zijn de apostelen door dolle heen.
‘Luister even,’ zegt Jezus ineens heel ernstig. ‘God heeft mij vanuit de hemel naar de aarde gestuurd om de mensen goede dingen te leren en hoe zij moeten leven. Nu zend ik jullie over alle landen van de aarde om hetzelfde aan iedereen te gaan vertellen.’ Heel plechtig blaast Jezus over de apostelen en zegt:
‘Als mensen er spijt van hebben dat zij slechte dingen hebben gedaan, mogen jullie hen zeggen dat God hun sorry aanneemt. En dan is alles weer ok.’ Dan is Jezus plotseling weer verdwenen. De apostelen zijn sprakeloos.
‘Jammer dat Thomas er niet bij was,’ zegt een van hen. ‘We zullen het hem straks vertellen. Hij zal niet weten wat hij hoort.’ Even later komt Thomas in de zaal waar de apostelen zijn. Ze vertellen hem wat er is gebeurd.
‘Onzin,’ lacht Thomas. ‘Jullie geloven toch niet in sprookjes. Weet je, als ik mijn vingers niet in de gaten van zijn polsen en in zijn voeten kan steken, geloof ik echt geen bal van jullie verhalen.’

Precies een week later, dus ook op een zondag, zitten de apostelen weer bij elkaar in het zaaltje. Maar nu is Thomas er ook bij. Ineens horen ze weer:
‘Goeiemorgen, allemaal.’ Het is Jezus. Hij zal Thomas eens een lesje leren.
‘Kom eens hier, Thomas, leg je vingers maar in mijn wonden. En? Geloof je nu dat ik het ben?’ Thomas schaamt zich dat hij nu pas kan geloven dat Jezus weer levend is geworden. Hij valt op zijn knieën en zegt:
‘Jezus, mijn meester en zoon van God.’
‘Ja, zegt, Jezus, je gelooft me alleen, omdat je me met je vingers hebt kunnen voelen. Het zou beter zijn geweest als je in me zou geloven zonder me eerst te hoeven voelen.’

Jezus bleef nog veertig dagen op aarde. Heel vaak verscheen hij aan de apostelen.

Goede Vrijdag

Verhaal voor kinderen

‘Hoi hoi, het is goede vrijdag,’ roept Guusje als zij met papa uit school thuiskomt.
‘Heb je daar zo’n plezier om?,’ vraagt mama.
‘Ja, want we hoeven een paar dagen niet naar school.’
‘O, dan hebben we mooi de tijd om het verhaal van Goede Vrijdag voor te lezen.’
‘Wat voor verhaal is dat dan?,’ vraagt Julia nieuwsgierig.
‘Dat is een eng en ook droevig verhaal.’
‘Waarom heet het dan Goede Vrijdag?’
‘Omdat dit verhaal het begin is van een ander, heel mooi en blij verhaal, dat ik na het verhaal van Goede Vrijdag nog zal vertellen: het verhaal van Pasen. Maar na het eten zal ik het eerst het verhaal van Goede Vrijdag voorlezen.’
’s Avonds zitten Julia en Guusje op de bank.
‘Weten jullie nog wat Jezus en zijn vrienden na het laatste avondmaal gingen doen?,’ vraagt mama.
‘Slapen,’ zegt Guusje.
‘Nee joh,’ zegt Julia, ‘ze gingen naar de Olijfberg om een avondwandelingetje te maken.’
‘Je hebt het goed onthouden,’ zegt mama.

Het is donker. Jezus en zijn vrienden lopen de stad uit. De maan verlicht de heuvels van de Olijfberg. De mannen praten druk met elkaar. Dat komt natuurlijk van de wijn die ze pas hebben gedronken. Maar Jezus doet niet met hen mee. Hij is stil. Plotseling draait hij zich om en kijkt de mannen aan. Een voor een. Jezus is niet alleen stil, hij is ook een beetje somber.
‘Nu zijn jullie nog vrolijk,’ zegt hij, ‘maar straks niet meer. Ik ben bang dat jullie me vannacht in de steek zullen laten. Jullie zullen net doen of jullie mij nooit hebben gekend.’
‘Niks daarvan,’ zegt Petrus. ‘Al zou iedereen zeggen, dat ze jou nooit hebben gekend, ik nooit, nooit van mijn leven.’
‘Ach jongen toch,’ zegt Jezus tegen Petrus, ‘als je morgenochtend de haan hoort kraaien, denk dan maar wat ik nu heb gezegd.’
‘Wat dan?,’ roept Petrus verschrikt.
‘Dan zul je al drie keer hebben gezegd, dat je mij helemaal niet kent. Jezus? Wie is dat, zul je zeggen. Jezus, die ken ik helemaal niet.’
‘O nee, Jezus, al zou ik moeten sterven, nooit zal ik over je liegen of zeggen dat ik je niet heb gekend. Je bent mijn beste vriend. Dat weet je toch.’ Echt weer Petrus, altijd heel fel en zo zeker van zich zelf. Ook de andere apostelen zijn het met Petrus eens. Ze zullen Jezus nooit in de steek laten. Maar Jezus draait zich om en loopt langzaam verder.

Na een poosje komen ze bij een mooi park. Daar kwamen ze wel vaker, want het was een echt mooi park. Met een mooie naam ook: Getsemani. Op een stil plekje zegt Jezus:
‘Blijven jullie hier maar even zitten. Ik loop zelf nog wat door.’ De apostelen zien dat Jezus angstig en onrustig is. Hij wil liever even alleen zijn en bidden. Petrus kijkt hem aan, hij wil bij Jezus blijven.
‘Kom dan maar mee, Petrus, en jij ook,’ zegt Jezus tegen nog een andere apostel. En zo lopen ze het pad verder door waar het nog stiller is. Dan zegt Jezus:
‘Och, Petrus, ik ben zo bang en bedroefd. Er gaan verschrikkelijke dingen gebeuren.’ Het zweet loopt in druppels van Jezus’ voorhoofd. ‘Ik loop zelf nog een klein stukje door, maar blijven jullie in godsnaam alle twee wakker, anders voel ik me zo alleen.’ Dan loopt Jezus een stukje verder. Hij moet huilen en gaat op de grond liggen en met gevouwen handen bidt hij:
‘Lieve God, vader in de hemel, u weet dat ze mij zullen gaan vermoorden. Laat dat toch niet gebeuren, alstublieft...’ Met betraande ogen staat Jezus weer op en gaat even naar zijn twee vrienden kijken.
‘Wat is dat nou? Slapen jullie? Kunnen jullie dan niet wakker blijven, terwijl straks een stel boze mannen mij hier komt weghalen?’ Weer loopt Jezus naar zijn eigen plekje terug om te bidden.
‘Vader in de hemel, als het dan allemaal niet anders kan, nou ja, toe dan maar. Laat de boze mannen mij dan maar komen ophalen om me te vermoorden.’ Jezus gaat weer naar zijn vrienden terug.
‘Slapen jullie nou alweer, terwijl ik me zo ellendig voel? Ok, blijf dan maar slapen ook.’ Voor de derde keer gaat Jezus terug naar zijn eigen plaatsje om te bidden.

Plotseling hoort hij in de verte geschreeuw van een bende mannen. Hij staat gauw op en als hij weer bij die slaapkoppen van een Petrus en die ander terugkomt, zegt Jezus:
‘Word nou maar wakker. De verrader komt eraan.’ En ja hoor, in de verte zien ze een groep mannen met knuppels en zwaarden. Ineens duikt Judas uit de bosjes op. Jezus schrikt ervan. Judas heeft een gemene glimlach op zijn gezicht. Hij omhelst Jezus en geeft hem een kus.

‘Dat is toch wel lief van Judas,’ zegt Julia. ‘Nu gaat hij hem misschien niet verraden.’
‘Nee,’ zegt mama, ‘het verhaal is anders. Luister maar.’

Die hele bende mannen was door de hogepriesters naar het park gestuurd. Judas had met die mannen afgesproken: ‘De man die jullie moeten hebben, ken ik heel goed. Ik zal hem kussen. Dan weten jullie precies wie het is. Die man is Jezus en die moeten jullie grijpen.’ Dus die kus van Judas is geen echte lieve kus. Jezus zegt tegen Judas:
‘Vriend, ben je alleen maar hier om mij te verraden?’ En ja hoor, die hele bende kerels komt op Jezus af. Ze pakken hem vast. Maar Petrus was er op voorbereid. Daarom wilde hij ook met Jezus mee. Stiekem had hij een zwaard onder zijn kleren verstopt. Hij hakt ermee op een van de boeven in en slaat hem het oor af. Gillend gaat die ervan door. Jezus pakt het oor van de grond en roept de man terug. Hij drukt het oor op zijn plaats en geneest hem. Dan kijkt Jezus Petrus aan en zegt:
‘Doe je zwaard maar weg. Want mensen die een zwaard gebruiken zullen zelf door het zwaard worden gedood. Je hoeft mij ook echt niet met een zwaard te verdedigen. Wat dacht je, als ik God zou vragen om mij te helpen, zou hij honderden engelen sturen.’ Dat is ook zo, denkt Petrus, want Jezus is de zoon van God, die zou hem zeker beschermen tegen die boevenbende. Nu kijkt Jezus de mannen aan die hem vasthouden en hij zegt:
‘Jullie komen op mij af alsof ik een rover of een boef ben. Elke dag was ik bij jullie in de tempel om jullie te leren lief voor elkaar te zijn. Toen hebben jullie me niet vastgepakt zoals nu.’
Nu Jezus gevangen is genomen, laten al zijn vrienden hem in de steek. Ze vluchten in het donker weg uit het park.

‘En Petrus ook?,’ vraagt Julia boos.
‘Ja, Petrus ook. Ze werden ineens allemaal bang. Misschien dachten ze ook wel: Zou Jezus dan echt wel de zoon van God zijn?’
‘Dan zijn het geen echte vrienden,’ vindt Julia.
‘Ja, het zijn wel echte vrienden, maar soms is de angst zo groot, dat je niet meer weet wat je moet doen. Maar echte vrienden komen toch altijd weer terug. Soms al heel gauw. Andere keren duurt het wel wat langer,’ zegt mama.
‘Komen zij dan wel terug om Jezus te helpen?,’ vraagt Julia.
‘Niet direct, maar pas als er hele erge dingen met Jezus zijn gebeurd. Zal ik nu maar verder vertellen?’
‘Ja, doe maar,’ zeggen Guusje en Julia.

De mannen zijn blij dat ze Jezus te pakken hebben. Ze lopen met hem het pad omlaag af naar de stad. De hogepriesters staan al bij hun paleis op de uitkijk. De hele stoet loopt achter de hogepriesters aan naar binnen. In een grote mooie kamer gaan de hogepriesters achter een lange tafel zitten en de mannen zetten Jezus op een stoel ervoor. Aan de zijkant van de kamer staan mensen die wel eens willen zien wat er nu allemaal gaat gebeuren. De hogepriesters zijn jaloers op Jezus en willen het liefst dat hij wordt gedood. Ze merken dat de mensen de laatste tijd meer naar Jezus luisteren dan naar hen. Straks luistert er helemaal niemand meer naar de hogepriesters en dat willen ze niet. Daarom zien ze Jezus liever dood. Maar je mag niet zomaar iemand doodmaken, anders zeggen de mensen: Hee, hogepriesters, hoe komen jullie erbij om iemand te doden? Dan zouden ze wel een heel slecht voorbeeld geven. Ha, er is iemand die iets kwaads van Jezus wil vertellen.
‘Laat maar eens horen,’ zegt een hogepriester. De man zegt:
‘Jezus heeft gezegd dat hij onze tempel kan afbreken en in drie dagen weer opbouwen.’ De hogepriester wordt boos, de tempel afbreken? Dat gaat zomaar niet. Hij vraagt aan Jezus:
‘Is dat waar wat die man zegt?’ Maar Jezus houdt zijn lippen stijf op elkaar. Hij is verbaasd dat de mensen zijn woorden ineens niet meer willen begrijpen.

‘Wat bedoelde Jezus dan met dat van die tempel?,’ vraagt Julia. Mama zegt:
‘Jezus wist dat hij vermoord zou worden. Dan zou hij daarna in het graf worden gelegd. Hij wist ook dat hij na drie dagen weer levend zou worden. Dat is natuurlijk een wonder. Maar Jezus is de zoon van God. Jezus gebruikte wel eens vaker geheimtaal. Dan noemde hij zijn lichaam een tempel. Maar nu dachten de hogepriesters dat Jezus hun tempelgebouw zou afbreken en dat vonden ze heel erg, want er waren jaren nodig geweest om die op te bouwen. Begrijp je het nu een beetje?
‘Ja, een beetje wel. Ga maar verder, mama.’

Omdat Jezus niets terug zegt, probeert een hogepriester maar iets anders.
‘Ik hoor dat je overal rond vertelt dat je de zoon van God bent. Is dat echt zo? Ben jij de zoon van God?’ Jezus zegt:
‘Ja, ik ben de zoon van God.’ De hogepriester kan en wil dat niet geloven. Hij vraagt aan de mensen in de zaal:
‘Hebben jullie dat gehoord? Hij zegt dat hij de zoon van God is.’
‘Wat?,’ schreeuwen de mensen, ‘zegt hij dat? Dat mag hij niet zeggen. Daarom moet hij de ergste straf hebben, de doodstraf.’ Jezus kijkt stil voor zich uit. Wie had dat kunnen denken dat ze hem dood willen. Ineens geeft een van de mannen die hem hadden gevangen genomen, een stomp in het gezicht. Anderen spugen naar hem. Een van de kerels die achter hem staan, slaat hem met een stok. Een andere kerel vraagt aan Jezus:
‘Als je de zoon van God bent, weet je vast wie je geslagen heeft. Nou, zeg op, wie was het?’ Jezus houdt zijn mond. Zijn lijden is nu werkelijk begonnen. Omdat hij daar zo stilletjes blijft zitten, lachen ze hem nog uit ook.

‘Waar blijft Petrus dan?,’ vraagt Guusje. ‘Die zou hem toch helpen.’
‘Nee joh,’ zegt Julia, ‘alle vrienden zijn toch weggevlucht, toen de boeven Jezus in het park gevangen namen.’
‘Ja,’ zegt mama, ‘maar Petrus kreeg daar een beetje spijt van en was nieuwsgierig wat ze in het paleis van de hogepriesters met Jezus gingen uitspoken. Luister maar.’

Petrus was de bende met Jezus op een afstandje blijven volgen. Hij is ook het paleis van de hogepriesters binnengegaan. Hij staat nu op de open binnenplaats tussen de dienstmeisjes en de koks van het paleis. Maar hij zorgt er wel voor dat niemand hem in de gaten heeft. Even kijkt hij een van de meisjes aan.
‘Hee,’ zegt ze meteen, ‘ik ken jou, jij bent een vriend van Jezus.’ Petrus schrikt ervan.
‘Waar heb je het over?,’ zegt hij. Dan loopt hij snel van de binnenplaats naar de poort van het paleis en gaat tussen andere dienstmeisjes staan. Maar Petrus met zijn bruine kop valt natuurlijk gauw op. Een van de meisjes ziet hem staan en zegt tegen de anderen:
‘Die man daar was ook altijd bij Jezus.’ Petrus krijgt een vuurrood hoofd en zegt:
‘Nee, niet waar, ik ken die hele man niet.’
‘Het is wel waar, je liegt,’ zeggen nu ook de andere meisjes. ‘We kunnen het aan je uitspraak horen.’
‘Het is verdomme niet waar,’ zegt Petrus, ‘jullie kletsen maar wat. Verdraaid nog aan toe, ik ken die kerel niet.’ Dan is het even stil en plotseling kraait in de verte een haan. Petrus herinnert zich wat Jezus tegen hem had gezegd: ‘Voordat de haan heeft gekraaid, zul je drie keer hebben gelogen.’ Met zijn hoofd naar beneden loopt Petrus de poort van het paleis uit. Het is nacht geworden. Nu huilt hij van spijt, omdat hij zijn vriend Jezus zo’n groot verdriet heeft gedaan. Hij vindt het verschrikkelijk.

‘Dan moet hij maar teruggaan en zeggen dat hij Jezus wel kent,’ zegt Julia. Mama moet er een beetje om lachen.
‘Ja, Julia, je hebt gelijk. Misschien heeft hij dat ook wel gedaan, maar het staat niet in het verhaal.’

Het is een afschuwelijke nacht voor Jezus. Maar ook voor de apostelen en voor alle mensen die van hem houden. Zou zijn moeder Maria het al weten wat er allemaal is gebeurd?, vraagt Jezus zich af. Want zij woont zo ver weg, in Nazaret. Maar Maria is allang onderweg en logeert bij Jezus’ beste vriend Johannes.
Jezus moet de hele nacht in het paleis van de hogepriesters blijven.

Tegen de morgen komen de hogepriesters bij elkaar en ze vinden dat Jezus moet sterven. Maar hoe moeten ze dat aanpakken? Je kunt niet zomaar iemand dood maken. Er is maar één baas in het land. En die man heet Pilatus. Daarom zeggen de hogepriesters tegen de mannen die Jezus gisteren gevangen hebben genomen, dat ze hem naar Pilatus moeten brengen. Ze hebben wel zin in zo’n karweitje. Ze boeien Jezus en brengen hem naar het paleis van Pilatus.

Intussen heeft Judas ook gehoord dat ze Jezus dood willen maken. Ineens krijgt hij verschrikkelijk spijt dat hij Jezus heeft verraden. Hij gaat met de zak geld terug naar de hogepriesters en zegt:
‘Ik had Jezus nooit moeten verraden. Ik heb er vrezelijk veel spijt van. Hier hebben jullie het geld terug.’ De hogepriesters lachen hem uit.
‘Dat kan ons niet schelen,’ zeggen ze, ‘dat je er spijt van hebt.’ Judas wordt boos en gooit de zak met geld voor hun voeten op de grond. Dan rent hij naar buiten en zoekt een stil plekje op in het bos. Hij kijkt met wilde ogen om zich heen en ziet aan een boom een stevige tak. Daar knoopt hij een dik touw aan vast. Hij maakt een lus aan het touw en steekt er zijn hoofd door. Dan laat hij zich vallen. De lus zit stevig om zijn nek, zo stevig dat hij stikt.

‘Dat vind ik zielig voor Judas. Hij heeft toch spijt,’ zegt Julia met een rood hoofd.
‘Ja, hij dacht: dat kan ik nooit meer goedmaken,’ zegt mama. ‘Het is echt jammer dat Judas zo dacht, want je kunt het altijd weer goedmaken als je iets hebt gedaan wat niet mag. Je kunt altijd sorry zeggen. Daarom ben ik blij dat jullie sorry zeggen als je spijt van iets hebt.’
‘Die hogepriesters waren zeker wel blij dat ze die zak geld terugkregen,’ zegt Guusje.
‘Luister maar, hoe het verder gaat.’

De hogepriesters kijken elkaar verbaasd aan.
‘Wat krijgen we nou? Geeft die stommerik van een Judas het geld ook nog terug,’ zegt de een.
‘Maar eigenlijk willen we dat geld helemaal niet terug hebben. We willen niks van een verrader krijgen,’ zegt een ander.
‘Dat geld stinkt,’ roept een hogepriester. ‘Weet je wat, we kopen er een akker voor en maken daar een begraafplaats van voor buitenlanders die hier in dit land sterven.’

Intussen is de hele bende mannen met Jezus bij het paleis van Pilatus aangekomen. Die moet nu maar zeggen of Jezus dood moet of mag blijven leven. Er komen steeds meer nieuwsgierige mensen kijken. Het is een drukte van belang op het plein voor het paleis. Pilatus heeft een prachtige stoel op het plein laten klaarzetten. Hij gaat erop zitten en kijkt naar Jezus die voor hem op een krukje zit.
‘Zo,’ zegt Pilatus, ‘wat heb ik gehoord? Ben jij de koning van het volk?’
‘Ja,’ zegt Jezus, ‘dat ben ik.’ Nu mogen van Pilatus ook de hogepriesters Jezus weer vragen stellen. Maar Jezus geeft hen geen antwoord.
‘Waarom, zeg je nou niks terug?,’ vraagt Pilatus. Maar Jezus houdt zijn mond. Hij heeft er genoeg van en weet toch al wat er met hem gaat gebeuren en dat al die mensen hier hem dood willen. Pilatus snapt er niets van dat Jezus niets meer zegt. Maar hij vindt eigenlijk dat zo’n goede man als Jezus niet de doodstraf verdient. Hij heeft toch nooit iemand kwaad gedaan. Hij trommelt met zijn vingers op de leuning van zijn stoel en denkt na. Aha, hij weet een list om Jezus in leven te houden. Hij zegt dat iedereen op het plein even stil moet zijn.
‘Beste mensen,’ zegt hij, ‘jullie weten dat het gauw Pasen is. En met Pasen mag ik als baas in dit land een gevangene vrijlaten. Jullie kennen allemaal Barabas wel, de moordenaar. Ja, die kennen zij wel. Voor die kerel is iedereen bang. Dat moet ik net hebben, denkt Pilatus en hij zegt:
‘Wie van de twee zal ik vrijlaten: Barabas, de moordenaar, of Jezus de zoon van God?’ Nog voordat de mensen op het plein iets kunnen zeggen, steekt Pilatus zijn hand omhoog. Dat betekent dat iedereen zijn mond moet houden. Pilatus krijgt van een soldaat een briefje in zijn handen gestopt. Hij leest het. Het is een brief van zijn vrouw. Zij schrijft: Manlief, laat Jezus in leven. Want vannacht had ik een droom. Ik droomde dat Jezus nooit iemand kwaad heeft gedaan. Hij vertelde alleen maar dat de mensen lief en goed voor elkaar moeten zijn. Toen ze hem in mijn droom wilden vermoorden, schrok ik wakker, nat van het zweet. Ik heb zo met Jezus te doen. Toe, manlief, laat Jezus gaan. Lieve kussen, je vrouw.

Terwijl Pilatus de brief van zijn vrouw las, stookten de hogepriesters de mensen op om voor Barabas de moordenaar te kiezen en Jezus te straffen en dood te maken. Pilatus ziet een beetje wit rond zijn neus. Hij staat op en vraagt het volk:
‘Nou, wie zal ik vrijlaten, Jezus of Barabas?’ Het volk schreeuwt:
‘Barabas, laat Barabas vrij.’
‘En wat moet er dan met Jezus gebeuren?,’ vraagt Pilatus.
‘Aan het kruis met hem, aan het kruis met hem,’ schreeuwen de mensen.
‘Ja, maar hij heeft jullie toch geen kwaad gedaan.’ Nu schreeuwt het volk nog harder:
‘Aan het kruis met hem.’ Pilatus zucht en weet niet meer wat hij moet doen. Eigenlijk is hij bang voor het volk dat steeds bozer wordt. Misschien zullen ze het hele land onrustig maken en zullen ze hem niet meer gehoorzamen. Hij denkt even na en laat dan een schaal met water komen. Hij staat op zodat alle mensen op het plein hem goed kunnen zien. Hij wast zijn handen in het water en zegt:
‘Ik was mijn handen in onschuld. Wat jullie met Jezus doen, moeten jullie dan maar zelf weten. Ik wil er niets meer mee te maken hebben.’ Alle mensen schreeuwen nu:
‘Ja, aan het kruis met Jezus, laat het bloed maar uit zijn wonden stromen.’ Pilatus laat Barabas vrij. Tegen zijn soldaten zegt hij dat ze Jezus aan het kruis moeten spijkeren en daaraan laten hangen totdat hij dood is. En het erge is dat je in die landen en in die tijd dan eerst nog wordt gegeseld.

‘Wat is dat nou weer: gesegeld?,’ vraagt Guusje.
‘Gegeseld,’ zegt mama. ‘Ik durf het bijna niet te vertellen, zo erg is dat.’
‘Wat dan, mam?,’ vragen Julia en Guusje nu. ‘Vertel, mama, vertel het.’
‘Geselen is allemaal heel gemene dingen bij iemand doen en dat doet heel erg veel pijn. Met opzet anderen pijn doen, is het ergste wat je kan gebeuren. Nog erger dan pijn door een ziekte.’
‘Nog erger, als wanneer je een keer op de stenen valt?,’ vraagt Guusje.
‘Veel erger,’ zegt mama. Ze twijfelt eraan of het verdere verhaal wel voor kinderoren geschikt is. ‘Als jullie maar geen enge dromen krijgen.’
‘Nee, mama, echt niet. Op tv zien we ook allemaal enge dingen en daarna gaan we toch gewoon slapen.’
‘Nou, vooruit dan maar,’ zegt mama zuchtend.

De soldaten van Pilatus nemen Jezus mee naar een soort binnenhofje van het paleis. Jezus is verstijfd van schrik, want hij weet wat er nu allemaal gaat gebeuren. De soldaten trekken al zijn kleren uit en lachen en spotten met hem nu hij daar zo in zijn blote staat. Jezus is doodmoe, de hele nacht al niet geslapen. Twee soldaten hebben ieder een stok met een riem eraan. Op de riem zitten scherpe haakjes van ijzer. Om beurten slaan ze Jezus met een harde slag op de rug. Het bloed spuit uit de wonden. Als de rug helemaal rood is, geven ze de slagen op de borst. Ook die ziet al heel gauw rood van het bloed.

Mama, houdt even op met lezen. Ze vindt het zo erg wat ze daar voorleest.
‘Dat is nou geselen.’ Julia en Guusje weten eigenlijk niet of ze het verhaal nog verder willen horen. Ze gaan dicht tegen mama aanzitten en dan zegt Julia heel zacht:
‘Ga maar verder, mama.’

Jezus rilt over zijn hele lijf. Van de pijn, maar ook omdat hij bang is voor wat nog allemaal met hem gaat gebeuren. En hij is zo verschrikkelijk moe.
‘Weet je wat,’ lachen de soldaten, ‘we gaan een echte koning van hem maken.’ Een soldaat komt met een rode mantel aanzetten en slaat die om de schouders van Jezus.
‘Een koning zonder kroon is ook niks,’ roept een andere soldaat. Vanuit een struik snijdt hij takken met scherpe doornen af. Die vlechten ze met elkaar om het hoofd van Jezus. De harde stekels prikken door zijn huid, het bloed sijpelt over zijn bleek gezicht.
‘Een koning moet ook een staf in zijn handen hebben,’ roept een grapjas. Hij duwt een dikke rietstengel in Jezus’ handen. De soldaten hebben vreselijk veel lol om hun eigen wrede grappen. Ze vallen uit zogenaamde eerbied op hun knieën en zeggen:
‘Wij groeten u, o koning.’ Daarna staan ze op en spugen Jezus in het gezicht. Iemand pakt ruw de rieten stok af en slaat ermee op de doornen kroon. De stekels dringen nu nog dieper in Jezus’ hoofd.
Als ze genoeg van hun akelige spelletjes hebben, trekken ze Jezus zijn kleren weer aan. Jezus weet wat nu in de laatste uren nog met hem gaat gebeuren. Hij zal aan het kruis worden vastgespijkerd en dan eindelijk mogen sterven. Want dit is niet vol te houden.

Andere soldaten hebben intussen op een heuvel van de Olijfberg een grote balk stevig in de grond gezet. Die heuvel heet Golgota. Jezus moet daar zelf naar toe lopen. Maar niet zomaar lopen. Hij moet een zware balk op zijn rug meeslepen. Samen met de balk die al op Golgota staat, zullen de soldaten daar een kruis van maken.
Nu ligt de balk die Jezus moet dragen nog voor hem op de vloer. Hij is al doodmoe en heeft over heel zijn lichaam pijn. Het bloed druppelt door zijn kleren. Een paar soldaten tillen de balk op de schouder van Jezus. Dan begint de zware tocht. Eerst nog door de straten van de stad. Dezelfde straten waar Jezus zo vaak met zijn vrienden heeft gelopen. De straten met de huizen waarin de bewoners Jezus vaak binnenhaalden om zieken te genezen en bedroefde mensen op te vrolijken. Er staan veel mensen langs de kant van de weg. Anderen kijken nieuwsgierig door de ramen van de bovenverdiepingen. Soldaten maken voor Jezus de weg vrij. Hij wordt gevolgd door een hele stoet mensen. Sommigen van hen huilen en vinden het erg dat Jezus, die altijd goed voor hen was, nu zo moet lijden.
Eindelijk is daar de stadspoort. Daarachter schijnt de zon over de heuvels. Maar Jezus kan daar nu niet van genieten. Hij loopt gebogen. De balk is ook zo zwaar en lijkt nog steeds zwaarder te worden. En dan die pijn over heel zijn lijf. De soldaten denken dat Jezus het niet volhoudt. Hij is ook al een paar keer met die zware balk gevallen.

‘Mam, daar heb ik een schilderij van gezien, toen we een keer met opa in de kerk waren,’ zegt Julia.
‘De val van Jezus onder het kruis,’ zegt mama. ‘In bijna elke kerk hangen veertien schilderijen. Daarop is te zien wat ik jullie nu vertel. Al die schilderijen bij elkaar noemen ze de Kruisweg. We zullen daar nog eens gauw naar kijken.’
‘Joeppie,’ zegt Guusje. ‘Ik wil het weleens zien.’
‘Op Goede Vrijdag ’s middags om drie uur is de kerk open. De priester staat dan bij elk schilderij stil en zingt dan een lied met de mensen in de kerk,’ zegt mama.

Een van de soldaten ziet langs de weg een sterke kerel staan. Simon heet hij. Ze zeggen tegen Simon dat hij de balk van Jezus maar moet dragen. Jezus strompelt achter Simon met de balk op zijn rug aan. In de verte ziet Jezus al de grote balk als een dikke zwarte streep tegen de blauwe lucht. Hij trilt van angst. Naast die balk ziet hij nog twee kruisen staan. Er hangen lichamen van mannen aan. Die worden gestraft omdat ze slechte dingen hebben gedaan. Toch vindt hij het zielig voor die twee, die daar zo hangen, maar hij heeft geen tranen meer. Nu zal hij zelf ook gauw gaan sterven en teruggaan naar God in de hemel. De hele stoet soldaten staat nu op de heuvel Golgota. Het lijkt wel of alle mensen uit de omgeving zijn komen kijken. Wat een drukte.

Uit een kruik giet een van de soldaten een drankje in een beker. Iedereen weet wat erin zit. Jezus ook. Wijn met kruiden erdoor. Als je dat drinkt word je een beetje dronken en voel je minder pijn. Jezus hoeft die drank niet. Hij wil niet dronken worden. Dan maar liever pijn.
Simon heeft de balk op de grond gelegd. De soldaten trekken weer alle kleren van Jezus uit. Hij moet bloot op de grond gaan liggen. Op zijn rug. De armen uitgestrekt over de balk, die hijzelf en Simon hadden meegenomen. Een soldaat heeft een grote dikke spijker in zijn ene hand en een hamer in de andere hand. Hij vraagt een andere soldaat om Jezus’ arm en hand op de balk te drukken en stevig vast te houden. De punt van de spijker wordt precies op de pols gezet en dan slaat de soldaat met flinke slagen op de spijker, door de pols heen in het hout. Het bloed spuit eruit. Daarna wordt aan de andere arm getrokken en gebeurt hetzelfde. Jezus zit nu vast aan de balk. Met touwen hijsen de soldaten de balk met Jezus eraan langs de balk die al in de grond staat, omhoog. Het lichaam van Jezus zakt een beetje omlaag. Met twee spijkers slaat een soldaat nu ook nog de voeten in het hout vast. De pijn is niet meer uit te houden. Had hij nou toch maar dat drankje ingenomen.

Een van de soldaten schrijft op een bordje: Dit is jullie koning en spijkert het boven aan het kruis. De andere soldaten vechten om de kleren van Jezus. Nu maar wachten dat Jezus zijn laatste adem zal uitblazen. Dat zou nog wel eens uren kunnen duren. Sommige mensen lachen Jezus uit. Ze zeggen:
‘Je bent toch de zoon van God, ha ha, laat die je er dan vanaf halen.’ Ook de hogepriesters zeggen:
‘Nou nou, hij heeft dode mensen levend gemaakt, maar hij kan zelf niet in leven blijven. Zeg, Jezus, als je nou van het kruis afkomt, zullen we je geloven.’ Een van de boeven die aan het kruis naast Jezus hangt, zegt:
‘Hee man, zoon van God, kun je ons niet alle drie van het kruis halen?’ De andere boef wordt daar boos over en zegt:
‘Hou je kop, jij. Wij zijn boeven en hebben slechte dingen gedaan, maar Jezus heeft niets dan goed gedaan.’ Dan kijkt hij Jezus aan en vraagt aan hem:
‘Jezus, denk aan mij als je straks bij God in de hemel bent.’ Jezus probeert de boef in de ogen te kijken en zegt met zachte stem tegen hem:
‘Ja, jij en ik zullen straks bij God in de hemel zijn.’
Dicht bij het kruis ziet Jezus plotseling zijn moeder staan. Ze is niet alleen. Naast haar ziet Jezus ook zijn beste vriend Johannes, een tante van Jezus en nog een vrouw, die altijd veel van Jezus had gehouden. Maria, huilt en huilt, omdat ze ziet dat haar zoon zoveel pijn moet lijden. Nooit meer zal haar zoon bij haar op visite kunnen komen. Jezus wil haar troosten en zegt tegen zijn moeder:
‘Mam, neem nu Johannes maar als je zoon.’ En tegen Johannes zegt hij:
‘Johannes, wees goed voor mijn moeder en blijf alsjeblieft voor haar zorgen.’ Dat heeft hij ook gedaan, want Maria mocht bij hem in huis komen wonen.

Hee, wat gebeurt er nou? Het is twaalf uur en het begint donker te worden. Precies midden op de dag. De zon lijkt helemaal verdwenen. De mensen worden onrustig en bang. Jezus heeft al uren niets meer gezegd.
’s Middags om drie uur tilt Jezus zijn hoofd op en ineens bidt hij met een heel harde stem een psalm: God, lieve God, waarom hebt u mij verlaten... Een van de mensen die vlak bij het kruis staan, prikt een spons op een lange stok. Er zit wijn in de spons. Hij wil de stok omhoog brengen om Jezus ervan de laten drinken en de pijn te verzachten. Maar de andere mensen zeggen:
‘Nee nee, wacht even. Eens kijken of God hem komt helpen.’ Dan ineens schreeuwt Jezus nog eenmaal heel hard. Dan zakt zijn hoofd diep naar beneden. Jezus is dood.

Iedereen schrikt, want de grond onder hun voeten trilt en beeft alsof er iets verschrikkelijks gebeurt. In de verte scheuren de harde rotsen open. Op de begraafplaats gaan de grafstenen omhoog en lijken van brave mensen springen eruit en leven weer. De soldaten worden bang als zij dat allemaal horen en zien en roepen:
‘Zie je nou wel, het was toch de zoon van God.’ Ze vluchten weg van de heuvel Golgota. Ook de mensen rennen in het donker naar hun huizen in de stad.

Na het avondeten komt er een rijke man, die altijd goed naar Jezus had geluisterd, bij het kruis. Jozef heet hij. Jozef had aan Pilatus gevraagd of hij het lijk van Jezus in een mooi graf mocht leggen. ‘Ja,’ had Pilatus gezegd, ‘doe maar.’ Jozef heeft twee vrouwen meegenomen. Zij waren ook altijd goed bevriend met Jezus. Het is pikdonker. Voorzichtig haalt Jozef het dode lichaam van het kruis. Op de grond hebben de vrouwen een mooie witte doek neergelegd. Jozef legt het lichaam voorzichtig op het doek. De vrouwen slaan de doeken toe. En met tranen in hun ogen dragen zij Jezus naar het graf in de grote tuin van Jozef. Het is geen gewoon graf in de grond, maar een gat in de rots. Daar legt Jozef het lichaam neer. Dan rolt hij een grote zware steen voor de opening. Er komen twee soldaten aan. Ze zijn door Pilatus naar het graf gestuurd om er de wacht te houden. Want Jezus had vaak verteld, dat hij na drie dagen levend uit het graf zou opstaan. Pilatus dacht: de apostelen halen misschien stiekem het lichaam van Jezus uit het graf. En tegen de mensen zullen ze dan zeggen: Zie je wel, Jezus is weer levend geworden. Pilatus wil niet dat hijzelf en de mensen in het land voor de gek worden gehouden. Daarom moeten de soldaten goed opletten dat er niemand bij het graf komt om het lijk weg te halen.
Tegenover het graf staat een bankje. De twee vrouwen gaan op het bankje zitten. Ze leggen hun armen over elkaars schouders en in hun andere hand drogen ze met een zakdoek hun tranen. Ze blijven er tot diep in de nacht en lopen dan de tuin uit. Terwijl ze het pad naar de stad afdalen, moeten ze niets dan huilen.

‘Ik moet eigenlijk ook een beetje huilen,’ zegt Guusje.
‘Ja, dat begrijp ik. Het verhaal van Goede Vrijdag is een droevig verhaal.’
‘Maar waarom zeggen ze dan Goede Vrijdag? Wat is daar nou goed aan?’
‘Dat is ook moeilijk te begrijpen,’ geeft mama toe. ‘Ik zal proberen het uit te leggen. Jezus wilde sterven en pijn hebben om te boeten voor de mensen die wel eens slechte dingen doen.’
‘Maar wij doen toch geen slechte dingen,’ zegt Julia.
‘Nee, wij doen geen slechte dingen. Maar er zijn wel slechte mensen op aarde. Oorlog maken, stelen, mensen vermoorden zijn slechte dingen die mensen doen. En Jezus wil dat de mensen beter naar God moeten luisteren en alleen het goede doen. Vooral lief zijn voor elkaar en geen ruzie maken. Nou ja, een klein ruzietje is ook niet erg, hoor. Want vaak heb je er daarna weer spijt van. Is het niet?’
‘Ja, als je maar weer goed maakt,’ zegt Julia.
‘Jullie hebben het goed begrepen.’

Witte Donderdag

Verhaal voor kinderen

Het is donderdagavond voor Pasen. Julia en Guusje zitten met hun vader en moeder aan tafel. Papa heeft lekker gekookt deze keer.
‘Voordat jullie straks naar bed gaan, zullen we eieren gaan schilderen,’ zegt mama. ‘Het is nu gauw Pasen.’
‘Ja, leuk,’ zegt Guusje, ‘want met Pasen mogen we de hele dag eieren eten. Lekker, mmm.’
‘Waarom nou eigenlijk met Pasen?,’ vraagt Julia. ‘Een jongen uit mijn klas zei dat die eieren door de paashaas worden gebracht. Toen zei een ander kindje dat de klokken uit Rome ze terugbrengen. Nou weet ik het helemaal niet meer. Ze komen toch gewoon uit de winkel. Wat is dat eigenlijk Pasen?’
‘Zal ik jullie dan maar het Paasverhaal voorlezen?,’ stelt mama voor. ‘Ja, goed, dan gaan we morgen wel de eieren schilderen.’
‘Ok,’ zegt mama, maar het is wel een lang verhaal, hoor.’
‘Is het ook spannend?,’ vraagt Guusje.
‘Soms is het mooi, maar soms ook wel een beetje eng,’ zegt mama. Na het eten ruimt papa de tafel af en Julia en Guusje vliegen naar de bank. Mama gaat tussen hen in zitten en begint te vertellen.

Jezus is weer met zijn vrienden in het stadje Betanië, een mooi stadje ergens op de Olijfberg.

‘Ja, daar begonnen ze eerst een wandeling te maken, voordat ze in Jeruzalem kwamen,’ zegt Julia.
‘Ja, heel goed,’ zegt mama. ‘Dat heb je goed onthouden. Nu zijn ze dus weer in hetzelfde stadje.’

Ze zijn op bezoek bij een zieke man. Hij heeft een ziekte die alleen in die verre landen voorkomt. Hij is melaats. Dat betekent dat zijn vingers steeds kleiner worden, omdat ze wegrotten. Ook zijn oren zijn al bijna helemaal verdwenen. Die zieke man krijgt haast geen bezoek, want iedereen is bang om dan ook besmet te raken. Maar Jezus houdt van alle mensen en hij dacht dat die man het vast wel leuk zou vinden, als ze eens gezellig bij hem op visite komen. Ze zitten al een poosje te babbelen, als er ineens een vrouw om de hoek van de kamer komt kijken. Ze komt eigenlijk niet voor de zieke man, maar voor Jezus. Ze hoorde op straat dat Jezus in het huis van de melaatse zou zijn. En omdat Jezus overal preekt dat mensen lief voor elkaar moeten zijn, dacht ze: ik zal hem eens verrassen en lief voor hèm zijn. Ze heeft een stenen pot met heerlijk geurende balsem gekocht. Ze gaat naast Jezus zitten en giet onverwacht een handje vol lekkere balsem over zijn mooie lange haren en kamt die dan naar achter.
‘Ach, wat lief,’ zegt Jezus, ‘dank je wel.’ En dan geeft hij haar een kus. De vrienden van Jezus, die ook wel apostelen worden genoemd, worden boos.
‘Waarom laat je dat toe, Jezus?,’ zeggen ze. ‘Dat is kostbare balsem. Die hadden we toch beter kunnen verkopen. En het geld aan de armen kunnen geven.’ Jezus kijkt korzelig op en zegt:
‘Waarom doen jullie zo onaardig tegen die vrouw? Ze heeft mij er toch een plezier mee gedaan. Armen zullen er altijd wel zijn, maar ik ben niet lang meer hier bij jullie, want ik ga heel gauw dood. Die vrouw heeft mij goed gedaan. Misschien vermoedde zij al dat ik gauw dood ga. En weet ze ook dat je lijken met balsem moet insmeren.’ Jezus kijkt de apostelen een voor een aan. Verlegen staren ze naar de grond, naar hun blote voeten die smerig zijn van het stof. En dan zegt Jezus:
‘Als ik er niet meer ben, wil ik dat jullie aan iedereen zult vertellen hoe goed die vrouw voor mij is geweest.’

‘En nu vertel jij het aan ons, hè, mama?,’ lachen Guusje en Julia.
‘Ja, want Jezus heeft gevraagd om ons de goedheid van die vrouw altijd te blijven herinneren. Dit was wel een mooi verhaal, vinden jullie niet? Maar nu komt er een eng stukje. Luister maar.’

Een van de vrienden die Judas heet, denkt bij zichzelf: Jezus is gek geworden. Hij denkt echt dat hij de zoon van God is. Weet je wat, ik ga hem verraden. Dan kan ik er misschien nog geld mee verdienen ook. Hij loopt het huis uit en met grote passen stapt hij naar de tempel, naar de hogepriesters. Judas zegt tegen de hogepriesters:
‘Wat krijg ik van jullie, als ik ervoor zorg dat jullie Jezus in handen krijgen? Want jullie willen hem toch uit de weg ruimen, omdat hij zegt dat hij de zoon van God is.’ De hogepriesters in de tempel kijken elkaar aan. Ze beloven hem een zak met dertig zilverlingen te geven. Dat is zeker wel een paar honderd euro. Judas is dolblij met het voorstel. Hij gaat weer terug naar Jezus en de apostelen, maar laat niet merken wat hij met de hogepriesters heeft afgesproken. Na een poosje nemen ze afscheid van de zieke man.

Het is een mooie dag. Ze hebben nog de hele middag voor zich. Jezus stelt voor om vanuit Betanië, waar ze nu zijn, door de bergen naar Jeruzalem te wandelen. Onderweg vraagt Jezus aan Petrus en Johannes, zijn twee beste vrienden:
‘Ach, willen jullie vast vooruit naar de stad lopen en een mooie gelegenheid uitzoeken waar we het paasmaal kunnen vieren?’
‘Ok,’ zeggen ze. ‘Heb je iets in je hoofd waar we dat zouden kunnen doen?’ Jezus glimlacht en zegt:
‘Zo gauw als je de stad binnenkomt, zie je een man met een waterkruik lopen. Die moeten jullie maar gewoon blijven volgen tot in het huis waar hij naar binnen gaat. Dan moet je tegen de huiseigenaar zeggen: "Jezus wil met ons het paasmaal vieren. Heb je een mooie zaal die we daarvoor kunnen gebruiken?" Hij zal jullie dan een bovenzaal wijzen. Breng daar maar vast alles in orde. Dan komen wij er ook zo aan. Ok?’ Ze moeten er allemaal een beetje om lachen. Jezus kan niet nalaten om voorspellingen te doen, ook al weet hij dat er die avond en nacht nog verschrikkelijke dingen met hem zullen gebeuren. Petrus en Johannes doen wat Jezus hen heeft gevraagd en lopen in flinke pas het bergpad af naar Jeruzalem.

Tegen de avond, als het al donker begint te worden, komen Jezus en zijn vrienden ook in de stad Jeruzalem aan. Jezus weet direct waar hij moet zijn. Ze gaan met zijn allen naar de bovenzaal en kiezen een plaatsje aan de lange tafel uit. Jezus gaat in het midden zitten. Zijn beste vriend Johannes kruipt direct naast hem. De tafel is feestelijk gedekt, maar wel sober, alleen brood op mooie schalen en wijn in een grote stenen kruik. De apostelen hebben wel trek na die lange wandeling. Maar zolang Jezus praat, luisteren ze naar hem. Hij vertelt dat hij de zoon van God is en dat hij nu heel gauw weer naar God teruggaat.

Dan staat hij plotseling op, trekt zijn bovenkleren uit en zegt: ‘Ik ga jullie eerst allemaal de voeten wassen.’

‘Voeten wassen?’ Julia kijkt haar moeder aan. ‘Waarom nou voeten wassen als je gaat eten?’
‘Je eet toch niet met je voeten,’ lacht Guusje.
‘Je moet weten,’ zegt mama, ‘dat in die verre landen de mensen vaak hun voeten wassen, voordat ze gaan eten. Zoals wij onze handen voor het eten moeten wassen. Meestal zijn de voeten door het wandelen op de stoffige wegen en paden vies geworden.’

De apostelen kijken er wel van op dat ze niet zelf hun voeten hoeven te wassen, maar dat Jezus hun voeten wast. Hij giet water in een schaal en begint bij de eerste apostel. Hij gebruikt zijn uitgetrokken hemd om de voeten mee af te drogen. Als hij bij de voeten van Petrus komt, zegt Petrus:
‘Nee, Jezus, niet doen, ik wil het niet hebben. Ik schaam me ervoor dat de zoon van God mijn voeten wast.’ Maar Jezus zegt:
‘Als ik jouw voeten niet mag wassen, zou ik geen echte vriend van je zijn.’ Daar schrikt Petrus van. Hij wil niets liever dan dat Jezus zijn vriend is en blijft. Daarom zegt hij gauw:
‘Was dan niet alleen mijn voeten, maar ook mijn handen en mijn hoofd.’ Echt iets voor Petrus. Die kan altijd zo overdrijven en valt van het ene uiterste in het andere. Jezus moet erom glimlachen en zegt tegen Petrus:
‘Als je voeten schoon zijn, ben je helemaal schoon. Maar zelfs met vuile voeten vind ik jullie toch allemaal schoon, hoor. In jullie hart zijn jullie allemaal schoon, op eentje na...’ Jezus weet dat Judas hem nog deze nacht zal verraden. Daarom zegt hij ook: ‘Jullie zijn allemaal schoon van binnen, op eentje na.’

Nadat hij van alle apostelen de voeten heeft gewassen, trekt hij zijn kleren weer aan en gaat aan tafel zitten. Zo, nu kunnen wij gaan eten, denken de apostelen. Maar Jezus wil hen eerst nog een lesje leren. Hij kijkt om zich heen en vraagt:
‘Weten jullie nou eigenlijk wel waarom ik jullie de voeten heb gewassen?’ Het blijft stil. De apostelen kijken hem vragend aan. Dan zegt Jezus:
‘Jullie weten dat ik de zoon van God ben en dat ik jullie leraar ben.’ De apostelen knikken. Ja, Jezus is hun leraar. Hij heeft hen die paar jaar dat ze hem nu kennen, al zoveel geleerd. Bijvoorbeeld, dat ze lief voor alle mensen moeten zijn, arme mensen geld moeten geven, zieken moeten bezoeken en tot God moeten bidden. Jezus zegt:
‘Als ik als leraar en als de zoon van God jullie de voeten was, moeten jullie zeker ook bij elkaar de voeten wassen. Want je moet elkaar dienen en goed voor elkaar zijn.’ Nu begrijpen de apostelen waarom Jezus hun voeten heeft gewassen: hij wil hen leren alles voor elkaar over te hebben, lief voor elkaar te zijn in plaats van ruzie met elkaar te maken.
Het is even stil en de apostelen zien bij Jezus tranen in de ogen. Ze kijken elkaar verschrikt aan.
‘Ik moet jullie nu iets heel ergs vertellen,’ zegt Jezus verdrietig. ‘Een van jullie zal mij deze nacht nog verraden. Petrus geeft Johannes die naast Jezus zit, een stootje in de zij en fluistert:
‘Vraag eens aan Jezus wie hij daarmee bedoelt.’ Want onder het voeten wassen had Jezus ook al gezegd: Jullie zijn allemaal schoon van binnen, op eentje na. Johannes legt zijn arm over de schouder van Jezus en vraagt:
‘Wie is dat dan die jou zal verraden?’ Jezus kijkt hem aan en zegt zachtjes in zijn oor:
‘Let goed op. Ik zal een stukje brood in de wijn soppen en het geven aan wie mij zal verraden.’ Johannes let goed op aan wie Jezus het stukje brood gaat geven. Oei, het is Judas. Die steekt het in zijn mond en staat onmiddellijk op en verlaat de feestzaal. De anderen denken dat hij misschien nog wat extra lekkernijen voor het feestmaal gaat kopen. Of dat hij naar buiten gaat om de armen wat geld te geven, zodat die nog gauw boodschappen voor een feestmaal bij hen thuis kunnen doen. Maar Johannes weet nu wel beter.

Jezus neemt het grote brood weer in zijn handen. Hij brokkelt er stukken van af en sopt elk brokje in de wijn. Ieder van de apostelen geeft hij zo’n brok. Als ze allemaal een stuk brood in handen hebben, zegt Jezus heel plechtig:
‘Neem dit brood van mij aan en eet ervan. Als jullie na mijn dood weer eens aan tafel zitten, denk dan aan mij terug. Want dit brood is mijn lichaam, dat ik voor jullie opoffer, want ik ga nu gauw dood en keer terug naar God in de hemel.’ Met trillende handen schenkt hij voor ieder een beker wijn in. Hij heft zijn beker omhoog en zegt:
‘Deze wijn is mijn bloed. Dat zal nu heel gauw door de martelingen uit mijn lijf stromen. Ik hoop dat door mijn dood de mensen geen slechte dingen meer doen, maar dat alle mensen en ook jullie lief zijn voor elkaar zoals ik van jullie heb gehouden.’ De apostelen hebben tranen in hun ogen. Ze kunnen en willen maar niet geloven dat Jezus dood zal gaan. Maar hij heeft het nu al een paar keer gezegd. Ze drinken hun beker leeg. Dan zegt Jezus:
‘Dit is de laatste keer dat ik met jullie heb gegeten en gedronken. De eerstvolgende keer dat jullie samen eten, ben ik bij God in de hemel. Maar tegelijkertijd onzichtbaar bij jullie. Laten we nu tot slot maar een mooie psalm zingen.’

Dat was het einde van het feestmaal. Ze staan op en gaan naar buiten. Het is nacht. Jezus loopt in de richting van de Olijfberg, waar het stil is. De apostelen willen Jezus niet alleen achterlaten en volgen hem.

Julia en Guusje zijn er stil van geworden.
‘Dit was het verhaal van het laatste avondmaal,’ zegt mama. ‘Het is heel lang geleden gebeurd. Op Witte Donderdag in de Goede Week wordt in de kerk het laatste avondmaal herdacht. Op het altaar wast de priester de voeten van de misdienaars. Precies zoals Jezus de voeten van de apostelen waste. En als de priester dezelfde woorden als Jezus uitspreekt, toen hij het brood aan de apostelen uitdeelde, gaan de kerkklokken luiden. Vroeger zeiden de mensen dat direct daarna de klokken door de lucht naar Rome vlogen. En dat ze op eerste Paasdag weer terugkwamen, gevuld met eieren. Maar dat is natuurlijk een sprookje, dat ze voor de kinderen vertelden. De klokken blijven gewoon in de kerktoren hangen. Maar ze mogen niet meer luiden voordat op Pasen de kerkdienst begint.’
‘En de paashaas dan?,’ vraagt Julia.
‘Dat is ook een sprookje. Het kwam vroeger wel eens voor dat vogels in het voorjaar hun eieren in het hol van een haas legden. De hazen waren dan zo vriendelijk om ze eruit te halen en naar de mensen te brengen. De hazen zeiden dan tegen de mensen:
‘Hier hebben jullie lekkere verse eieren. Maar laat ons alsjeblieft in leven en slacht ons niet om in de pan te braden als jullie het voorjaarsfeest vieren.’

Palmzondag

Verhaal voor kinderen

Het is zondag, vroeg in de morgen. Julia en Guusje zijn al uit bed, omdat ze wakker werden van het luiden van de kerkklokken. Ze zitten aan tafel in de woonkamer.
‘Mijn juffrouw op school,’ zegt Julia, ‘heeft verteld dat het vandaag palmzondag is en dat we in de kerk een palmtakje krijgen.’ Guusje kijkt van haar tekening op.
‘Wat is dat nou weer: een palmtakje?’
‘Dat weet ik ook niet precies,’ zegt Julia. ‘Ik zal het aan papa vragen.’ Papa en mama zijn nog boven op de slaapkamer. Ze loopt de gang in en schreeuwt onder aan de trap naar boven:
‘Pap, kom je?’ Na een poosje komt papa slaperig beneden.
‘Jullie zijn vroeg opgestaan,’ zegt hij. ‘Wat een mooie tekening, Guusje.’
‘Papa, wat is een palmtakje?,’ willen Julia en Guusje nu weten. Papa herinnert zich van vroeger dat opa ook wel eens met een palmtakje thuiskwam. Op palmzondag.
‘Het is vandaag ook palmzondag,’ zegt Julia. ‘De juffrouw heeft het zelf gezegd.’
‘Goed, als jullie willen, gaan we straks naar de kerk.’
‘Joeppie,’ juichen Julia en Guusje, ‘naar de kerk.’ Op het internet ziet papa dat de kerk om elf uur begint.

Ze gaan bijtijds de deur uit, want misschien kunnen ze dan nog een goed plaatsje krijgen. Liefst helemaal voorin om alles goed te kunnen zien. Er lopen al meer mensen naar de kerk, ook vaders en moeders met kinderen, maar vooral heel veel oudere mensen. Er is nog plaats genoeg in de kerkbanken. Bij een Mariabeeld achter in de kerk branden veel kaarsen. Julia en Guusje mogen van papa ook een kaarsje aansteken. Dan lopen ze naar de kerkbank helemaal voorin en gaan zitten. Op het altaar staan grote manden met groene takjes.
‘Kijk, daar liggen de palmtakken al,’ zegt papa, ‘afgesneden van de buxus, die wij ook in de tuin hebben staan.’ Plotseling klinkt er een bel. Julia ziet dat alle mensen gaan staan.
‘We moeten staan,’ fluistert ze naar papa en Guusje. Van opzij komt de priester met twee misdienaars het altaar op. Ze gaan bij de manden staan. Het orgel speelt mooie muziek en de mensen gaan zingen. Daarna gaat iedereen weer zitten en de priester gaat een mooi verhaal vertellen, zegt hij.

Jullie kennen allemaal Jezus nog wel. Hij werd heel lang geleden in een land hier heel ver vandaan geboren in een stal te Betlehem. Het kleine kind Jezus is nu een volwassen man geworden, net zo oud als de vaders van de kinderen die hier zitten.

Julia en Guusje kijken naar papa.
‘Zoals jij, pap,’ zegt Julia.
‘Ja,’ fluistert hij, ‘laten we maar verder luisteren.’

Het is een mooie dag in het voorjaar. Al een poosje geleden heeft Jezus heeft met zijn vrienden afgesproken om een wandeling door de bergen te gaan maken. Jezus heeft twaalf vrienden, die ook wel apostelen worden genoemd. Hij dacht aan een wandeling op de Olijfberg. Dat is een heel groot gebied met grote en kleine bergen en heuvels. Je kunt het een beetje met de duinen vergelijken, maar dan veel hoger nog. Het hele gebied is zo groot dat er zelfs dorpen in liggen. En aan de voet van al die bergen ligt de grootste stad van het land. Jeruzalem. Het is nog vroeg in de morgen, maar de zon schijnt al.

Ze hebben afgesproken, dat ze elkaar zullen zien in het kleine stadje Bethanië, dat ook in de bergen ligt. Als ze een stuk hebben gelopen zien ze op een bergtop in de verte een dorpje liggen.
‘Dat is Betfage,’ zegt Jezus. ‘Vandaar loopt een bochtig pad naar beneden en komt in Jeruzalem uit.’ Maar nu gaan ze eerst even in het mos uitrusten.
‘Wat veel bomen hier,’ zegt een van de apostelen.
‘Ja,’ zegt Jezus, ‘allemaal olijfbomen. Daarom noemen ze het hier ook de Olijfberg.’ De mannen praten en lachen met elkaar en soms kijken ze ook heel ernstig. Zoals nu. Ze zien dat Jezus een beetje somber voor zich uit kijkt.
‘Ik moet jullie iets heel ergs vertellen,’ zegt hij met een diepe zucht. De apostelen kijken verschrikt op. Wat nu? Op deze mooie wandeling, terwijl de vogels fluiten en de bloemen geuren? Dan zegt Jezus:
‘We gaan nu naar Jeruzalem. Daar zullen ze mij over een paar dagen gevangen nemen. Met mijn handen op de rug geboeid zullen ze me naar de tempel brengen. De hogepriesters zullen mij afstraffen en ik krijg dan te horen dat ze me willen vermoorden. Maar eerst zullen ze me uitlachen, omdat ik zeg dat ik koning ben en de zoon van God. Daarna gaan ze me martelen en aan een kruis spijkeren. Zo zal het gaan.’
‘Ben je gek,’ zeggen de apostelen. ‘Zo’n vaart zal het heus niet lopen.’
‘Jawel,’ zegt Jezus, ‘ze kunnen niet geloven dat ik de zoon van God ben. Maar ik ben wel de zoon van God.’ De apostelen kijken nu ook treurig voor zich uit. Want ze weten wel dat Jezus gelijk zal hebben. Hij heeft wel vaker voorspellingen gedaan en die zijn allemaal uitgekomen.
‘Nu ja,’ zegt Jezus weer opgewekt, ‘kijk nu maar niet langer zo verdrietig, want drie dagen na mijn dood sta ik weer levend uit het graf op.’ De apostelen durven Jezus niet aan te kijken. Hoe kan dat nou? Dood is dood. Dus ze twijfelen er een beetje aan of het wel waar is wat Jezus zegt. Ofschoon, hoeveel dode mensen heeft Jezus wel niet levend gemaakt? Alleen al door zijn hand op de dode te leggen en levend was die weer. Maar ja, hoe kun je nou als je zelf dood bent, je hand op je eigen voorhoofd leggen? En dan twijfelen ze er weer aan of hem dat wel zal lukken.

‘Kom op, jongens,’ zegt Jezus flink en staat op. ‘We gaan met een omweg naar het dorpje Betfage.’ Hij wijst twee apostelen aan en zegt tegen hen:
‘Willen jullie voor mij de kortste weg naar dat dorp nemen? Zo gauw je het dorp binnenkomt, is het eerste wat je zult zien een ezel met een veulen.’ Jezus houdt van ezels. Zijn moeder heeft hem zo vaak het verhaal moeten vertellen, hoe zij samen met Jozef op een ezel naar Betlehem was gereisd, en daarna die lange tocht naar Egypte. Het deed zijn vader toen veel verdriet dat hij het beest daar moest verkopen, maar ze hadden toen geld nodig voor een nieuw huis.
‘De ezel zal vastgebonden zijn,’ gaat Jezus verder. ‘Maak haar maar gewoon los. Als haar baas er een opmerking over maakt, zeg dan maar dat Jezus haar wel zal terugbrengen.’

De twee apostelen gaan op pad en komen met de ezel terug. Jezus wil als koning de stad Jeruzalem binnenkomen, zegt hij. De mensen in de stad kennen Jezus heel goed. Hij komt er regelmatig en vertelt de mensen dan hoe ze moeten leven en dat iedereen lief voor elkaar moet zijn. Hij belooft hen ook vaak, dat hij de koning wordt van een hemels koninkrijk. Hij is een andere koning dan ze nu al hebben. Het koninkrijk van Jezus is heel anders, veel mooier. En daarom wil Jezus nu als koning de stad binnenkomen. Uit eerbied voor Jezus trekken de apostelen hun mantels uit en leggen die over de rug van de ezel. Nu ziet het er wat beter uit. Daar gaat de stoet. In Betfage spreiden veel mensen hun mooiste kleren over de dorpsstraat uit. Allemaal uit eerbied voor hun koning Jezus die op een ezel voorbijkomt, op weg naar Jeruzalem.

In de grote stad Jeruzalem kijken de mensen nieuwsgierig uit de ramen. Ze hebben al gehoord dat Jezus op komst is. Overal leggen ze hun mooiste kleren over de straatstenen, net als al die mensen in Betfage hadden gedaan, allemaal uit eerbied voor Jezus. Langs de weg is het een drukte van jewelste. Ineens is het feest in de stad. Overal zwaaien mensen met takken die ze van de palmbomen in de straten hebben afgebroken. Ze zingen ook de mooiste liederen:

‘Hosanna, hosanna,
lang leve de nakomeling van de oude koning David,
hosanna in de hoge.’

Hier en daar vraagt iemand aan de feestvierders:
‘Wie is dat op die ezel?’
‘Weet je dat dan niet? Dat is Jezus uit Nazaret.’ Heel de stad staat intussen op stelten. Jezus rijdt naar de tempel. Daar stapt hij van de ezel af en gaat heel eerbiedig naar binnen om te gaan bidden. Hij verbleekt van schrik als hij ziet dat er in de kerk een markt is met allerlei kramen, waar mensen spullen verkopen.
‘Wat is dat hier?,’ roept hij uit. ‘Dit is een heilig huis van gebed en jullie maken er hier een puinhoop van.’ Hij is zo boos dat hij de tafels vol spullen omver gooit en de verkopers de tempel uitjaagt. Terwijl alle rommel wordt opgeruimd, knielt Jezus eerbiedig op de stenen vloer en bidt hij tot God in de hemel. De apostelen zorgen ervoor dat iedereen stil is. Want de tempel is een huis van gebed. Alleen lieten ze toe dat kinderen bleven zingen:

‘Hosanna, hosanna,
lang leve de nakomeling van de oude koning David,
hosanna in de hoge.’

De hogepriesters vinden het maar niks, dat Jezus die kinderen niet verbiedt om hun mond te houden. Ze mopperen erover en zeggen tegen Jezus:
‘Moet u die kinderen er ook niet uitgooien? Hoort u niet hoe ze u toezingen alsof u een koning bent?’
‘Ja, dat hoor ik,’ zegt Jezus. ‘Maar hebben jullie nooit in de bijbel gelezen: Kleine kinderen zullen liedjes zingen voor de nieuwe koning van dit land? Dan loopt Jezus de tempel uit en laat de hogepriesters verbaasd achter.
Het is intussen laat geworden, maar hij zegt tegen de apostelen:
‘Kom op, we gaan hier weer weg. We gaan door de bergen naar het stadje Betanië. We komen dan langs het dorp Betfage. We moeten de ezel nog naar zijn baas terugbrengen.’ Het is volle maan en de paden door de bergen zijn dus goed verlicht.

‘Dit was het verhaal van palmzondag,’ zegt de priester aan het altaar. Julia en Guusje zuchten eens diep. Dat was wel een mooi verhaal. Dan zegt de priester:
‘Nu mogen jullie allemaal naar voren komen en een palmtakje halen. Als iedereen een takje heeft, gaan we allemaal staan en net als de mensen in Jeruzalem een mooi lied zingen, voor Jezus de koning van het hemels koninkrijk.’
Na afloop gaan ze weer naar huis. Papa, Julia en Guusje hebben ieder een palmtakje in de hand en onderweg zingen ze nog een keer het lied dat ze pas in de kerk hebben geleerd. Mama doet de deur al open.
‘Wat hebben jullie daar nou?,’ vraagt ze.
‘Palmtakken.’ Ze mogen de takjes in een vaasje zetten. Papa vertelt dat zijn oma vroeger het takje het hele jaar bewaarde. En als het onweerde, liep ze het hele huis door en maakte met het takje in elke kamer een kruisje, zodat de bliksem niet zou inslaan.

Wellust 1

De oude monnik slentert met zijn gebedenboek door de kloostertuin. Het is zijn gewoonte om eerst te bidden, voordat hij de kapel ingaat en in zijn biechtstoel plaatsneemt. Elke vrijdagavond weer opnieuw. De zondaars aanhoren en hen namens God vergeving schenken. Nou ja, zondaars, meestal wat vrouwen en een enkele bejaarde man. Jongeren maken tegenwoordig niet veel gebruik meer van deze kerkelijke dienst, mijmert hij. Die maken zich op om deze avond te gaan stappen. Hij opent de zware eikenhouten deur van de zijingang van de kapel, die aan de tuin grenst. Bezoekers kunnen vanaf de parkeerplaats voor het klooster de kapel bereiken. Door het licht buiten overvalt hem de duisternis in de kapel. Toch valt hem in de kerkbanken voor de biechtstoel onmiddellijk een nieuw gezicht op. Een jongere vrouw, opvallend anders gekleed dan de anderen. Mm, een nieuwe zondares.
Als hij het luikje in de donkere biechtstoel opent, herkent hij haar onmiddellijk. Een zoete geur walmt door het kleine tralievenster bij hem naar binnen.
‘Zeg het maar,’ zegt de monnik met zachte stem.
‘Vader, geef mij uw zegen...’
‘Toe maar,’ zegt hij.
‘Mijn voornaamste zonde is die van de wellust.’
‘Vertel daar eens wat meer over.’
‘Ik wil meer dan gewoon vrijen, vader.’
‘Met je partner?’
‘Ja, vader.’
‘Hoezo, meer dan gewoon vrijen?’
‘Het liefst van achter en langdurig.’
‘Ach, kind, als jullie daar toch van genieten, houdt God je niet tegen.’
‘Maar mijn wellust kent geen remmingen. Ik wil hem voor de afwisseling tussendoor ook nog eens stevig pijpen.’
‘Mijn kind, God houdt van spelende mensen.’
‘Vader, het is nog veel erger met mij. Vorige week hoorde mijn vriend dat zijn ex kanker heeft en niet lang meer zal leven. Ondanks zijn verdriet was mijn wellust even onstuimig en wilde ik dat hij me nam. Hij kon het niet opbrengen en ik werd boos op hem.’
‘Je dacht op dat moment niet aan je partner, maar alleen aan eigen genot. Egoïsme maakt wellust zondig.’
De vrouw betoonde oprecht haar spijt en vroeg de monnik om vergiffenis en zijn zegen.

Wat moeten we met de hoofdzonde van wellust in onze tijd aan? Het je te buiten kunnen gaan aan wellust kent nauwelijks nog grenzen. Wellust is een gevoel dat je totaal in beslag neemt. Hij verdooft alle ellende waarin je zit, je bent voor kortere of langere tijd buiten zinnen, je bent in trance, waarin ruimte en tijd zich hebben opgelost. Enerzijds is wellust gekoppeld aan het lichaam, anderzijds aan de geest. Want wellust maakt ook je geest open, je ervaart ongeremde vrijheid. En toch wordt wellust onder de zeven hoofdzonden gerekend.

Wat maakt wellust tot zonde? Waarom zou je wellust eigenlijk een zonde noemen? Zonder wellust zou ik nooit geboren zijn. Zou de mensheid niet bestaan of allang weer zijn uitgestorven. Dankzij de wederzijdse begeerte van mijn vader en moeder naar elkaar besta ik. Toch ging het niet alléén om seksuele begeerte. Er was ook een begeerte of verlangen om een kind te hebben. Verlangen ligt aan de basis van menselijk leven. Verlangen om zichzelf te voeden en voort te planten. Na een maaltijd verzuchten we verzadigd dat het weer heerlijk was. En dat is na een copulatie niet anders. Niets verrukkelijker dan je aan wellust te buiten gaan. Menselijke voortplanting is omgeven door geuren en kleuren van wellust, zoals bloemen en planten in een siertuin zich niet zonder meer vermenigvuldigen, maar ons met alle zintuigen laten genieten van de weelde, die de tuin voortbrengt. In de hoofdstukken over de hoofdzonde van gulzigheid hebben we laten zien, dat het bij eten en drinken niet alleen om het lichaam als chemische fabriek gaat. Zo gaat het bij voortplanting niet alleen om de via de vagina te bereiken vruchtbare baarmoeder van de vrouw en de sperma spuitende penis van de man.

Hoe is het mogelijk dat in sommige levensbeschouwingen begeerte en zeker ook seksuele begeerte als oorzaak van alle menselijk lijden wordt gezien. Het is beter begeerte geheel en al uit hoofd en hart te bannen, zegt men, of in het huwelijk te doen alsof men geen vrouw heeft. Maar hoe meer men wellust uit het leven bant des te sterker wordt juist de verleiding om er zich aan over te geven. Een verleiding waaraan mannen en vrouwen uit alle rangen en standen blootstaan. De twee rechters in het oude Israël werden met de dood bestraft vanwege hun wellustige pogingen om de kuise Suzanna te verleiden. Wellust was sinds de verdrijving van het eerste mensenpaar uit het aards paradijs net als het eten van de appelboom een verboden vrucht.

Leven zonder verlangen is niet mogelijk. We verlangen naar geluk, liefde en tederheid, veiligheid, bestaanszekerheid, naar in harmonie met de natuurlijke omgeving te kunnen leven en naar rust en kalmte. En sluiten we onze ogen, dan kan het ons overkomen dat we ernaar verlangen te worden gedragen door al wat is of - zo men wil - te worden gedragen in de palmen van Gods handen. Dit alles zouden we een open verlangen kunnen noemen. Een verlangen dat zich laat aanspreken door het andere, anderen of De Ander. Alle andere verlangens zijn daarvan afgeleid. Verlangen om te wandelen, te sporten, het gezelschap van anderen op te zoeken, lekker te eten en buitenzinnig te vrijen en naar het opgaan in wellust.

Dit open verlangen met alle afgeleiden daarvan staat tegenover een hard en meedogenloos verlangen. Hartstochtelijk verlangen dat dwingend en overheersend is, en geen rekening met de ander houdt, terwijl een open hartstochtelijk verlangen ontwaakt door liefde voor, overgave aan en vertrouwen in de ander. Je wordt daarbij als het ware bedwelmd door de geur die uit het hart van de ander opwelt. Hartstocht en verlangen aangewakkerd door de ander als antwoord op een vraag, die door onbaatzuchtige toewijding werd ingegeven. Hartstochtelijk open verlangen is mogelijk ook een afspiegeling van verlangen in de nabijheid van God te zijn, verwarmd te willen worden door Zijn Aanwezigheid. Maar tegelijk wekt open verlangen in relatie met de persoon van de ander gevoelens van wellust op, een wellust met spirituele en lichamelijke componenten en waarbij men zich volledig in elkaar kan verliezen. Men gaat op een nauwelijks te beschrijven manier helemaal in het wezen van de ander op. Wellust wordt als zonde beschouwd als men zich uit onverschilligheid (of acedia) distantieert van de diepere dimensies die een open verlangen opwekken.

Verlangen komt dan uit louter egoïstische begeerte voort, waarop de monnik de boetvaardige zondares attenteerde. Je bekommert je niet om de innerlijkheid van de ander, maar waardeert je partner vanwege de beschikbaarheid om aan eigen gerief te komen. Hier staat mateloze wellust tegenover beheerste wellust, die in toom wordt gehouden door zelfbeheersing, waarbij je de grenzen van de wellust bewust inkadert en je jezelf een halt toeroept. Mateloze wellust is met gulzigheid te vergelijken, de doorgeschoten vorm van gezonde eetlust die door matigheid en vasten in toom wordt gehouden. Zelfbeheersing is iets heel anders dan het onderdrukken van wellustige gevoelens. Het onderdrukken daarvan kan voortkomen uit vermeende morele gedragsregels, die in de loop der geschiedenis zijn ontstaan en misschien ooit betekenis hebben gehad. Zelfbeheersing daarentegen komt uit respect voor je partner voort. Je wilt alleen het beste voor hem of haar, zonder ook maar enigszins te willen krenken. De mate van zelfbeheersing kan echter zo’n grote vormen aannemen dat zij - om wat voor reden dan ook - tot lusteloosheid of frigiditeit verwordt. Dat gebeurt bijvoorbeeld uit angst om zich zondig te voelen of uit valse schaamte, maar ook omdat het misschien aan een goede lichamelijke conditie ontbreekt.

De hoofdzonde van mateloze wellust is een vorm van verslaving. De wellusteling is geheel en al in beslag genomen door zijn zucht naar bevrediging van seksuele behoeften. Er is geen adempauze meer dan alleen het op adem komen van de energie vretende inspanningen tijdens het seksplezier. Er is geen ritme in afwisseling van dolle pret en rust om zich met andere dingen bezig te houden. Het evenwicht is zoek. De wellusteling kent alleen het ritme van de pompbeweging, maar niet het ritme van de natuurlijke bewegingen, waaruit het leven van alledag bestaat. Leven zonder ritme is ten dode opgeschreven. Alles in het leven kent ritmiek. Dag- en nachtritme, in- en uitademen, beweging en rust, zomer en winter, spel en ernst, lachen en huilen, seks en tederheid. Mateloze wellust kent dit ritme niet meer en alles wordt uit de kast gehaald om zich in wellustigheden te storten, steeds weer nieuwe situaties te creëren en naar nieuwe bevredigingsmomenten te zoeken. Op zich is het interessant om te zien tot welke perversiteiten men daarbij kan komen, waaraan het aan creativiteit niet ontbreekt tot en met het gebruik van middelen om de penis urenlang stijf te houden om vagina’s en anussen met animo te blijven binnendringen, zonder respect voor de partner.

Beheerste wellust daarentegen laat zich ritmeren door de situatie waarin de partners zich bevinden. Daarbij bereikt wellust hoogtepunten en wordt seks bijna een vorm van kunstbeoefening. Het ritme kent soms lange golven van voorbereiding en extase met uitlopers van welzalige verzadiging. Ook de sessies kunnen over een langere tijdsperiode worden verspreid, waardoor hoogte en diepte van de orgasmen weergaloos en adembenemend zijn. Dit vraagt zelfbeheersing van de partners, maar een zelfbeheersing om het genot tot grote en steeds grotere hoogten te voeren. Daarbij is dus geen sprake van onderdrukte wellust of zelfbeheersing om redenen, die hun grondslag vinden in afwijzing van seksualiteit als een kwaad dat afleidt van het goede. Het christendom heeft lange tijd mateloze wellust en beheerste wellust onder de noemer gebracht van moreel verderflijk te zijn.

Collectieve wellust vind je in een samenleving die seksualiteit verregaand heeft gecommercialiseerd. Wat vroeger en natuurlijk nu nog steeds in maïs- en korenvelden aan wellust werd genoten, vindt nu plaats langs digitale snelwegen. Het aanbod van lichamen die zich voor genot en al of niet voor een goede prijs aanbieden, is niet te overzien. Onze samenleving lijkt met een deken van seksualiteit bedekt, waardoor wellust op alle mogelijke manieren kan worden genoten. Daar is niets mis mee als daarbij gebrek aan andere en hogere aspiraties, verslaving, egoïsme en respectloosheid geen rol zouden spelen.

Mateloze wellust als een van de zeven hoofdzonden moet wel verschrikkelijke gevolgen hebben zowel voor de wellusteling zelf als ook voor anderen.

Woede 3

Hoe ga je met je eigen woede om? Je kunt zowel rechtstreeks naar de emotie kijken als naar jezelf als drager van de emotie, naar hoe je eruit ziet als woedende driftkikker. Laat ik met het makkelijkste beginnen en naar de spiegel lopen. Wel voorzichtig, want als ik heel kwaad ben, ruk ik de spiegel van de wand en smijt hem op de vloer kapot. Hijgend blijf ik op enige afstand staan. Wat een gespannen en vertrokken gezicht, opgetrokken wenkbrauwen, samengeknepen lippen, kortademig, mijn handen tot vuisten gebald. Wat doe ik hier?, raast het in mijn kop. Verdomme, naar mijn eigen smoelwerk kijken. En dan loop ik nog kwaad van woede het huis uit. Met grote passen om mijn ademhaling te reguleren. Na enige tijd, zie ik het spiegelbeeld weer voor me. Mijn gezicht zal nu minder gespannen zijn. Als experiment probeer ik - niemand die het ziet - een glimlach op mijn gelaat te toveren. Een brede glimlach. Dat voelt totaal anders, de vertrokken spiertjes worden voelbaar zachter. Nu weer even woedend kijken, er loopt hier toch niemand op het stille pad. Onmiddellijk weer die spanning, niet alleen in mijn gezicht, merk ik nu. Het is alsof de spanning door heel mijn lijf trekt. Dan weer glimlachen. Dat loopt veel lichter. Waar was ik nou eigenlijk kwaad om? Eerlijk gezegd te onbenullig voor woorden. Die truc moet ik vasthouden: als ik woede voel opkomen, gaan glimlachen. ‘Ben je boos, pluk een roos,’ zei mijn oude oma, die mij als driftig mannetje wel eens tot bedaren moest brengen. Ik verzamel wat bloemen en sierlijke grassen langs het pad.

Je kunt ook rechtstreeks naar de emotie kijken. In het gevoel van de emotie doordringen. Ik stel me mijn laatste woedeaanval in beelden voor. Een hakbijl, een aanstormend op hol geslagen paard omgeven door dikke stofwolken, hevig onweer met zware stortregens, een rotsblok dat van grote hoogte op het strand dendert en zonaanbidders verplettert, soms ook als een verdrietig kind, waar je van houdt. Woede heeft sombere kleuren met grijze randen om zich heen. Ergens las ik me woede als een zware wolk voor te stellen. Hoe dichter je erbij komt, des te meer te meer blijkt zij geen massa te bevatten. Je zakt er zo doorheen. Maar de wolk verduistert wel de zon. Ik probeer de woede recht in het gelaat te kijken en merk dan dat zij oplost en zo haar kracht verliest. Ook kan ik woede in meer elementaire componenten uiteen rafelen: ergernis, frustratie, irritatie of verdriet en zo de bronnen daarvan proberen droog te leggen.

Naast het pure waarnemen van woede, zijn er nog meer mogelijkheden om je ervan te bevrijden. Je kunt woede ook in andere emoties of deugden omvormen. Elke negatieve emotie of ondeugd heeft wel zo’n tegenwicht. Zoals haat de tegenpool van liefdevolle vriendelijkheid is en arrogantie het tegendeel van bescheidenheid is, zo staat tegenover woede verdraagzaamheid. Woede kan in een te groot ego zijn geworteld, terwijl verdraagzaamheid blijk geeft van inleving in en mededogen met de ander. De omvorming van woede tot verdraagzaamheid kan alleen plaatsvinden als de woede voor even is weggezakt, terwijl zij echter elk moment weer naar boven kan komen. Tijdens zo’n tussenfase kun je je aandacht dan meer op de deugd van verdraagzaamheid richten. Je inbeelden hoe het is om in situaties die doorgaans je woede opwekken, verdraagzaam te zijn. Daar is wel wat creatieve fantasie voor nodig. Die korte tijd is voldoende om een ander beeld van jezelf te krijgen. De kans bestaat dat je jezelf in die fantasie bij nadere beschouwing toch wel een aardige vent of leuke vrouw vindt. Het kan zelfs gebeuren dat je plezier krijgt in het rollenspel, omdat de effecten onvoorstelbaar zijn.

‘Wanneer wij iemand vergeven staat ons dat toe om veel woede en pijn los te laten,’ vertelt een moeder die de moordenaar van haar zoon vergiffenis schenkt. Die vrouw heeft het gepresteerd nog een stapje verder dan verdraagzaamheid te gaan: zij schenkt vergeving. Je kunt het niet verzinnen, maar het gebeurt. Je kunt haar voor gek verklaren, maar je kunt ook bewondering in jezelf toelaten. Je je in die vrouw inleven om je iets van haar deugdzaamheid eigen te maken.

Hoewel je tegenwoordig vaak hoort zeggen dat je je woede moet uiten, dacht men daar in andere tijden en culturen anders over. Vroegchristelijke woestijnvaders vonden dat woede een emotie is, die altijd moet worden vermeden. Woede was in hun ogen een dodelijk vergif, dat je volledig moet uitroeien. Zij vernietigt het rechtvaardigheidsgevoel, wijsheid en inzicht. Enkele honderden jaren voor de jaartelling sprak de Griek Zeno in dezelfde sfeer. Ook hield de boeddhist Santideva (7de eeuw) zijn leerlingen een soortgelijke gedachte voor. De evangelist Mattheus laat Jezus zeggen dat je niet alleen de woede-uitbarsting moet bestrijden, maar ook de wortel. Dat is een ander geluid dan: ‘Gooi het er maar uit.’ Opkroppen en onderdrukken betekent immers een maagzweer krijgen. Dat is waar en niet waar. Opgekropte woede belast het lichaam en brengt andere emoties en gevoelens uit evenwicht. Dan maar een hevige explosie en klaar is kees. Maar als de bom is gebarsten, zijn er wel de brokstukken. Dan moet je toch weer puinruimen. Heb je dat gedaan (of niet), dan kun je je ook afvragen waarom die woede in je ontstond. En daar is altijd wel een reden voor te noemen: die klootzak haalde het bloed onder mijn nagels vandaan. Je stelt dan de ander verantwoordelijk voor jouw woede. Mijn vriendin zegt tegen mij dat ik me modieuzer moeten kleden. Ik word kwaad. Ze zegt hetzelfde tegen mijn vriend die niet kwaad wordt, maar vriendelijk tegen haar glimlacht. Waarom word ik kwaad en mijn vriend niet? Op een rustig moment kom ik daar wel achter. Er is kennelijk sprake van twee verschillende ontvangstations. Mijn ontvangstation verschilt van dat van mijn vriend. Ik ontvang berichten tegen de achtergrond van mijn karakter, opvattingen, mijn manier van interpreteren, levensinstelling en mijn ingesleten overtuigingen. Ik werd kwaad, omdat ik de woorden van mijn vriendin als belediging opvatte, terwijl mijn vriend de woorden ontving als een aanwijzing waarvan hij beter kon worden. Hij is haar dankbaar, dat ze zich zorgen over hem maakte. Ik gedroeg me als een Don Quichot, die ervan overtuigd was dat hij tegen reuzenarmen vocht, terwijl het in werkelijkheid molenwieken waren. Om niet steeds in woede uit te barsten, zal ik mijn overtuigingen moeten herzien en wijzigen. Want de manier waarop ik kijk, bepaalt de emotie. Als mijn vooronderstellingen door angst zijn gekleurd, dan zal in alle omstandigheden de emotie angst voor anderen zichtbaar en voor mezelf voelbaar worden. Het herzien van vooronderstellingen leidt tot verandering van gevoelens. Als je bijvoorbeeld denkt dat anderen erop uit zijn om je een hak te zetten, dan zie je niet dat iemand uit vriendelijkheid als eerste door de draaideur gaat, zodat jij niet hoeft te duwen. Nee, denk je, die ander vindt zichzelf belangrijker dan jij en glipt je voor. Als je meer plezier in het leven wilt, hebben, kun je beter je vooronderstellingen eens goed onder de loep nemen.

Wat je kunt doen om woede onder controle te krijgen is lichaam en geest in zo’n conditie proberen te brengen, dat woede je niet overkomt. Lukt het je om je levenslust en je energie in balans te brengen en op het goede in jezelf en in anderen te richten, dan hoef je woede niet te onderdrukken, maar komt zij eenvoudigweg niet in je op. In goede conditie komen betekent kort gezegd spanningen en gifstoffen uit je lijf weghalen en deugdzaamheden als verdraagzaamheid en geduld bevorderen.

Het lichaam reageert op alles wat van buiten naar binnen komt. We kunnen erop letten dat we geen zogenoemd ‘woedend’ voedsel innemen. Het meeste dierlijk voedsel is beladen met de woede van kippen, varkens en runderen die in hun stallen geen uiting hebben kunnen geven aan de woede van hun opsluiting. Dat gif hoopt zich in de mens op. Maar zelfs gezond voedsel wordt in de levensmiddelenfabriek vaak door allerlei toevoegingen zo voorbewerkt, dat ze in het lichaam gifstoffen afgeven, die deels nauwelijks kunnen worden verwijderd. Al die gifstoffen bij elkaar belasten op den duur de leverfunctie. Vanuit de Chinese geneeskunde is bekend dat een overbelaste lever aanleiding tot woede-explosies en spanningen in het lijf geeft. Die spanningen zijn met bijvoorbeeld stretchoefeningen te doorbreken. Gifstoffen in het lichaam zijn onder meer met darmreinigers te verwijderen. Maar beter is gezond voedsel te gebruiken en dat vreedzaam in eigen keuken te bereiden. In een gezond lijf kan woede zich nauwelijks ontwikkelen.

Vervolgens kun je als tegenhanger van de destructieve emotie van woede deugdzaamheden bevorderen. Zo kun je je richten op gedrag waaruit blijkt dat je verdraagzaam bent, geduldig, vriendelijk, voorkomend, liefdevol, mededogend, vertrouwensvol en inlevend. Je kunt nog verder gaan en proberen de woede van anderen tegenover jou niet tot je toe te laten en niet zelf ook kwaad te worden. Het niet kwaad worden is dan niet langer meer afhankelijk van de volmaaktheid van de ander, maar van eigen deugdzaamheid, met name van geduld en verdraagzaamheid. De eerste stap daartoe zou kunnen zijn dat je na een woedeaanval probeert om de woede in je gedachten terug te halen en haar met tederheid en vriendelijkheid te benaderen en zelfs te omhelzen, wat iets anders is dan zo snel mogelijk de woede te vergeten.

Je kunt de energie die bij morele verontwaardiging en woede vrijkomt proberen om te zetten in ijver voor gerechtigheid en met vurige vastberadenheid proberen een situatie te boven te komen. Dat is effectiever dan nog meer kwaad te worden en in gemopper te blijven hangen.
Door verdraagzaamheid en geduld besef je dat veel zaken niet van de ene op de andere dag kunnen veranderen. Geduld is constructief, creatief, beschaafd en menselijk. Geduld in plaats van een gewelddadige reactie. Geduld is niet hetzelfde als apathie of gefrustreerde berusting, maar betekent met een actieve instelling alert, intelligent en subtiel weten af te wachten. Maar van de andere kant: geduld leidt niet altijd tot een oplossing. Je kunt bijvoorbeeld niet geduldig afwachten hoe de infiltratie van de taliban in Afganistan verloopt.

In tijden dat het niet lukt om woede onder controle te krijgen, ben je geneigd om in emotionele omstandigheden radicale beslissingen te nemen. Heel vaak neemt men bijvoorbeeld tijdens een echtelijke ruzie de beslissing om te gaan scheiden. Dat is niet verstandig. Maar het gebeurt dan juist toch, want woede schakelt redelijk denken uit. Daarom is het wel verstandig om je in rustige perioden voor te nemen en in te prenten, dat je in zo’n noodlottige situatie nooit een beslissing zult nemen. Je kunt je die gedachte zo inscherpen, dat je tijdens een woedeaanval naar jezelf luistert, ook al ben je je er dan niet van bewust.

De emotie van woede wordt tot de hoofdzonden gerekend, wanneer je nalaat te proberen die emotie om te vormen uit liefde en eerbied voor het leven (en voor wie wil voor de schepper van het leven), de medemens en jezelf.

Woede 2

Op een grazige lentewei strekken de koeien lui hun poten. Het was een koele nacht. Maar nu de zon doorbreekt kijken ze elkaar glunderend aan. Als ze zich koest houden hebben ze van Rosse, de stier, niets te vrezen. Door de jaren heen weten ze dat ze geen aandacht aan hem moeten besteden en hem zeker niet recht in de ogen moeten kijken. Dat zou alleen maar zijn wellust aanwakkeren. Geen van de koeien ziet er naar uit om drachtig te worden. Ze zijn er zich van bewust dat ze als dikbil gauw de begeerte van Rosse kunnen opwekken. Bij elke hap vers gras horen ze elkaar uit de brede neusgaten briesen. De geluiden vermengen zich met scheten, die in het leven van de koeien een aangenaam en gezellig geluid vormen. Maar toch hebben ze geleerd om zich niet al te opvallend te gedragen, terwijl ze Rosse gunnen dat hij hun heer en meester is. Hee, daar kraakt en piept het hek van de weide. Wie hebben we daar, denken de koeien en alle koppen richten zich naar de pronte mensenvrouw die de weide instapt. Ze heeft een touw bij zich. Ach jee, een van hen zal moeten worden meegenomen. Het zal Rietje zijn, de oudste van de koeien. Als die maar niet naar het slachthuis wordt afgevoerd. Gewoon blijven doorgrazen en niet opkijken. Alleen Rosse steekt verbolgen zijn kop omhoog. Wat moet dat mens bij mijn koeien?, denkt hij. O nee, dat zal niet doorgaan. Hij rent als een dolle stier op dat menspersoon af, geeft haar een flink aantal stoten, zodat ze kermt van de pijn en op de grond blijft liggen. De vrouw gilt het uit van de pijn. Daar komt haar man aangesneld. Hij praat in een apparaatje en na een klein poosje zien de koeien en Rosse dat de vrouw door een ambulancewagen meer dood dan levend wordt afgevoerd. Rosse triomfeert. Zijn koeien kijken vol trots naar hem. Tegen het einde van de dag komt een boer met bleek gelaat woest het weiland op stormen. Hij heeft ook al een stevig touw bij zich. Als Rosse kon blozen, zouden de koeien zijn kop paarsrood hebben zien worden. Rosse briest en verzet zich als de boer het touw door zijn neusringen wil steken. Rosse raakt alweer door dolle heen. Hij neemt de boer op zijn hoorns, kwakt hem tegen de grond en stampt vol woede de boer op het hele lijf. Morsdood is hij. Rosse rent woedend en briesend over de wei. Hij alleen is de baas en wie hem te na komt, legt het loodje. Blinde woede, niet in de gaten hebbend dat boer en boerin hem en de koeien verzorgden en hen het leven mogelijk maakten. Woede is niets ontziend.

Woedende mensen overzien niet of nauwelijks wat de gevolgen van hun extreme emotie zijn. Maar op dit moment zijn ik als schrijver en u als lezer min of meer kalm en voor rede vatbaar en kunnen we een poging doen om stil te staan bij wat woede teweegbrengt.
Woede vernietigt het redelijk denken en woedende mensen zijn als de dolle stier die de boer om het leven bracht. Razernij neemt de plaats van het gezond verstand in. Je bent dan niet meer aanspreekbaar. En doet een ander daar pogingen toe, dan verhevigt de woede en wordt gewelddadigheid bruter. Het is maar beter om een woesteling te ontwijken. Niet zozeer uit lafheid, maar om erger te voorkomen. Praten met woedende taliban zal vergeefs zijn. Het is raadzamer om hen te ontwijken of de hele meute te separeren en hen in het uiterste noodgeval zo mogelijk te vernietigen. Er zit dan niets anders op, wanneer menselijk gezond verstand het laat afweten en de gewelddadigheid van de woestelingen ongeëvenaard is.

Een woede-uitbarsting binnen een relatie kan soms verfrissend en zuiverend werken. Dan maakt woede los, wat tot dan toe onbespreekbaar was. Maar het kan ook een tegengestelde kant opgaan. Verbittering tussen de partijen neemt dan toe. Beider harten worden gesnoerd en verkillen. Barricades rond eigen standpunten worden versterkt. Ook al ebt de woede schijnbaar weg, zij trekt zich alleen voor een kortere of langere tijd terug om daarna weer in ongekende felheid terug te keren. Als beide partijen even sterk zijn, wordt er geknokt tot het bittere einde zoals bij de twee honden die elkaar van woede opvraten en van wie alleen de staarten overbleven. Is een van de partners zwakker, dan wordt hij of zij steeds meer geslachtofferd. Lol, plezier en tederheden zijn in de omgang met elkaar verdwenen. En het slachtoffer kan hoogstens bij anderen weer even op adem komen. Totdat de woesteling dat merkt en daar een stokje voor steekt en als een dolle stier de ander om zeep brengt. Het is werkelijk rampzalig wat er allemaal kan gebeuren.

De negatieve emotie van woede brengt andere waardevolle en constructieve emoties uit balans. Van enige vorm van liefde, tederheid en vriendelijkheid is geen sprake meer, laat staan dat men kan zich nog in de ander kan inleven. Normaal gesproken zijn bij een gezond mens alle gevoelens met elkaar in harmonie. Als woede je eenmaal parten speelt, heeft geen enkel ander positief gevoel nog kans zich te uiten. Woede is allesoverheersend en kan alleen nog door andere negatieve emoties zoals jaloezie, hebzucht of arrogantie worden ondersteund. Zo komt er bij een woeste verkrachter ook nog tot het waanzinnige gedreven wellust of machtsvertoon bij.

Woede lost geen problemen tussen mensen op. Het redelijk denken is immers uitgeschakeld. Er valt niet te praten en te overleggen. Er wordt alleen geschreeuwd en gegild. Het gaat daarbij dan niet om te overtuigen, maar alleen om te intimideren en te kleineren. Creatief denken dat voor het oplossen van problemen onontbeerlijk is, wordt geblokkeerd. Dat is niet alleen merkbaar tijdens een woedeaanval, maar ook zelfs als woede sluimerend is. Het berooft de geest van een open ruimte, waarin het denken zich vrij kan ontplooien. Woede is als een massa steenblokken in een rivier waarin een vrije gedachtestroom wordt belemmerd.

Woede maakt ontvankelijkheid onmogelijk. Men is niet ontvankelijk voor muziek, gedachten, gevoelens, poëzie, schoonheid, kortom voor alles wat het leven in positieve zin dynamiseert.
Met mokerslagen treft woede bij zichzelf en bij anderen verfijndere gevoelens zoals tederheid, luistervaardigheid en invoelingsvermogen. Ze dendert als een maaimachine door een met alle zorg aangelegde bloementuin.
De gevolgen van de destructieve emotie manifesteren zich in destructief gedrag. De gang door het leven is als van een dolle stier door de porseleinkast. Niets ontziend ramt de woesteling het bouwwerk van relaties en gemeenschappen. De woesteling houdt er geen rekening mee, dat hij anderen kwetst en uit zijn of haar doen brengt. En wat bij een individuele woesteling plaatsvindt, gebeurt op grote schaal bij collectieve woede. Met letterlijk explosieve barbaarsheid van een oorlog wordt een volk om wat voor reden dan ook onder de voet gelopen, waarbij de meest lugubere middelen zoals marteling, verkrachting, moord en doodslag worden ingezet.

Sluimerende woede is schadelijk voor zowel de fysieke als de mentale conditie. De opstijgende woede-energie is belastend voor lever en hart en belemmert een harmonische stroom van bloed en energie door het lichaam. Ze ontkracht mentale activiteiten zoals rustig concentreren, logisch denken, observeren en interpreteren. Men slaapt onrustig, waardoor het lichaam nauwelijks kans heeft zich te herstellen en de basisenergie van de nieren afneemt, zodat men vroegtijdig veroudert. Normaal gezien ontwikkelt onze geest zich door regelmatige bezinning gedurende het leven. Bij sluimerende woede komt men niet verder dan mokken, geestelijke groei wordt afgeremd en zelfs onmogelijk gemaakt.

Woede-explosies en zelfs ook sluimerende woede verschralen de leefbaarheid binnenshuis of in andere woongemeenschappen zoals dorp of stadswijk. Het roept beelden op van verruïneerde interieurs of van kapotgeschoten huizen ten tijde van oorlog, ontheemde gezinnen of gezinnen waarvan de vaders en zonen door oorlogsgeweld zijn omgekomen. Het leven is grauw. Blijft de woede aanhouden, dan bloedt het leven uiteindelijk dood met de laatste kruitdampen nog in de neusgaten.

Dit alles betreft extreme uitingen van woede. Daarentegen kan boosheid of morele verontwaardiging het begin zijn van herschepping van orde, waar die dreigde te ontsporen. Zo ook kunnen ambitie en levenslust aan gematigde drift gepaard gaan. En zelfs een lichte vorm van woede is waarschijnlijk altijd nog beter dan apathie. Een felle reactie op een misstand kan verfrissend werken en de geest verhelderen. Zeker wanneer boosheid of woede aanleiding worden tot bezinning en reflectie op bezigheden die in een slop dreigden te raken.

Woede 1

In het ritme van de jaargetijden overvalt mij na het dieptepunt van de winter een periode van depressie. Ik kan dan maar beter niet op mijn kamer blijven, maar ga in de tuin werken of een fysiek uitputtende wandeling maken. In zo’n fase ben ik onredelijk tegen mensen die mij lief zijn, voel ik me machteloos. Dat de eerste drie café’s onderweg gesloten zijn maakt me kwaad. Ik ken mezelf: doorlopen, steviger doorlopen, het gekanker in mezelf afschudden door lichamelijk moe te worden. Elke passant groet ik, maar ze groeten niet terug. Het maakt me hels. Op een doorgaande weg tussen twee gehuchten is warempel toch een café open. Ik bestel koffie en een glas water, alle losgekomen ellende uit me wegspoelen. Een oude man aan de bar vertelt de cafébaas over een nest koolmezen in zijn tuin. Dat beeld verfrist me. Ik begin rustiger te ademen en denk na over depressie die vaak aan deels ingehouden woede en machteloze woede gepaard gaat. Depressie of chagrijn, waarvan de ander de dupe is. Ik neem een slok water en verslik me. De ander? De ander, ben ik die niet zelf? Ik ga dus tegen mezelf tekeer, maar die ander in mij besefte dat tot op dit moment niet. Eeuwige gespletenheid in mezelf. Wie gaat tegen wie tekeer? De een is iemand met verwachtingen, de ander is de gekwetste, die daardoor onberekenbaar wordt. Konden die twee zelven maar eens over elkaar heen glijden en tot één persoon versmelten. Dan ontdek ik plots dat er in mezelf een derde persoon is die de twee met elkaar in gesprek heeft gebracht. De oude man aan de bar geeft me een knipoog en vraagt vriendelijk: ‘Aan de wandel, meneer?’

Al jaren vraag ik me af waar toch die woede in mezelf vandaan komt. Het is zeker niet altijd de ander die woede in mij opwekt. Het kan gebeuren dat ik alleen thuis ben, mijn hoofd aan het openstaande keukenkastje stoot en ik dan het net afgedroogde bord op de keukenvloer kapot smijt. Het wordt nog erger als ik vervolgens weer op mezelf kwaad word, omdat ik zo’n impulsieve woedeaanval had. Verdomme, het was een van de borden die mijn vrouw koesterde. Waarom ineens de regie op mijn eigen reacties kwijt? Gelukkig is die woede - als ik op mijn eentje ben - niet altijd negatief. Ik herinner me dat ik vroeger bij een wiskunde-opgave, verbeten en nijdig naar een oplossing zocht. Daar kon je zelfs bepaalde lol aan beleven. Kwam ik er ’s avonds niet uit, dan lag ik er ’s nachts in bed over door te malen. Dat soort drift leidde uiteindelijk tot een oplossing en gaf dan een goed gevoel. Een stimulerende, productieve en constructieve woede. Zeker geen zonde te noemen.

Op andere momenten ontstaat woede tijdens een doorgaans onbenullig ruzietje. ‘Waarom doe je nooit eens wat in huis? Ik moet hier altijd alles zelf opknappen.’ Naar mij toe een uitbarsting met veel geschreeuw, waarop ik met woede reageer. Achteraf bezien, als ik weer ben gekalmeerd, realiseer ik me dat ze nog gelijk heeft ook. Maar tijdens een woedeaanval ben je kennelijk de macht over redelijk denken kwijt. In erger gevallen kan het gebeuren, dat je het op den duur nalaat om je op je gedrag te bezinnen. De woede naar buiten toe ebt na kortere of langere tijd weg en zakt dan voor een poosje terug in het moeras van de vertroebelde geest. Er hoeft vervolgens maar iets te gebeuren of zij borrelt direct weer aan de oppervlakte op. Als die woede zo diep wortelt, wordt het hoog tijd om bij je gedrag stil te staan en het al of niet in gesprek met anderen te onderzoeken. Het kan zijn dat je erachter komt dat tot nu toe je diepste overtuiging was dat er weinig of niets aan jou mankeerde. Aanvankelijk wil je er niks van horen dat een ander dat anders ziet, want je bent bovendien nog eens aan je overtuigingen gehecht ook. En natuurlijk ben je dan gauw beledigd of gekwetst. Blijf je aan dat zelfbeeld vastplakken, dan verwordt je gedrag tot een ijzeren harnas, waardoor je innerlijk voor de ander en voor jezelf onbereikbaar wordt.

Ben ik na een woede-uitbarsting weer rustig geworden, dan laat ik me bij mijn overwegingen graag door de oud-Chinese denkwereld inspireren: woede komt uit angst voort, zij overheerst redelijkheid, onderdrukt vreugde en de neiging tot humor en is gevolg van onverwerkt verdriet. Daar kom ik beter mee uit de voeten dan de moderne fysiologische benadering die het ontstaan van woede verklaart uit allerlei biochemische processen in de hersenen, waarop ik geen vat heb.

De milde vorm van woede zou je boosheid kunnen noemen. Daarin zijn weer twee vormen te onderscheiden. Boosheid die voortkomt uit gehechtheid en boosheid uit mededogen. De eerste zie je bij kinderen: als ze niet krijgen wat ze willen, kunnen ze gaan stampvoeten of schreeuwen om hun zin te krijgen. Dat soort reactie zie je ook wel bij volwassenen die in dat kinderlijk gedrag zijn blijven steken. Daarnaast kun je ook boos worden door morele verontwaardiging: je wordt boos omdat bepaalde gelden door bijvoorbeeld managers in de zorg worden opgestreken, terwijl zorgbehoevenden wegens geldgebrek zorg moeten ontberen. In andere gevallen kan die morele verontwaardiging soms ook tot noodzakelijk geweld leiden: criminelen die een hotel dreigen op te blazen, zonder pardon onmiddellijk afschieten.

Minder aanvaardbaar wordt het, als morele verontwaardiging tot een explosieve en onredelijke woede ontwikkelt, waardoor men de greep op de werkelijkheid verliest. Dit wekt woede van de tegenstanders op en zo escaleert woede bij alle betrokken partijen. De wijdere omgeving ziet dat alles met lede ogen aan en huivert voor alle gevolgen. Bij hen ontstaat dan de neiging om de misstanden, die aanvankelijk tot morele verontwaardiging aanleiding gaven, te gaan bagatelliseren of toe te dekken en zelfs te ontkennen. Als er in godsnaam maar geen woede-explosie ontstaat.

Boosheid door morele verontwaardiging is dus een mildere vorm van woede. Van de andere kant kan woede ook ziekelijk worden. Dat gebeurt als woede alle redelijkheid aan je onttrekt en je geen zicht meer hebt op de negatieve gevolgen van de woede-uitbarsting. Bijvoorbeeld als twee snelheidsmaniakken op de weg elkaar klem rijden en dan om een onbenulligheid elkaar te lijf gaan, waarbij een van beiden het loodje kan moeten leggen.

Doorgaans komt woede voort uit een gevoel van machteloosheid. Machteloos tegenover bijvoorbeeld fundamentalisten of bureaucratische ambtenaren, die zich achter regels verschuilen. Ze blijven bij voorkeur naamloos en je wordt binnen het ambtelijke apparaat van kastje naar de muur gestuurd. Of machteloos tegenover je partner. Je voelt je niet begrepen of je bent niet instaat je eigen denk- en gevoelswereld op hem of haar over te brengen. Misschien is daardoor de relatie al langer verstoord en sluimeren gevoelens van onvrede daarmee al enige tijd ondergronds voort, ontvlammen zij bij de minste prikkel en zetten je driften in lichterlaaie.
Een dergelijke woede kan lange tijd blijven aanhouden. Met name als men zijn agressie koppig blijft volhouden. In andere gevallen stort de woede als een pudding in elkaar en krijgt men verschrikkelijke spijt, waarbij tranen de hitte blussen. Of de woesteling blijkt een klein hartje te hebben en heeft er plotseling vertrouwen in dat hij met de ander toch wel op één lijn kan komen.
In feite is de woede minder erg dan de oorzaak van de machteloosheid die men niet met redelijkheid te boven kan komen. Lukt dat eenmaal wel dan ben je in staat om zelfs de meest bureaucratische ambtenaar met een glimlach voor je te winnen.

Woede kan van jongs af aan een innerlijke houding zijn geworden. Er is een voortdurend nijdig verzet tegen alles wat frustreert. Men heeft niet met frustraties leren omgaan. Of anders gezegd, men leeft voortdurend met onrealistische verwachtingen. Het eens verwende kind dat alles kreeg wat zijn hartje begeerde, kan op volwassen leeftijd in woede uitbarsten, als alweer een promotie op het werk of de jackpot aan zijn neus voorbijgaat. Iedereen is altijd tegen hem en nooit tegen anderen wie het voor de wind gaat. Hierbij is te denken aan de eeuwige mopperkont, dan wel het ‘kort lontje’, met alle variaties daartussen.

Tenslotte kan de emotie van woede ongericht zijn. Zoals bijvoorbeeld ook voor bepaalde angstgevoelens geen concrete oorzaak is aan te wijzen. Woede of angst zijn er eenvoudigweg. Als in een mierenhoop gonst het hele lijf van woede. Een kleine boskabouter hoeft er maar naar te kijken en de mieren zwermen naar buiten. De oorspronkelijke levenslust vindt niet langer een adequate vorm om zich te uiten, maar is verstrikt geraakt of vastgelopen, als een motor zonder olie. Zelfs een lief woord werkt als een hatelijke opmerking, een kus is een vuistslag in het gezicht, een schouderklopje een uitdaging tot slaande ruzie. Het mankeert aan meegaandheid, geduld en liefdevolle betrokkenheid op de leefomgeving, die daaronder heeft te lijden.

Collectieve woede uit zich in ideologische strijd tussen verschillende politieke partijen, godsdiensten of levensopvattingen. Een menigte of volk raakt opgehitst door een gebeurtenis. Als er een schreeuwt: ‘Kruisig hem’, schreeuwt ineens heel de meute: ‘Kruisig hem’. Soms ook is de rede ver te zoeken als een politicus stellingen poneert die als brandstof in een vat vol brandbare emoties van de goegemeente plonzen, waardoor - tegen alle redelijkheid in - volkswoede tot uitbarsting komt.

Woede wordt van oudsher tot de zeven hoofdzonden gerekend, als een emotie die uit balans is met meer gematigde emoties, houdingen of deugden, waarbij je kunt denken aan toorn als gevoel van misnoegen gebaseerd op redelijkheid, morele verontwaardiging, zelfs rechtvaardigheid en ook levenslust, die alle in balans worden gehouden door mildheid, berusting, geduld, verdraagzaamheid, incasseringsvermogen, tolerantie, acceptatie en humor. Tegenover woede als hoofdzonde staan laksheid, passieve medeplichtigheid, extreme inactiviteit en apathie. Bij woede is er dus geen sprake van acceptatie of geduld. Je wilt niet zonder meer accepteren dat een ander je niet begrijpt. Je wordt daar moedeloos van, je levenslust ebt weg of slaat als een uiterst dynamische kracht in woede om: de levensenergie giert als een woeste storm door je lijf en je bent onvermogend de storm tot bedaren te brengen.
Maar waarom zonde? Woede ontstaat niet willekeurig, ze overkomt je en je redelijk denken is geblokkeerd. Het mankeert aan een goede conditie van lichaam en geest en woede breekt spontaan naar buiten door. Het ontbreken van die conditie, wat zich bijvoorbeeld in machteloosheid uit, zou je zonde kunnen noemen. Het gaat dan meer om de nalatigheid om aan die slechte conditie aandacht te besteden. Het is acedia of onverschilligheid die hoofdzonde is.

Hebzucht 3

Hoe kom je van hebzucht af? Hoe komen we van collectieve hebzucht af? Van dat ‘begerig verlangen’ waarna het Latijnse woord avaritia voor hebzucht verwijst. Van hebzucht als verslaving. We kunnen de nadelen onderkennen, maar toch verslaafd blijven aan begerig verlangen naar geld en goed. Hebzucht belemmert in veel opzichten. Vrekkige hebzucht zou in soberheid omgezet moeten kunnen worden en verkwistende hebzucht in gulheid en vrijgevigheid.

Vrekkigheid is buiten proporties oppotten alleen om het willen hebben. De mateloze verzamelwoede van de vrek is voor de buitenstaander allang zinloos geworden, maar wordt misschien door de vrek niet als zinloos ervaren, tenzij zijn verslaving de overhand heeft gekregen. Als de vrek - omdat hij zich arm voordoet - door zijn vriend op een etentje in een restaurant wordt uitgenodigd, en zijn vriend bij de rekening als attentie een balpen wordt aangeboden, zal de vrek op een onbewaakt moment er een tiental van in zijn zak steken. Die bewaart hij totdat ze zijn uitgedroogd en dan nog zal hij ze in zijn bezit houden, in een doosje op zolder, want weggooien dat is pas echt zonde. Als de vrek verslaafd is, kan het zijn dat hij van de verslaving af wil, omdat het object van verslaving dan wel begeerlijk is, maar de verslaving zelf hem kan ergeren. Hij wil geen slaaf meer zijn. Het negatieve gevoel van verslaving kwelt hem.

De vrek kan die hartstochtelijke neiging om te begeren niet zomaar ontkennen of wegstoppen. Misschien lukt dat even, maar de begeerte, de drang te willen hebben, is sterker dan zijn liefde voor het object van zijn begeerte. Wil hij van die drang verlost, dan zou hij kunnen proberen die met enige vriendelijkheid te benaderen. Beste vrek, spreekt hij zichzelf toe, zie die drang als een dreinend kind in jezelf. Sla hem niet om de oren, maar glimlach tegen hem. Hou die vriendelijkheid lange tijd vol. Op een gegeven moment kan het je overkomen dat je behagen schept in je eigen vriendelijke houding.

Bij de neiging uit de reparatiegarage een greep in de bak vol glinsterende sleutelhangers te doen, hoort de vrek tegen zichzelf zeggen: hee, lieverd in mij, één is genoeg. Langzaamaan wordt de vrek vriendelijk. Niet alleen voor zichzelf, maar ook voor anderen. Na nog langere tijd is hij zichzelf dankbaar, dat hij ooit vrekkerig en hebzuchtig was, want die neiging heeft hem de kans gegeven om een ander mens van hem te maken. Het is als met een kwaadaardige tumor in je lijf. Die wordt met de gruwelijkste en meest mensonvriendelijke middelen agressief aangepakt. Maar die sympathieke tumor deed niets anders dan de kankercellen in je lijf op een plek verzamelen, zodat je langer kunt blijven leven en ze niet door het hele lijf blijven rond razen. Bij de vrek heeft een boosaardige verslaving zich samengebald tot een onzinnige verzamelwoede. De verslaving manifesteert zich niet op alle fronten, maar slechts op één punt: kost wat kost te willen hebben. Als de verslaafde vrek zichzelf niet herstelt, metastaseert zijn ondeugd in verschillende opzichten: de vrek wordt egocentrisch, zijn verzamelwoede kan in diefstal overgaan en hij wordt liefdeloos tegenover zijn naaste omgeving, laat staan tegenover behoeftige mensen in een wijdere omgeving.

Het andere type hebzuchtige, de verkwister, profiteert onmiddellijk van wat hij aan geld of bezit te pakken heeft gekregen. Verkwisten en geld verspillen aan nodeloos bezit van goederen kan aan eerzucht, ijdelheid, hoogmoed en arrogantie zijn gekoppeld. Dat zijn dan de drijfveren om geld en goed te vergaren. Ook deze innerlijke houdingen kun je niet zomaar bij je jezelf proberen te ontkennen of te onderdrukken. Ook hier zou je die ondeugdelijke neigingen in jezelf met vriendelijkheid moeten benaderen. Een vriendelijkheid die na verloop van tijd tot vriendelijkheid naar anderen kan uitgroeien, anderen goed willen doen, omdat jezelf hebt ervaren wat het is om goed en gul tegenover jezelf te zijn. Je maakt dankbaar gebruik van je vermogen om geld en goed te kunnen verzamelen. Die eigenschap kun je nu inzetten voor anderen bij wie die vaardigheid niet zo sterk is of die haar missen.

Het is zelfs denkbaar dat een bekoelde en afgeremde hoofdzonde van verkwistende hebzucht wordt omgezet in een beroepskeuze voor financieel planner, hypotheekadviseur of bankier. Of dat je je gezond verstand op het gebied van kapitaalvermeerdering gebruikt om familie en vrienden, die daar geen kaas van hebben gegeten, bij hun kapitaalbeheer te adviseren.

Aan collectieve hebzucht gaat de samenleving ten onder. De huidige economische principes hebben onze maatschappij sinds enige eeuwen een goed eind vooruit geholpen. Maar in dit nieuwe millennium lijkt het hoogtepunt daarvan bereikt. Het wordt tijd voor een omslag, die door toekomstdenkers al is voorbereid. Een samenvatting van een omkering van collectieve hebzucht heeft paus Benedictus aangegeven in zijn rondzendbrief Caritas in veritate. Zijn programma is niet per se gekoppeld aan het belijden van een bepaald Godsgeloof, maar vormt een fundament voor het realiseren van nieuwe waarden. Hierbij is te denken aan herstel van menselijke waardigheid: de mens is meer dan producent en consument met aandacht voor de mens als sociaal, spiritueel en relationeel wezen. Daarbij staat het gezamenlijk welzijn van mensen voorop: de mens in gezin, werkkring, woonland, Europa en in de wereld. In plaats van collectieve hebzucht staat onder meer aandacht voor de wereldvoedselcrisis, milieu-, energie- en watercrisis centraal.

Zoals individuele hebzucht alleen met spaarzaamheid en gulheid, die beide door liefde en vriendelijkheid worden gevoed, kan worden overwonnen, zo wordt collectieve hebzucht alleen door liefdevolle nationale, internationale en mondiale solidariteit in toom gehouden.

Driekoningen

Het driekoningenverhaal verteld voor kinderen

Het kerstfeest is al een paar dagen voorbij. De opa’s en oma’s zijn allang weer vertrokken. Maar de kerstboom mag nog even blijven staan.
‘Tot na nieuwjaar en niet langer,’ zegt mama.
‘Eigenlijk is het beter om hem dan zeker nog een week te laten staan,’ zegt papa.
‘Jaaa,’ schreeuwen Guusje en Julia.
‘Tot na het feest van Driekoningen,’ gaat papa door, ‘want Kerstmis en Driekoningen horen bij elkaar.’ Mama kijkt niet zo vrolijk.
‘Voor mij is het lang genoeg geweest,’ zegt ze. ‘Ik wil de woonkamer weer schoon hebben. Kijk eens, de naalden beginnen al uit te vallen.’
‘Wat is dat eigenlijk, Driekoningen?,’ vraagt Julia. Papa begint te lachen.
‘Dat moeten jullie toch echt wel weten.’ Hij vraagt mama of zij het verhaal van Driekoningen wil voorlezen. Guusje en Julia, springen gauw op de bank en zijn een en al oor.
‘Ja, mama, voorlezen. Je had het beloofd.’
‘Ok dan,’ zegt ze en haalt het boek te voorschijn. ‘Dan moet papa intussen een driekoningentaart bakken,’ zegt mama en ze kijkt daarbij heel streng naar papa.
‘Goed,’ zegt hij, ‘dan kunnen we zien wie van ons op het feest van Driekoningen de koning wordt. Want ik zal in de taart een boontje mee bakken. Wie het boontje in zijn stuk taart heeft, wordt de koning. Maar voor één dag, hoor, en echt niet langer.’ Dan gaat mama voorlezen.
‘Jullie weten nog dat in de kerstnacht de herders in de stal op bezoek kwamen.’
‘Ja, ze knielden neer om het kind Jezus te aanbidden.’
‘Goed zo,’ zegt mama. ‘Jullie hebben goed geluisterd.’

De herders komen elke avond weer even om de hoek in de stal kijken. Op een zekere nacht, net als de herders willen vertrekken, gaat weer heel zachtjes de staldeur open. Jozef, Maria en de herders kijken verbaasd op. Wie zijn dat nou? Daar staan drie mannen in de deuropening. Ze komen voetje voor voetje naar binnen. Wat een mooie, dure kleren dragen zij. In alle kleuren en met gouden stiksels erop geborduurd. Ze dragen ook gouden kronen op het hoofd. Een van hen is een neger met een zwart gezicht en zwarte handen. De andere twee hebben een baard. Ze knielen eerbiedig voor de kribbe neer. Maria en Jozef kijken verschrikt en weten niet wat ze moeten zeggen. Dan zegt Jozef:
‘Geachte koningen, wij zouden u graag iets te drinken geven, maar we zijn arm en hebben niets in huis, of liever gezegd: in deze stal.’ De koningen horen niet wat Jozef zegt en staren naar het goddelijk kind in de kribbe. Een van de drie staat op en zegt:
‘Dit wordt dus de nieuwe koning van het land. Kom, laten wij hem aanbidden.’ Ze buigen diep voorover en kussen daarna de voetjes van Jezus. Ze gaan weer rechtop staan en kijken naar Maria en Jozef.
‘O, u bent dus de vader en moeder van de nieuwe koning,’ zegt een van de drie koningen.
‘Uh...,’ zegt Maria, ‘ik ben de moeder. En Jozef is mijn vriend, die mij helpt. Weet u, ik raakte in verwachting toen ik aan het bidden was.’
‘Ja, Jezus is dus het kind van God,’ zegt de zwarte koning, die Caspar heet, heel ernstig. En dan zegt hij vrolijk: ‘We hebben elk een cadeau voor koning Jezus meegenomen.’ Hij gaat even naar buiten. Een van de herders loopt nieuwsgierig mee. Hij ziet nu dat de koningen op kamelen zijn aangekomen. Wat een luxe, denkt hij. Koning Caspar haalt uit de reistas drie cadeaus te voorschijn. Dan komt hij weer in de stal terug en geeft koning Melchior en koning Baltasar ieder hun eigen cadeau. Weer buigen ze alle drie tegelijk en leggen de cadeaus op de grond voor de kribbe. Jezus straalt en kraait van plezier. Koning Baltasar zegt:
‘Heer Jezus, voor u als toekomstige koning heb ik goud meegenomen. Daar kunt u een mooie kroon van laten maken als u later de troon gaat bestijgen.’ Jozef en Maria en de herders kijken hun ogen uit. Zoveel flonkerend goud hebben ze nog nooit bij elkaar gezien. Daarna wijst koning Melchior naar zijn cadeau op de grond voor de kribbe. ‘Voor u, Jezus, heb ik wierook meegenomen.’

‘Wat is wierook,’ vragen Guusje en Julia tegelijk.
‘Dat zijn hele kleine korreltjes die je moet aansteken. Er komt rook vanaf dat heel lekker ruikt,’ legt mama uit.
‘Zeker net als wierookstokjes, die jij wel eens brandt,’ zegt Julia.
‘Ja, daar lijkt het op. Luister maar eens wat koning Melchior verder heeft te vertellen.’

‘Deze wierook,’ zegt Melchior, ‘zal ik laten branden. En kijk maar eens wat een heerlijke rook omhoog stijgt.’ De herders kijken elkaar aan en snuiven een voor een de lekkere geur op.
‘Zalig,’ zeggen ze. ‘Wat een mooi cadeau.’ De oudste herder zegt dat ze stil moeten zijn, want hij ziet dat koning Melchior nog meer wil zeggen. ‘De rook stijgt op naar de hemel, waar God woont. Als je zachtjes woorden fluistert gaan die met de rook mee omhoog en kan God het horen.’
‘En nu mijn cadeau,’ zegt koning Caspar ongeduldig. ‘Ik heb mirre meegenomen.’ Met trots pakt hij de stenen pot die op de grond voor de kribbe staat.
‘Doe de deksel er maar eens vanaf, Caspar,’ zegt koning Melchior. Met zijn zwarte vingers draait koning Caspar de pot open. Een heerlijke geur stijgt naar boven op.
‘Mmmm,’ zegt Maria, dat zal Jezus lekker vinden, want in deze stal heeft hij alleen nog maar de poep van de os en de ezel geroken.

‘Wat is dat dan die mirre,’ vraagt Guusje.
‘Zoiets als babylotion die ik vroeger bij jou op je billetjes smeerde en waardoor je zo lekker rook.’
‘Koop jij voor mij dan ook mirre voor op mijn billen,’ lacht Guusje.
‘Hou op, jullie,’ zegt Julia, ‘ik wil het verhaal verder horen.’

De drie koningen gaan nu op een bankje in de stal zitten. Jozef vraagt hoe ze wisten dat hier in de stal te Betlehem Jezus was geboren. Koning Baltasar vertelt:

‘We komen uit landen hier heel ver vandaan, in het oosten. We waren bij elkaar op visite. Dat doen we wel vaker. We kijken dan ’s avonds en ’s nachts naar de sterren. Jullie moeten weten dat we alle drie heel veel van sterren weten. Want als je daar goed naar kijkt kun je voorspellingen doen. En als koningen moeten wij goed in de toekomst kijken om onze landen te kunnen besturen. We zijn niet voor niets koning,’ lacht koning Baltasar. ‘Op een mooie avond zaten we na het avondeten op een terras van het paleis nog wat te drinken. Het was al donker.
"Wat een mooie sterrenhemel vannacht," zei koning Caspar. We keken onze ogen uit. Plotseling hielden we elkaar verschrikt vast. We zagen ineens een grote gele ster met een staart.
"Wat krijgen we nou?," zei koning Melchior. "Hee, zo’n ster hebben we nog nooit gezien." De ster wiebelde een beetje aan de hemel. "Dat betekent vast iets. De ster wil ons iets zeggen."
"Ik weet het," zei koning Caspar, "hij roept ons." Toen begon de ster nog meer te wiebelen en schoof een beetje aan het hemelruim verder.
"Kom we moeten hem gaan volgen," zei ik. We renden de trappen van het paleis af. Buiten begonnen we in de richting van de ster te lopen. Ineens begon daar die staart hevig heen en weer te schudden. "Hij bedoelt iets," zei ik. "We moeten niet lopen, maar met onze kamelen op reis gaan."

De kamelen achter het paleis trappelden al vol ongeduld. We hesen ons ieder tussen de twee bulten van onze eigen kameel en toen ging het voorwaarts, de ster achterna. Onderweg bespraken we wat dit allemaal te betekenen zou kunnen hebben.
"Misschien moeten we in andere landen kostbaarheden gaan zoeken," zei ik nog. Nee, zei de ster en hij liet zijn staart naar beneden hangen.
"Of misschien kunnen we alle drie een mooie vrouw in een ander land vinden," zei koning Melchior. Nee, zei de ster, jullie hebben thuis al een vrouw.
"Of we moeten de koning van een ander land gaan bezoeken," veronderstelde koning Melchior. Warm, zei de ster.
"Of misschien is er in een ver land een nieuwe koning geboren, die we moeten bezoeken," zei ik. Nu zwiepte de ster onbedaarlijk met zijn staart. "Dat is het," zeiden we. "Kom op, jongens, we gaan." We moedigden de kamelen aan iets harder voort te stappen.

Na heel lange tijd kwamen we in een grote stad. Dat was Jeruzalem. We kenden de koning die daar woont. Koning Herodes. Die kennen jullie natuurlijk ook. We gingen naar zijn paleis. Het was nacht, maar koning Herodes was opgestaan toen hij kamelen hoorde brullen. De poorten van zijn paleis gingen open en Herodes ontving ons in zijn troonzaal. We vroegen aan Herodes:
"Waar is de pasgeboren koning van dit land? Want wij hebben zijn ster in het oosten gezien en zijn gekomen om hem hulde te brengen." We waren dus blij dat koning Herodes ons misschien zou kunnen helpen om Jezus te vinden,’ zegt Baltasar, die nu triomfantelijk om zich heen kijkt. Jozef en Maria en ook de herders luisteren met aandacht naar het verhaal van Baltasar.

'Eigenlijk hield koning Herodes de drie koningen voor gek,' zegt mama. 'Luister maar eens wat er in het hoofd van Herodes omging.'

Hee, dacht Herodes. Wat is dat nou? Een pasgeboren koning? Er is helemaal geen pasgeboren koning. Ik ben de koning en niemand anders. Maar Herodes liet niet aan de drie koningen merken dat hij niets van een nieuwe koning wilde weten. Dus hij lachte maar een beetje mee.
‘Hm,’ was het enige wat hij zei. Toen klom hij van zijn troon en zei dat hij wat te drinken voor zijn gasten ging halen.
‘Wat een aardige koning,’ zeiden de drie koningen nog tegen elkaar. Maar koning Herodes ging helemaal geen drinken halen. Hij riep een aantal geleerde mensen bij elkaar en vroeg aan hen:
‘Wat heeft dat te betekenen dat hier een nieuwe koning is geboren?’
‘Ja,’ zeiden de geleerden, ‘dat klopt. Want in de bijbel staat: Er zal een nieuwe koning komen en hij zal in Betlehem worden geboren.’ Dat zat koning Herodes helemaal niet lekker. Daar komt niets van in, dacht hij bij zichzelf. Hoe zal ik dat aanpakken? En toen bedacht hij een valse truc. Hij dacht: ik zal de drie koningen vragen die nieuwe koning te gaan bezoeken en dan moeten ze het mij maar komen vertellen. En als ik het weet zal ik dat kind laten vermoorden. Aan zijn boze gezicht was te zien dat hij meende wat hij dacht. Hij bracht zijn gezicht in een blijde plooi en openden de troonzaal weer, waar de drie koningen geduldig op wat te drinken zaten te wachten. ‘Sorry, koningen,’ zei Herodes. ‘Jullie moeten nu heel gauw op weg gaan. De ster zal jullie wijzen waar het kind is geboren. En als jullie het dan weten moet je onmiddellijk terugkomen om het mij te vertellen.’
De drie koningen zeiden nog eens tegen elkaar:
‘Nou, die koning Herodes is echt een aardige koning. Hij zal de nieuwe koning ook met een bezoekje willen vereren.’

‘Dat is heel gemeen van Herodes,’ zegt Julia.
‘Ja, heel gemeen,’ zegt Guusje.
‘Maar, mama,’ zegt Julia, ‘koning Baltasar was toch nog aan het vertellen in de stal.’
‘Ja, hij vertelde verder. Maar hij weet nog niet hoe vals koning Herodes was.'

Koning Baltasar gaat verder met zijn verhaal:
‘Dus we verlieten op onze kamelen het paleis van koning Herodes. En ja hoor, de ster ging ons vooruit. Toen we na een paar uur in de velden kwamen, stond de ster plotseling stil. Boven een stal.
"Hoe kan dat nou?," vroeg Caspar zich verbaasd af.
"Nee, dat kan niet," zeiden ook Melchior en ik. "Dat moet een vergissing zijn. Een koning wordt immers niet in een stal geboren." Maar de ster bleef staan en de staart kwispelde vrolijk.
"Laten we dan toch maar eens gaan kijken." Een voor een klommen we van onze kamelen en liepen naar de staldeur. Caspar deed de staldeur open en toen zagen we Maria, die bij de kribbe knielde en Jozef die ernaast stond.’ Baltasar zucht eens diep.

‘Wat een mooi verhaal,’ zegt Jozef. ‘De ster heeft u de juiste weg gewezen, want dit kind hier is Jezus, de nieuwe koning van dit land. Hij zal de mensen leren hoe zij moeten leven en elkaar en God moeten liefhebben.’ De drie koningen krijgen tranen in de ogen. Dan staan ze op. Ze buigen nog eens heel diep naar Jezus in de kribbe en naar Jozef en Maria, voordat ze weer vertrekken.

‘Wat een spannend verhaal, mam,’ zegt Julia.
‘Nu zal ik jullie eerst wat te drinken geven. Want ik ben niet als koning Herodes die de koningen zelfs geen drinken gaf.’
‘Maar ik wil weten hoe het verder ging met die boze koning Herodes. Gaat hij Jezus echt vermoorden?,’ vraagt Julia.
‘Nee nee,’ roept mama uit de keuken. ‘Ik zal zo verder vertellen.’

De drie koningen zitten weer op hun kamelen.
‘We kunnen vannacht niet meer naar het paleis van koning Herodes gaan,’ zegt Baltasar. ‘Die slaapt nu al. Laten we hier maar ergens onder de blote hemel gaan slapen.’ Al waren het dan koningen, ze zochten een mooie plek met mos onder een paar bomen op.
‘Als de nieuwe koning van dit land in een stal slaapt,’ zegt Baltasar, ‘dan kunnen wij ook best eens op een eenvoudige manier slapen. Jezus is voor ons een voorbeeld om eenvoudig en zonder rijkdom te leven.’ Dat vinden de andere koningen ook. Ze zijn moe van alles wat ze hebben meegemaakt en vallen gauw in slaap. Het is windstil. Ook de vogels zingen niet meer en zitten met gesloten ogen op de takken. Doodstil is het. Maar niet voor lang.

Vanuit de hemel komt een engel aangevlogen. Zijn grote vleugels ruisen door de lucht. De drie koningen horen een stem, die zegt:
‘Ik kom jullie waarschuwen. Ga niet terug naar koning Herodes. Hij wil alleen maar van jullie weten waar hij het kind Jezus kan vinden. Maar niet om het cadeautjes te brengen en te aanbidden, nee, hij wil het vermoorden...’ En dan vliegt de engel weer de donkere lucht in. De drie koningen zijn erg geschrokken.
‘Kom op, we gaan terug naar ons eigen land. Nog voordat de zon opkomt, zijn we het land uit.’ En ze sporen de kamelen aan om flink door te stappen. Sindsdien heeft nooit meer iemand iets van de drie koningen gehoord. Maar ze zullen zeker ieder in eigen land hebben verteld wat ze die nacht hebben gezien.

‘Dus koning Herodes heeft Jezus gelukkig niet kunnen vinden,’ zegt Julia heel wijs.
‘Nee,’ zegt mama. ‘Jezus was gered. Maar daarna gebeurde er toch iets heel verschrikkelijks.’
‘Wat dan?,’ vraagt Guusje nieuwsgierig.
‘Luister maar wat koning Herodes van plan was.’

Koning Herodes is vroeg opgestaan en verwacht elk ogenblik de drie koningen om hem te vertellen waar hij Jezus met zijn ouders kan vinden. Hij heeft zijn ontbijt al op. Maar nee hoor, er komen geen drie koningen bij hem op bezoek.
‘Wel allemachtig,’ gromt hij. ‘Ze hebben me vast bedrogen.’ Toen bedacht hij een plan. Een heel slecht plan. ‘Ik wil niet dat die pasgeboren Jezus koning in dit land wordt. Ik ben de enige echte koning en niemand anders. Ik laat alle pasgeboren jongetjes in de omgeving van Betlehem vermoorden. Dan zit Jezus daar natuurlijk ook bij. Ik stuur mijn soldaten er met sabels op af.’ En alle soldaten verspreiden zich over de steden en dorpen in de buurt van Betlehem. Overal waar ze kleine kinderen zien spelen en in huis horen lachen en brabbelen, hakken ze met hun sabel de hoofdjes af. Hoe de vaders en moeders hun kinderen ook beschermen, de soldaten hebben voor niemand pardon. Overal hoor je geschreeuw en gehuil...

‘Dat vind ik zielig,’ zegt Guusje boos, ‘en gemeen ook.’
‘Ja, dat is het zeker,’ zegt mama. ‘Die kinderen konden het ook niet helpen. Elk jaar denken we op een speciale dag aan die vermoorde kinderen. Die dag noemen we de dag van de Onnozele Kinderen, een paar dagen na Kerstmis.
‘Wat is onnozel?,’ vraagt Julia.
‘Onnozel betekent dat je niet weet wat er aan de hand is. En die kinderen wisten natuurlijk van niks. Maar we moeten wel met liefde aan hen blijven denken. En weten jullie hoe?’
‘Nou?,’ vragen Guusje en Julia.
‘Op de dag van de Onnozele Kinderen draagt het jongste kind in elk gezin een kroontje en mag het zeggen wat het die dag wil eten.’
‘Ik ben de jongste,’ zegt Guusje.
‘Ja, op die dag mag jij het zeggen.’
‘Ok, maar nu weer doorgaan met het verhaal,’ zegt Julia. ‘Hoe ging het verder met Jozef en Maria en met Jezus?

Als de drie koningen uit de stal zijn vertrokken en ook de herders naar huis zijn gegaan om te slapen, zegt Jozef tegen Maria dat ze ook maar gauw op het stro moeten gaan liggen. Het is een drukke dag en avond geweest. Ze praten nog wat met elkaar en zijn heel blij dat er zo’n hoog bezoek is geweest. Het duurt niet lang of ze slapen. Terwijl Maria in een diepe slaap is en zich nog eens lekker omdraait, hoort Jozef een vreemd geluid. Hij schiet verschrikt omhoog. Ineens is er volop licht in de stal. Een engel staat eerbiedig met gevouwen handen bij Jezus die in de kribbe ligt. Hij kijkt Jozef in de ogen en zegt:
‘Sta op, Jozef. Neem het kind en zijn moeder en vlucht ver weg hiervandaan en ga naar het land van Egypte. Daar moeten jullie net zo lang blijven, totdat ik je weer zal komen vertellen dat jullie naar je eigen land kunt teruggaan. Ga nu maar gauw, want Herodes is op zoek naar het kind Jezus om het dood te maken.’
Jozef wordt er zenuwachtig van. Maria ligt nog zo lekker te slapen. Hij kijkt in de kribbe. Jezus staart hem met grote ogen aan, maar heeft toch een glimlach op het gezichtje. Alsof hij wil zeggen: doe maar wat de engel heeft aangeraden. Dan schudt Jozef Maria wakker en vertelt haar van wat de engel heeft gezegd. Zonder te mopperen staat Maria op en pakt de tassen in. Haar handen beven. Jozef brengt de ezel alvast naar buiten. Als ze klaar zijn met alles, kijken ze nog eens in de stal rond. Niets vergeten? Ach, de os is ook wakker geworden. Hij kwispelt met zijn staart alsof hij de heilige familie een goede reis wil toewensen.

Het is donker buiten. Jozef helpt Maria op de rug van de ezel en zet Jezus op haar schoot. De maan verlicht het pad naar het zuiden, naar het land van Egypte. Gelukkig vinden ze daar een huis. Ze blijven er een aantal jaren wonen en leren de taal die in dat land wordt gesproken. Jozef is weer timmerman en Jezus is een leuke kleuter geworden. In de hele buurt staat hij als een lekker jong bekend. En Maria als de mooiste en liefste moeder.

Na een paar jaar verschijnt er ’s nachts weer een engel aan Jozef. Nu was het een goed bericht. Ze kunnen weer terug naar hun eigen land, zegt de engel, want de wrede koning Herodes is gestorven. Nu is de zoon van Herodes de nieuwe koning geworden. Maar ja, denkt Jozef, veronderstel dat die even slecht is als zijn gestorven vader. Het lijkt hem daarom verstandiger om uit de buurt van Betlehem weg te blijven. Ze reizen met een omweg naar het noorden van het land, naar hun oude woonplaats Nazaret. En daar groeit Jezus op en hij helpt zijn vader in de timmerplaats, totdat hij volwassen wordt. Dan gaat hij rondtrekken om de mensen te vertellen van zijn nieuwe koninkrijk, waarvan hij de koning zal worden.

‘Zo nu weten jullie wie de drie koningen zijn en waarom we het feest van Driekoningen vieren,’ zegt mama en slaat het boek dicht. ‘Kijk eens, daar komt papa met de driekoningentaart. Wie zal bij ons op het feest van Driekoningen de koning worden?’

Kerstmis

Het kerstverhaal verteld voor kinderen

Julia en Guusje hebben hun tanden al gepoetst. Het is midden in de winter en buiten is het donker, maar binnen bij de kerstboom is het licht en warm. Papa vraagt aan mama of zij eens een mooi verhaal wil voorlezen.
‘Joeppie,’ zeggen Julia en Guusje. ‘Voorlezen.’ Ze gaan gezellig naast elkaar op de bank zitten.
‘Goed,’ zegt mama. ‘Een verhaal over Kerstmis.’
‘Ja, over Kerstmis. Leuk. Dan komen de opa’s en oma’s en misschien nog wel meer mensen. En dan gaan we lekker eten.’
‘Maar weten jullie ook wat we dan vieren?’ Julia en Guusje kijken elkaar aan. ‘Cadeautjes krijgen,’ roept Guusje.
‘Ja, dat ook. Maar nu zal ik jullie vertellen wat er met Kerstmis echt is gebeurd. Het is een mooi verhaal.’
‘Ik heb dorst,’ zegt Guusje.
‘Ik ook,’ zegt Julia.
‘Papa zal het voor jullie halen. Dan begin ik vast met het verhaal. Oké?’

Heel lang geleden woonde in een land hier heel ver vandaan, een meisje. Maria heette ze.
Maria heeft een eigen huisje aan de rand van het dorp Nazaret. De hele buurt kent haar. Kijk, daar komt ze aan. Ze heeft uit de kleine tuin achter het huis een bos bloemen geplukt, witte lelies. Wat is ze mooi, lange zwarte haren en een lange jurk van blauw linnen. Ze loopt op blote voeten. Dat doen alle jongens en meisjes uit het dorp.
Maria gaat naar binnen, zet de bloemen in een vaas en rust uit in haar stoel. Het is doodstil in huis. Maria geeuwt eerst nog wat en valt dan in slaap. Ze droomt. Plotseling komt er een engel bij haar in huis. Een engel met grote vleugels.
‘Ik ben Gabriël,’ zegt de engel.
‘O... o..., ik ben Maria.’
‘Ja, lief meisje, ik weet het. Ik kom uit de hemel. God heeft me naar je gestuurd met een blijde boodschap.’
‘En wat is dat dan?,’ vraagt Maria nieuwsgierig.
‘Je raadt het nooit, Maria. Je bent zwanger, je krijgt een kindje.’
‘Ik zwanger?,’ zegt Maria, ‘ha ha, ik ben nog niet eens getrouwd. Ik heb wel een vriend. Jozef. Maar die woont hier niet en wij zijn nog nooit met elkaar naar bed geweest.’
‘En toch ben je zwanger, al een paar maanden. En het kindje dat geboren gaat worden, zal jullie nieuwe koning worden.’
‘Oei, dank u wel voor het bericht.’ Maar de engel was alweer vertrokken. Maria werd wakker. Ze zal gauw aan Jozef gaan vertellen, dat ze een kindje krijgen.

Het is een mooie dag. De zon schijnt en de vogels zingen nog luider en vrolijker dan op andere dagen. Terwijl Maria door de smalle straatjes loopt, denkt ze er ineens aan dat ze voorbij het huis van haar vader en moeder komt. Wat zullen die het leuk vinden om oma en opa te worden. Opa Joachim en oma Anna. O nee, ze zouden zich rot schrikken en denken dat ze met haar vriend Jozef naar bed zou zijn geweest. Wat zouden alle andere mensen in het dorp daar dan wel niet van denken? Nee, het was maar beter om eerst Jozef alles te vertellen. Maria wreef onder het lopen over haar buik. Een beetje dikker leek die wel. Daar om de hoek is het huis van Jozef. Ze hoort hem in de werkplaats timmeren. Hij moest nieuwe kozijnen maken voor het huis van de slager.
‘Hoi, Jozef.’
‘Hee, lief schatteke.’ Jozef en Maria kussen elkaar. Dan kijken ze elkaar aan. Jozef ziet Maria stralen en wil weten wat er met haar aan de hand is. ‘Kom gauw binnen,’ zegt hij. Terwijl Jozef uit een kan een beker wijn voor Maria inschenkt, kan Maria zich niet langer inhouden.
‘Ik ben zwanger,’ zegt ze. ‘Ik krijg een kind.’ Jozef kijkt haar verschrikt aan. Hij is nog nooit met haar naar bed geweest. Hij is even stil. ‘Ben je niet blij?,’ vraagt Maria.
‘Ik schrik ervan.’ Hij wil geen ruzie maken, maar hij denkt dat Maria met een andere jongen is geweest. Hij kan nu echt niet vrolijk doen. Eigenlijk vindt hij verschrikkelijk wat hij nu hoort. Maar hij houdt van Maria, hij is gek op haar. Hoe zou ze hem kunnen bedriegen? Dan vertelt Maria dat de engel Gabriël bij haar op bezoek was.
‘Hij zei echt dat ik in verwachting was.’
‘O,’ zegt Josef opgelucht. ‘Gabriël bedoelt natuurlijk als we zijn getrouwd.’ ‘Nee, ik ben al zwanger. Voel maar, mijn buik is al een beetje dik.’ Jozef streelt haar zachtjes over de buik en gruwelt bij de gedachte dat Maria met een andere jongen heeft gevrijd.
‘Ga maar naar huis, Maria, ik moet aan het idee wennen.’ Teleurgesteld loopt Maria de deur uit. Eigenlijk begrijpt ze ook wel dat Jozef verdrietig is.

Jozef blijft alleen achter. Hij slokt de wijn snel achterover en valt op de bank in slaap. Hij droomt van Maria, dat hij van haar houdt, dat hij haar kust en dan..., een hevig geruis in de kamer. Verschrikt staat Jozef op. Een engel. Wat een licht ineens.
‘Luister, Jozef, je hoeft echt niet bedroefd te zijn. Ik ben uit de hemel neergedaald en kom je vertellen dat Maria zwanger is. Maar niet van jou, ook niet van een andere man. Ze is zwanger geworden, terwijl ze aan het bidden was. Ze bad zo vurig en intens, dat het eitje in haar buik spontaan werd bevrucht.’

‘Wat is dat: een eitje in haar buik?,’ vraagt Guusje. Mama legt uit dat elk kindje uit een eitje in de buik van een moeder groeit.
‘Maar dan moet er een zaadje bijkomen,’ zegt Julia.
‘Ja, dat is waar. Maar bij Maria was dat niet zo. Dat zaadje van een man was bij haar niet nodig. Bij Maria heeft God het eitje bevrucht. Dat is een wonder.’ ‘Wat is nou weer een wonder?,’ vraagt Guusje.
‘Dat is als er iets gebeurt, wat we niet begrijpen. Ik kan het ook niet helemaal begrijpen, maar laten we maar verder vertellen, want het is toch een mooi verhaal.’
‘Ja, mooi,’ zeggen Guusje en Julia. Mama vertelt verder.
‘Waar waren we ook alweer? O ja, er is een engel bij Jozef op bezoek. Luister wat hij nog meer heeft te zeggen.’

‘Jozef, je kunt Maria echt vertrouwen. Zij is met niemand naar bed geweest. Ze wil alleen jou. Je kunt gerust met haar trouwen. Ik zal je nog wat vertellen, Jozef. Het kindje dat op komst is, wordt koning en zal de mensen op het goede pad brengen. Noem hem Jezus. Jezus zal voor alle mensen een voorbeeld worden en hen over God in de hemel vertellen...’ Weer dat verschrikkelijke geruis van vleugels en weg is de engel. Jozef schrikt wakker. Het was een droom. Maar hij gelooft in dromen. Dromen vertellen de waarheid. Wat raar toch, denkt Jozef, het was dezelfde engel, die ook Maria vandaag heeft bezocht. Hij zucht eens diep. Van werken komt nu niet meer. Jozef holt bijna de deur uit op weg naar zijn liefje.

Maria zit thuis op haar stoel en huilt. Dan neemt Jozef haar in de armen en hij fluistert in haar oor, dat hij van haar houdt en dat hij nu weet dat ze hem niet met een andere jongen heeft bedrogen. En dan zegt hij:
‘Ik wil met je trouwen en samen ons kind opvoeden. We noemen hem Jezus.’
‘Ha ha,’ lachen ze samen, ‘Jezus, de zoon van de timmerman.’
‘En de zoon van God,’ lacht Maria, die nu geen tranen meer in haar ogen heeft.
‘Ja, de zoon van God en koning van ons volk,’ zegt Jozef, ‘en hij zal de mensen helpen om een goed leven te leiden.’

Binnen de kortste keren weet heel de buurt en de hele stad dat Maria in verwachting is. Het kan Maria en Jozef niet schelen, wat de mensen ervan denken. Alleen de vader en moeder van Maria weten er het fijne van.

‘Weet je nog hoe die heten, Julia?,’ vraagt mama.
‘Vergeten.’
‘Joachim en Anna.’
‘O ja, dat worden de opa en oma van Jezus.’
‘Jullie hebben heel goed geluisterd.’

Jozef is druk bezig met zijn werk en tussendoor bouwt hij aan het nieuwe huis waar hij samen met Maria zal gaan wonen. Op een dag klopt Maria ’s morgens heel vroeg bij Jozef aan. Hij draait zich nog eens om in zijn bed en wordt dan wakker. Maria zegt tegen hem:
‘Ik ga naar mijn nichtje Elisabet, die ver weg in de bergen woont. Ik wil eens kijken hoe het met haar is. En ik wil een paar maanden bij haar blijven logeren. Oké?’ Maria weet dat Elisabet ook al een poosje in verwachting is. In die tijd kon je niet zomaar even bellen. Ook waren er toen nog geen bussen of treinen. Dus ook Maria is wel gewend om een eind te lopen.

Elisabet is al wat ouder, maar Maria vindt het fijn om met haar om te gaan. Het zal vandaag een hele tippel worden. Jozef zwaait haar uit. Hij heeft tranen in de ogen, omdat hij Maria zo lang zal moeten missen. Onderweg plukt Maria een bos bloemen. Elisabet en Maria weten van elkaar dat ze zwanger zijn, maar Elisabet weet nog niet dat ze vandaag bezoek van Maria krijgt. Ze is met een oude man getrouwd. Zacharias heet hij. Dat is wel zielig: Zacharias kan niet meer praten, heeft zijn stem verloren. Dus Elisabet zal blij zijn als ze weer even kan babbelen met haar lieve nichtje Maria. Het is erg warm onderweg. Gelukkig is het niet ver meer. Daar staan al de eerste huizen van het dorp. Maria weet precies hoe ze moet lopen. De eerste zijstraat van de weg door het dorp.

Maria klopt op de deur. Elisabet doet zelf open. Ze schrikt als ze Maria ziet en dan vallen ze elkaar in de armen. Ze houden elkaars handen vast en dan zegt Elisabet tegen Maria:
‘Jij bent gezegend onder alle vrouwen en gezegend is Jezus de vrucht in je schoot. Waaraan heb ik te danken dat de moeder van Jezus mij komt bezoeken?’
‘Ach, nee, nicht, ik vind het leuk om jou te kunnen helpen.’
‘Dat is heel lief van je, Maria. Weet je, toen ik je in de deuropening zag staan, sprong het kind van blijdschap in mijn buik omhoog.’ En dan begint Maria van plezier een lied te zingen:

Met heel mijn hart hou ik van God
ik juich en juich,
want God zal ons altijd helpen.
Hij zond een engel naar mij
en ik raakte in verwachting
van Jezus die de mensen helpt
om goed te leven.
Daarom zullen van nu af aan
alle mensen ook mij
geluk wensen en net zo blij zijn
als ik zelf: de moeder van Jezus.

Zo blijft ze nog even doorzingen.
Maria blijft drie maanden bij Elisabet en dan gaat ze weer naar huis en naar Jozef, die al die tijd alleen is geweest.

‘Hoe gaat het nu verder met Elisabet en haar man, die niet meer kan praten?,’ vraagt Julia.

Als Maria goed en wel is vertrokken, krijgt Elisabet krampen in haar buik. O jee, haar kind gaat geboren worden. Zacharias helpt haar in bed. En even later huilt er een baby. Zacharias legt het aan de borst van Elisabet. Voor de ramen staan de mensen uit de buurt en kijken nieuwsgierig naar binnen. Iedereen weet het nu: bij Elisabet en Zacharias is een kind geboren. In de straat dansen de kinderen van plezier.
Na een paar dagen gaan ze met zijn allen naar de tempel om het kind aan God op te dragen. Dat was in dat land de gewoonte. De priester zegt:
‘We zullen jullie kindje Zacharias noemen, net zoals zijn vader heet.’
‘Nee nee,’ zegt Elisabet, ‘daar komt niets van in. Hij moet Johannes heten.’ ‘Maar niemand in jullie familie heet Johannes,’ zegt de priester. Dan vraagt hij aan Zacharias hoe het kind moet heten. Die probeert wel te praten, maar hij kan geen woord uitbrengen. ‘Geef eens een stuk papier,’ zegt de priester een beetje ongeduldig, ‘dan kan hij het opschrijven.’ Zenuwachtig schrijft Zacharias op het papier: Johannes is zijn naam. De priester en alle omstanders kijken elkaar verbaasd aan. Dan schrikken ze als ze zien dat Zacharias wil zeggen wat hij heeft opgeschreven. Ze kunnen het niet geloven, maar Zacharias kan nu ineens weer praten. Elisabet weet dat het een teken van God is. Haar zoon zal een bijzonder mens worden. God heeft immers een teken vanuit de hemel gegeven. Iedereen in de buurt en zelfs verderop in de bergen hoort van het wonder dat Zacharias plotseling weer kon praten.

Jaren later sterven de vader en moeder van Johannes. Hij trekt zich terug in de woestijn en leeft van wat daar groeit en bloeit en eet sprinkhanen. En als hij wat ouder is geworden, vertelt hij aan de mensen die willen luisteren hoe je moet leven, dat je goed voor elkaar moet zijn, dat je arme mensen moet helpen en vooral ook dat je vaak moet bidden tot God in de hemel.

‘En wat gebeurde er met Maria en Jozef?,’ vragen Julia en Guusje.

Maria is intussen weer in Nazaret thuisgekomen. Ze vertelt Jozef honderduit wat ze allemaal heeft meegemaakt. Maar ze ziet ook dat hij een beetje gespannen is.
‘Is er iets met je, Jozef?’
‘We hebben bericht gekregen dat we een lange reis moeten gaan maken.’ ‘Hoezo, waarheen?,’ vraagt Maria verschrikt.
‘Naar Betlehem, een stad in de bergen, nog verder dan waar Elisabet woont.’ ‘Wat moeten we daar in godsnaam gaan doen?’ Maria kan wel huilen. Zo’n lange reis en net nu ze binnenkort moet gaan bevallen. Jozef zegt dat de keizer heeft bevolen dat alle bewoners van het land zich moeten aanmelden. Want de keizer wil weten hoeveel mensen er eigenlijk in het land wonen.

Op een ochtend vertrekken ze. Omdat Maria al een dikke buik heeft, lijkt het Jozef beter om een ezeltje op te scharrelen. Het is een mooie ezel met een zwart kruis op zijn rug. Maria aait hem boven zijn brede neus en dan helpt Jozef Maria op de rug van de ezel. Aan beide zijden bungelen tassen met eten en kleren voor onderweg. Maria kijkt nog even naar hun huis om en dan vertrekken ze. Buiten het dorp wordt de weg hobbelig en ligt vol met keien. De ezel stapt niet zo flink door en de meeste mensen lopen hen voorbij. Jozef heeft een grote reisstaf in zijn ene hand en met de andere hand houdt hij het hoofdtuig van de ezel vast. Het is een lange tocht. Jozef en Maria zingen voor de afwisseling liedjes en dan weer bidden ze ook. Ze kennen veel psalmen uit hun hoofd. Iedereen in dat land en in die tijd kenden die psalmen.

‘Wat zijn psalmen?,’ vraagt Julia.
‘Psalmen zijn heel oude gebeden, bijvoorbeeld:

Ach, God, ik hou van u,
Bij u voel ik me veilig,
als ik in gevaar ben,
zult u mij helpen.

Priesters in de kerk en zusters in het klooster bidden nog steeds die oude psalmen.
‘O, goed,’ zegt Julia, ‘vertel maar verder van die ezel en van Jozef en Maria.’

Met schrik en beven zien Jozef en Maria dat steeds meer mensen hen voorbijtrekken.
‘Je zult nog zien,’ zegt Jozef, ‘dat we in Betlehem geen herberg meer kunnen vinden. Die zijn natuurlijk allemaal al bezet als wij aankomen.’ Maria zucht. ‘Wat moeten we dan doen als ik moet bevallen?’ Jozef troost haar en zegt dat alles wel in orde zal komen. Ze moeten voor hun Jezus toch wel een plaatsje kunnen vinden?

Als ze in Betlehem aankomen, lopen ze alle herbergen af. Eerst de grotere in de stad, maar nee, geen denken aan, alle kamers bezet. Dan gaan ze in de achterbuurten zoeken. Te laat, horen ze. Hadden jullie maar eerder moeten komen. O jee, en dan gebeurt het:
‘Jozef, ik krijg krampen, ik moet gaan liggen.’ Het zweet staat Jozef op het voorhoofd. Met de ezel aan de hand loopt hij weer de stad uit. Hij weet zich geen raad. ‘Toe, Jozef,’ kreunt Maria, ‘het gaat zo komen.’ Ze zijn weer de stad uit. Jozef kijkt goed om zich heen. Het begint al te schemeren. Daar ginds op een open veld ziet hij een soort schuur, of misschien is het een stal. In godsnaam, denkt hij. Beter dan dat we in de open lucht blijven. Hij trekt de staldeur open. Gelukkig heeft hij een olielamp meegenomen. Maria bidt zachtjes een psalm:

O, God, blijf niet ver van ons weg,
kom ons toch helpen.

In het licht van de lamp ziet Jozef achter een houten hek een os staan. Aan de zijkanten van de stal ligt stro. Jozef helpt Maria van de ezel af en leidt haar naar het stro. Hij spreidt er zijn mantel overheen en Maria gaat er op liggen. Dat doet goed. De ezel van Jozef en Maria gaat bij de os staan. Ze besnuffelen elkaar en zijn direct goede maatjes. Nu krijgt Maria nog meer krampen, om de paar minuten is het raak. Hier zal hun Jezus worden geboren, in een stal te Betlehem. Jozef zit op zijn knieën naast Maria.
‘Het komt,’ zegt Maria, ‘het komt, help me.’ Jozef trekt het kind aan het hoofd tussen Maria’s benen vandaan. Gelukkig staat er in de hoek een stenen pot met water. Jozef veegt heel voorzichtig en lief het bloed bij Maria weg en ook de pasgeboren baby verschoont hij met de grootste zorg. Dan legt hij het op Maria’s borst. Ze glimlacht. Wat een mooie baby. Ze danken God voor dit geschenk. Jezus is geboren in een stal en drinkt gretig aan de moederborst. Dan wikkelt Jozef het in doeken die in de tassen zaten. Ze zitten met drieën bijeen en zijn gelukkig. Hoelang ze daar zo zaten, weten ze niet na te vertellen.

Heel zacht en piepend gaat de staldeur open. Een paar verweerde mannen komen binnen, nemen eerbiedig hun hoed af en knielen voor de kribbe waarin Jozef het kind heeft neergelegd. Ze laten de deur openstaan en nu komen ook een paar schapen naar binnen. Het lijkt of ze aanvoelen dat er iets groots heeft plaatsgevonden en ook zij zakken uit eerbied voor het kind door de knieën. Een van de mannen vertelt, dat zij de herders uit deze omgeving zijn. Plotseling verscheen een engel, vertellen ze, een engel die helder licht uitstraalde in de donkerte om hen heen. Ze waren bang geworden. Maar de engel had gezegd:
‘Wees maar niet bang, want ik verkondig jullie een blijde boodschap en niet alleen voor jullie, maar voor het hele volk van het land. Want vannacht is jullie redder geboren, jullie nieuwe koning. Ga maar op zoek in deze buurt en jullie zullen een pasgeboren kind vinden. Het is in doeken gewikkeld en ligt in een kribbe.’ En toen verschenen er talloze engelen en die begonnen mooie liederen te zingen:

Eer aan God in de hoge
en vrede op aarde voor alle mensen,
van wie God houdt.

En toen de engelen weer waren vertrokken, hadden de herders tegen elkaar gezegd: ‘Kom, laten we gaan zien wat er is gebeurd in deze nacht.’ Ze zijn blij dat ze zijn gekomen. Maar nu zien ze dat Maria slaap krijgt. De herders groeten haar en Jozef, knielen nog een keer voor het kind in de kribbe en zeggen dat ze nog eens gauw zullen terugkomen.

‘Dit is het verhaal van de heilige kerstnacht,’ zegt mama. ‘De nacht dat Jezus in een stal is geboren. Jezus is de zoon van God en uit Maria geboren. Geboren op de meest armoedige plaats. Het is heel lang geleden gebeurd en daarom zijn de mensen dat verhaal een beetje vergeten. Kerstmis wordt nu met heel veel eten en drinken gevierd, maar eigenlijk klopt dat niet. Nu ja, als we dan op deze dag ook maar eens aan denken wat er werkelijk is gebeurd, dan zal Jezus ons dat niet kwalijk nemen. Want Jezus houdt van alle mensen.’
‘En hoe gaat het verhaal nu verder?,’ vragen Guusje en Julia.
‘O, in de stal komt er ook nog heel belangrijk bezoek. Maar dat is voor een volgende keer. Oké?’

Hebzucht 2

Aan de bosrand was het doorgaans een vrolijke bedoening voor alle dieren. Elk dier kende de eigenaardigheden van het andere en wist die zoveel mogelijk te ontwijken. Alleen voor Havik was iedereen bang. Bang omdat ogen, snavel en klauwen van Havik voortdurend levensbedreigend leken. Op een mooie nazomerse dag genoot Haas van zijn kastanjemaaltijd en Eekhoorn van verse beukennootjes. Onder het luide knagen keken zij elkaar af en toe verrukt aan.
‘We hebben het hier fantastisch,’ zei Haas met uitpuilende wangen.
‘Ja, het is goed toeven hier in het bos.’ Ook de kikkers kwaakten opgewekt aan de slootrand.
‘Jawel, alles is hier oké,’ zei Kikker, ‘maar ik heb toch een kijkie op Havik. Als je hem in zijn klauwen komt, is het te laat.’ Kikker was nog niet uitgesproken of Haas en Eekhoorn zagen hoe de arme kikker met gestrekte poten in de bek van Havik door het hemelruim suisde.
‘Die smerige hebzucht van Havik vergalt ons leven hier nog,’ mopperde Haas. En hij vertelde hoe zijn oom eens door Havik in de klauwen was genomen. Havik kon er door het gewicht van oom Haas niet mee door de lucht vliegen, maar verbrijzelde hem op de grond. Al zijn botten kraakten, zijn ingewanden werden naar buiten geperst, totdat hij dood was.
‘Wij keken op afstand toe, hoe Havik zich aan oom te buiten ging. Alleen maar voor de heb, want na een paar happen was zijn honger gestild en vloog hij weg. Maar oom was dood.’ Haas keek even naar Eekhoorn. In plaats daarvan werd zijn blik door de felle, begerige ogen van Havik gevangen. Nog voordat Haas koude rillingen kon krijgen, had Havik hem al met zijn klauwen te pakken. Haas die meer gewicht dan Havik had, rende plots zo hard als hij kon door het dichte struikgewas. De nagels van Haviks klauwen waren diep in zijn vel doorgedrongen. Haas verging van de pijn, maar rende toch met grote snelheid door en overtrof zichzelf. Pats, klabats: Haviks kop stootte met geweld tegen een afgebroken dikke beukentak. Havik was op slag dood. Hij leefde van hebzucht en ging aan hebzucht ten onder.

We kunnen niet leven zonder ‘te hebben’. Zoals onze geest met een lichaam is bekleed, is ‘te hebben’ onverbrekelijk aan onze lichamelijkheid gekoppeld. Pas als we dood zijn, heeft het hebben geen functie meer. Het laatste wat we verliezen is het broze lijf. Als we dat loslaten, zíjn we nog alleen maar, in welke hoedanigheid dan ook. Voor de een is dat voortleven in herinnering, voor een ander een reëel bestaan buiten tijd en ruimte. Maar zolang we leven, hebben we. Er is een sober hebben en een uit proporties dik aangezwollen willen hebben, hebberigheid. Er is een glijdende schaal van eenvoudigweg te hebben tot niemand en niets ontziende hebzucht. Aan de ene kant van die schaal is hebben voorwaarde om op aarde te kunnen leven. Hebzucht aan de andere kant van de schaal daarentegen is verstikkend voor het leven.

Hebzucht levert natuurlijk iets op, anders zou men nooit voor dat pad kiezen. Hebzucht is als een lekke emmer, die voortdurend leegstroomt, hoe hard men de kraan ook open zet. Het lijkt alsof de dorst van een hebzuchtige alleen maar groter wordt en niet te lessen is. Een hebzuchtige is lek geslagen door vereenzaming en toenemend egoïsme, door onvermogen om liefde te kunnen geven en te ontvangen of door zijn grotere voorkeur voor materiële dan voor spirituele waarden. Daarom zou je kunnen zeggen dat hebzucht belemmert in een vriendelijke en liefdevolle omgang met mensen om zich heen, in het vinden van innerlijke rust en kalmte en uiteindelijk in het verkrijgen van inzicht.

‘Te hebben’ is voorwaarde voor menselijk contact. Het begint er al mee dat we het lichaam nodig hebben om de aandacht te leren concentreren en daardoor aandacht aan anderen kunnen geven. Het lichaam stelt in staat om met anderen te communiceren. Zonder te kunnen communiceren zou ook geen spirituele ontwikkeling mogelijk zijn. Als echter de aandacht alleen nog maar uitgaat naar steeds meer willen hebben, staakt het communiceren met anderen spontaan, (omdat zij concurrenten zijn voor het verwerven van geld en bezit), dan wel is de communicatie zeer eenzijdig en op het eigenbelang van de hebzuchtige gericht. Zo raken hebzuchtigen van hun leefomgeving geïsoleerd, waardoor ook spirituele ontwikkeling uitblijft.

Hebzuchtigen worden op den duur amechtig door hun voortdurende zucht naar meer, meestal zonder van de genietingen ervan te profiteren. Het genieten van bezit wordt steeds maar uitgesteld, want de aandacht is meer op vermeerdering van bezit gericht. Een hebzuchtig hoofd kent geen rust, omdat men voortdurend alle mogelijkheden afgraast om geld en bezit te vermeerderen. De hebzuchtige wordt geheel en al in beslag genomen door al zijn gereken en uittellen van winst en heeft daarom minder aandacht voor andere facetten van het leven.

Door al zijn materiële beslommeringen drogen contacten en vriendschapsrelaties uit. In plaats daarvan borrelen ondeugden van jaloezie, argwaan, wantrouwen en achterdocht in hem naar boven. Een hebzuchtige verkwister houdt geen rekening met de behoeftigheid van minder bedeelden (iedereen moet maar zien hoe hij aan zijn geld komt). Zijn genietingen worden deels toch ook weer vergald door de gedachten aan wat hij al bezit te willen vermeerderen om er in de toekomst nog meer van te kunnen genieten. Hij ruilt zijn riante villa voor een nog grotere in. De vrek vereenzaamt meer en meer, want hij vermijdt angstvallig omgang met anderen, die mogelijk van zijn geld zouden kunnen profiteren.

Collectieve hebzucht houdt de kloof tussen rijken en armen in stand. Industrieën onttrekken tegen de laagste prijzen grondstoffen aan ontwikkelings- en arme landen, waardoor daar de armoede nog verder toeneemt. Bovendien veroorzaken zij er ernstige milieuvervuiling. Zowel in ontwikkelde als ontwikkelingslanden is er sprake van overproductie, die weer tot overconsumptie leidt met schadelijke gevolgen voor de gezondheid, het milieu en die het ecologisch evenwicht verstoort. Dit hele proces leidt uiteindelijk tot oorlog, ziekte en criminaliteit. Collectieve hebzucht manifesteert zich ook in onrechtvaardige geldverdeling, zoals je die bijvoorbeeld ziet in het verstrekken van overdreven bonussen. Toegespitst op de gezondheidszorg zie je dan dat de gelden aan directe zorg voor invalide en hulpbehoevende zieken en bejaarden worden onttrokken. Zo vormt collectieve hebzucht de kern van nogal wat politieke en sociale problemen. Als op den duur in het rijke westen de toppen gaan wankelen, ontstaat verval en raakt het alledaagse leven uit balans, waardoor er alle aanleiding is om met nog meer agressie geld bij elkaar te schrapen.

Maar collectieve hebzucht kan nog een graadje erger worden, als je bedenkt dat andere dan louter materiële waarden ook in geld worden omgezet. Zo worden bijvoorbeeld zelfs gezondheidstechnieken (inclusief de alternatieve) nogal eens gebruikt om zich te verrijken onder het mom de mensheid van ziekten te willen bevrijden. Men wil, lees ik op talloze sites alleen het allerbeste voor de zieke mens, maar dan wel tegen betaling van flinke bedragen, zodat alleen de gegoede burgers ervan kunnen profiteren. Degenen wier motieven zuiver zijn, natuurlijk niet te na gesproken. Collectieve hebzucht lijkt nog wreder dan individuele hebzucht, de eerlijke hebberd. Collectieve hebzucht is verraderlijk en sluipt ongemerkt het leven van velen binnen. Het is bij mij niet anders. Want waarom schrijf ik een boek over hoofdzonden? Toch zeker ook om te verkopen en er financieel beter van te worden. Hebzucht is - schrijft Paulus aan Timoteus - de wortel van alle kwaad: bedrog, list, diefstal. We moeten er vanaf zien te komen. Maar hoe?

Hebzucht 1

‘Goeiemiddag, broer. Net een nieuwe wagen gekocht. Dus even mee toeren. Die Jaguar was al een paar jaar oud en ik wilde weer eens wat nieuws. Dus ik dacht: ik kom eens langs.’
‘Leuk, dan zie ik mijn lieve zusje nog eens. Goh, dure auto! Koffie?’
‘Ja, lekker. Hee, wat zie ik? Heb jij die oude koffiemolen van ons thuis?’
‘Toen we het huis van onze ouders leeg haalden, heb ik hem meegenomen. En ik gebruik hem nog steeds. Geen betere koffie dan lekker vers gemalen.’
‘Mm. Ja, dat kan best zo zijn, maar moeder had hem bij leven aan mij beloofd.’
‘Jij hebt toch een prachtig mooi koffiezet-apparaat?’
‘Dat doet er niet toe. Ik wil deze molen terug hebben.’
‘Dan kan ik geen koffie meer zetten. Zo’n molen kun je nergens meer krijgen.’
‘Daarom juist. Hij is zeldzaam. Ik wil hem hebben.’
‘Nou, laten we hem dan nog eenmaal gebruiken. Maar ik vind het niet leuk van je.’
‘Leuk of niet, ik neem hem straks mee.’
‘Je bent nog net zo’n hebberd als je vroeger al was.’
‘Hebberd?’
‘Ja, jij doet niks met die molen, terwijl ik er plezier van heb.’
‘Nou zeg, jij bent een hebberd. Je wilt hem hebben omdat je hem kunt gebruiken. Ik wil hem hebben omdat ik hem mooi vind. Wie van ons is de echte hebberd?’

Ja, wie is de echte hebberd? Ik zou het op dit moment nog niet weten. Dus moet ik me eerst maar eens verdiepen in wat hebzucht nu eigenlijk is.

Hebzucht is een niets en niemand ontziende zucht om geld of goed te willen hebben. Je bent helemaal in beslag genomen door het begeerde bezit, waar nog kan bijkomen dat je het een ander misgunt. Het meest kwalijke van hebzucht als hoofdzonde is echter dat je een ander tekort doet. De verzamelwoede kan zelfs zo groot worden dat het op stelen begint te lijken.

Om tot de kern van deze hoofdzonde te komen, moeten we haar in een breder kader plaatsen. We moeten terug naar het beeld van wie de mens in oorsprong is. De oude Chinezen vroegen zich al af: wie is de waarachtige mens? Hoe is deze waarachtige mens te typeren?
Hebzucht lijkt op een soort scheefgroei van wat eigenlijk een heel menselijke typering is, namelijk dat de mens heeft. Het begint er al mee, dat we een lichaam hebben. Een kostbaar bezit dat we voortdurend verzorgen en koesteren. Daarom dragen we kleren, hebben we een woning, verzamelen we voedsel en kopen we van alles om in leven te blijven (en natuurlijk ook om het leven te veraangenamen). Het lichaam wordt dus niet door de huid begrensd, maar strekt zich uit in de wereld om ons heen. Zonder het hebben van een lichaam - met de daarbij behorende uitgestrektheid - kunnen we niet bestaan. Dat geldt voor mij als individu, maar ook voor anderen als individu. Dat houdt in dat we elkaar niets mogen misgunnen. ‘Te hebben’ doortrekt ieders individueel leven. Of je nu jong of oud bent. Te hebben doortrekt de hele mensheid. Dat was in het verleden al zo en dat zal altijd zo blijven. Het doortrekt ook niet alleen onze samenleving, maar ook alle andere samenlevingen rondom die van ons en ver weg. En niet alleen de mens, maar de hele natuur is doortrokken van ‘te hebben’. Dieren hebben hun lijf dat ze inzetten om te overleven. Zelfs planten hebben hun eigen organisch vermogen om insecten aan te trekken en daardoor kruisbestuivingen mogelijk te maken, zoals mensen de andere sekse nodig hebben om het menselijk voortbestaan te waarborgen. Kortom, hebben is basaal voor alle leven.

Doordat we een lichaam hebben, kunnen we er voor een ander zijn en kunnen we voor elkaar iets betekenen. Hebben en er voor de ander zijn kent een dynamisch evenwicht, dat uit balans kan raken. Enerzijds manifesteren zich dan hebzucht, wellust of gulzigheid, anderzijds bijvoorbeeld blinde, bijna onmenselijke zelfopofferingsgezindheid.

Hebzucht betreft een uit proporties geraakte zucht naar geld, kleding, grond, bezittingen van allerlei aard. Of het nu boeken zijn, cd’s, schoenen of wat dan ook. Hebzucht en overdreven bezitsdrang noemt men ook wel uitingen van materialisme, dat niet langer meer door enige vorm van spiritualiteit in balans wordt gehouden. De hebzuchtige houdt geen rekening met de behoeften van anderen. Het willen hebben is voor hem belangrijker dan er voor de ander te zijn. In diepste zin ontbreekt het hem aan universele liefde, dat de voedingsbodem voor spiritueel leven is. Hebzucht is het je eigen willen maken van goederen om er niet van te willen delen, maar om er al dan niet in ijdelheid mee te pronken.

Globaal genomen zijn er twee vormen van hebzucht. Er zijn hebzuchtigen die geld en goed willen oppotten, er niets mee doen, laat staan ervan profiteren en genieten. Een vrek is dan zelfs te gierig om ook maar een dubbeltje uit te geven. Noch voor hemzelf, noch voor anderen.
Daartegenover zijn er hebzuchtigen, die niets liever dan van hun vergaarde bezit willen genieten, en er zelfs anderen van willen laten profiteren waardoor zij bewondering kunnen afdwingen. Deze vorm van hebzucht kan vormen aannemen van spilzucht of verkwisting. Het gaat om het genot om zoveel mogelijk te consumeren.
Er zijn twee typen van verkwisters te onderscheiden. De hebzuchtige verkwister en de roekeloze verkwister. De eerste zal zijn bezit niet kwijtraken, omdat zijn wezenlijke aard hebzuchtig is. De andere verkwister neemt het risico dat hij in de goot zal belanden. Van hem wordt vaak misbruik gemaakt door sluwe profiteurs, die precies weten hoe zij van geld en goed van anderen kunnen meegenieten.

Omdat de hebzuchtige een juiste waardering van geld en goederen mist, trekt hij zich niet veel van de deugden van spaarzaamheid en soberheid aan, behalve natuurlijk bij vrekkige hebzucht, waar deze deugden juist zijn doorgeslagen en verstard. Een al te spaarzame krent wordt in balans gehouden door gulheid, liefdadigheid of vrijgevigheid. Op hun beurt kunnen deze eigenschappen ook weer tomeloos worden en in roekeloze verspilling ontaarden. Maar bij een evenwicht tussen spaarzaamheid en gulheid is er ruimte voor een eerlijke verdeling van geld en goed. Alleen dan pas is er sprake van rechtvaardigheid, waarbij rekening wordt gehouden met het belang van anderen. De hebzuchtige schendt echter het recht van anderen, die daardoor geen aanspraak meer kunnen maken op geld en goed waarop zij als mens recht hebben om te kunnen leven en overleven. Daarom kun je zeggen dat hebzucht een bij uitstek asociale hoofdzonde is. Net als de hoogmoedige beschikt een hebzuchtige over een te groot ego. De hoogmoedige minacht anderen. De hebzuchtige misgunt anderen.

Individuele hebzucht is vaak goed zichtbaar. En dan hoeven we niet alleen naar de rijken te kijken, zij kan net zo goed bij minderbedeelden voorkomen. Voor collectieve hebzucht sluiten we makkelijk de ogen als betreft het een ver-van-mijn-bed-show. Uitbuiting van ontwikkelingslanden door industriëlen uit ontwikkelingslanden is een vorm van de hebzucht van westerse, zogeheten beschaafde landen. Maar terwijl de industriëlen met de vinger nagewezen worden, profiteren nationale en internationale overheden tegelijkertijd toch van de belastinginkomsten. En omdat die regeringen democratisch zijn gekozen, doen we - zonder het goed te beseffen - mee aan het spel van hebzuchtigen.

De huidige wereldwijde crisis is het gevolg van hebzuchtige financiers en investeerders. Nationale regeringen hebben verzaakt daarop bijtijds toe te zien. Hebzucht kon gedijen door ontbreken van een internationaal erkende controle op de wereldeconomie. Geplaagd door de huidige recessie neigen de rijkste landen er nu toe om hun ontwikkelingsuitgaven te beperken en zich op de eigen economie te concentreren. Ander voorbeelden van collectieve hebzucht zijn: de extreme zucht naar het verwerven van patenten op medicijnen, die levens in arme landen zouden kunnen redden; de banken die zichzelf ten koste van de gebruikers hebben verrijkt en waarvan de bestuurders met grote bonussen snel opstappen, voordat ze de laan uit worden gestuurd.
Ook de zorgsector maakt zich aan hebzucht schuldig. Managers verlaten met de staart tussen de benen en met handen vol geld de besturen, terwijl de meest noodzakelijke zorg niet kan worden gegeven bij gebrek aan geld.

Gelukkig zijn er dan toch nog de liefdadigheidsinstellingen, die geld en goed voor behoeftigen inzamelen. Maar waarom zijn die behoeftigen er eigenlijk? Hoe kunnen in de rijke landen nog behoeftigen worden gevonden?

Na al die navorsingen over de hoofdzonde van hebzucht, blijft de vraag: wie is nu in het gesprek over de koffiemolen de hebberd? De broer of zijn zus? Sorry, ik zou het nu nog niet kunnen zeggen. Ik denk dat broer en zus de ondeugd voor zichzelf zullen moeten vaststellen. Misschien is het - ondanks de betrekkelijke ondoorzichtigheid ervan - in zekere zin toch makkelijker om de collectieve hebzucht te beoordelen, omdat ik daar zelf deel van uitmaak. Van de andere kant heeft collectieve hebzucht een sluipend karakter, waarbij je als individu moeilijk de vinger op de zere plek kunt leggen. Het blijkt dus af en toe een echte worstelpartij om hebzucht te onderkennen.

Gulzigheid 3

Eigenlijk is het niet zo moeilijk om vanuit eigen ervaring over hoofdzonden te praten. Want wie van ons is zonder zonde? Ik niet in ieder geval en ik herken ze alle zeven in mezelf. Anders dan wat men in de christelijke leer doodzonde noemt, laat de aard van de hoofdzonden gelukkig toe dat je er min of meer mee behept kunt zijn. Zo kun je heel erg hoogmoedig zijn of heel erg gulzig of een beetje hoogmoedig en een beetje gulzig. Heel erg verslaafd aan lekker eten en drinken of een beetje verslaafd of nog minder: er ten volle van genieten. Elke hoofdzonde kent dus gradaties. Wat gulzigheid betreft verschilt ook het object van gulzigheid: eten, drank of roken. Laten we verslaving aan lekker en vooral veel eten maar als voorbeeld nemen. Je kunt er niet vanaf blijven. Als je beseft dat gulzigheid nadelen oplevert, dan heb je wel eens ogenblikken dat je er vanaf wilt. Soms is die weerzin tegen eigen gulzig gedrag zo groot, dat je zelfs een hekel aan jezelf begint te krijgen. Maar die hekel aan jezelf is niet altijd directe aanleiding gulzigheid af te zweren. Toch droom je er wel eens van om van die hoofdzonde bevrijd te zijn.

Het haalt niet uit om je te beheersen en in te houden. Dat kan een keer lukken, maar de eetlust is zo hevig dat je pogingen falen. De teleurstelling over dat mislukken geeft je een bijkomend vervelend gevoel. Nog meer reden om je weer eens lekker te buiten te gaan.
Je kunt ook voor jezelf allerlei redenen aanhalen om minder te eten. Er zijn er een heleboel te noemen, bijvoorbeeld dat anderen je belachelijk maken. En terwijl je er nog meer bedenkt, pak je gauw een paar marsrepen om ook die vervelende gedachten te verzoeten.
Dus dan maar doorgaan met je eetliefhebberij? Je te barsten vreten, ziek worden, operaties ondergaan en je maag laten verkleinen?

Omdat het allemaal niet werkt, kies je voor therapie of zoek je hulp bij het naar boven halen van gevoelens van ongenoegen in jezelf, gevoelens die mogelijk de oorzaak van je onbedwingbare eet- en snoeplust zijn. De vriend of vriendin die je wil helpen, stelt je voor tussen de gulzigheden door aan het genot ervan te denken. Je zit op je stoel en je brengt je het genot te binnen en je mag van je fantasievol genot genieten. Je mag wegdromen van een goed gedekte tafel met alles erop wat je begeert (en in de keuken staat nog meer). Je krijgt de opdracht om met volle teugen het gedroomde genot als genot te ervaren, nog voordat nieuwe gulzigheid naar buiten uitbreekt. Je hoeft niet meer te doen dan je bewust maken van het genoten, gedroomde of te verwachten genot. Dat is de eerste fase: geven van aandacht aan het genot van lekker te eten.

Behalve de aandacht voor het genot kun je met of zonder hulp van anderen ontdekken, dat jij het bent die de aandacht geeft. Die ontdekking is heel subtiel en wordt misschien door je opkomende honger gedwarsboomd. Nu goed, pak dan maar wat. Probeer - als je naar de kast loopt - je te realiseren dat jij het bent die naar de kast loopt, jij met je begeerte. Het gaat om een uiterst dun gevoelig besef. Iedereen kan het voor zichzelf oproepen. Zo ben ik nu bezig met het uittypen van mijn gedachten. Ik doe dat met aandacht, maar af en toe ervaar ik ook, dat ik zelf bij dat typen aanwezig ben en dat ik het ben die mijn gedachten onder woorden breng.

Je realiseren dat je tijdens handelingen of denken zelf aanwezig bent, is de tweede fase: die van het zelfbewustzijn. Ik ontdek dat dat zelf geen leeftijd heeft, man noch vrouw is, geen oordeel uitspreekt. Alleen het besef is er. Het is een vriendelijk zelf. Als ik verkeerd typ, zeg ik tegen mezelf: ‘Hee, makker, verkeerd woord getypt.’ Maar tegelijkertijd is er het besef dat ik dat zeg. En dat besef is van een andere aard en blijkt alleraardigst te zijn, voor mezelf, voor mijn gedrag, voor mijn fouten. Het is een rustig en kalm zelf. Wat gek dat ik er alleen maar aan hoef te denken.

Terug naar de gulzigaard, die tussen zijn eetpartijen door tijd neemt om te genieten van het genot dat hij zojuist tijdens het schransen had en dat hij straks weer van de gebraden kip zal hebben. Tijdens dat tussentijdse genot spelen er zich in hoofd en hart tenminste twee dingen af. Ten eerste dat genieten van het genot in zijn fantasie, vervolgens het besef dat hij het is die geniet. Kortom, genieten met zelfbesef en ervan opkijken dat dat zelf een allervriendelijkst persoon is en geen kwaad woord zegt.

Nu gaat de gulzigaard weer met de in het vooruitzicht gestelde gebraden kip aan de slag. Maar hij heeft intussen ook leren genieten van het genot zonder die maaltijd. Het steeds meer leren genieten van het genot zonder kip maakt hem mogelijk ook tijdens het oppeuzelen van de kip meer aandacht aan het genot te geven. Zijn eettempo vertraagt, hij blijkt met minder toe te kunnen om toch geheel bevredigd te worden. En dan ineens realiseert hij zich weer: hee, ik ben het die geniet. Na een flinke oprisping, legt hij zijn vork neer. Het hoeft niet meer zo.

Alles wat hier met woorden wordt beschreven is maar een pad. Een uiterst lang en grillig pad, maar een toch aantrekkelijk pad, dat uitnodigt om af en toe te rusten en bij alles wat gebeurt stil te staan. Daarna heb je zin om op het ingeslagen pad door te gaan, uren, dagen, maanden. Gulzigheid verandert bijna spontaan in goede eetlust. Gulzigheid is dan wel een hoofdzonde, maar een hoofdzonde die je dankbaar zou kunnen zijn, omdat zij aanleiding is geweest om meer en vollediger mens te worden.

Collectieve gulzigheid kan een soortgelijk pad bewandelen. Er zijn bewegingen in de samenleving die zich op de betekenis van goede voeding bezinnen, het produceren van gezond voedsel willen bevorderen, consumenten eerlijke voorlichting geven en aandacht voor een betere mondiale voedselverdeling hebben. Er komt meer besef dat we mensen-in-verbinding-met-elkaar zijn en dat genietingen ten volle kunnen worden genoten, als er sprake is van met elkaar delen. Er komt besef dat het diepste genot altijd gedeeld genot is. Dit pad duurt maanden, jaren, decennia, eeuwen en wellicht millennia.

Gulzigheid 2

Het was altijd rustig geweest in het woud, totdat Beer de Verschrikkelijke het woud betrad. De dieren gaven zo snel mogelijk aan elkaar door dat het van nu af aan oppassen was geblazen. Niemand was voor Beer de Verschrikkelijke meer veilig. Apen, konijnen, zelfs hagedissen zochten veilige plekken op en lieten zich niet meer zien of horen. Alleen vogels hadden geen probleem. Wel vonden ze het sinds de komst van Beer de Verschrikkelijke een beetje saai worden in het anders zo levendige woud.
Op een mooie dag kwamen mensen met rugzakken het woud bezoeken. Ze dachten bij zichzelf: wat is het hier toch stil. Maar het stelde hen ook wel op hun gemak. Ze zouden geen geweren hoeven gebruiken, er waren geen bedreigende dieren te zien. Langzamerhand dreef het groepje reizigers een beetje uit elkaar. Ze hadden zelfs het lef om hun rugzakken met proviand op een open weitje neer te zetten, zodat ze zich makkelijker tussen dichte struiken en bomen konden bewegen. Toen ze tegen de avond allen vanuit verschillende kanten terugkeerden, vertelden ze elkaar onthutst dat ze zoveel dode en kaal gevreten karkassen hadden gezien. Ze begrepen er niets van, maar kregen desondanks honger. Ze maakten aanstalten om hun rugzakken te openen en schrokken toen ze zagen dat alle proviand voor de komende tijd uit de rugzakken was opgevreten. Wat nu gedaan om aan voedsel te komen? Ze besloten er met het geweer op uit te trekken. Hoewel ze er tegenop zagen, ze moesten toch een haas of aap schieten om in leven te kunnen blijven. Het werd al een beetje donker. Onverwachts hoorden ze het geluid van een slapend beest. Ze slopen er zachtjes op af. Het was Beer de Verschrikkelijke die daar zo ronkte. Geheel verzadigd aan de proviand lag hij zijn roes uit te slapen. Een van de mannen herkende Beer de Verschrikkelijke en wist dat hij een alleseter was en er niet voor terugdeinsde om ook mensen naar binnen te slokken. Het geronk hield plotseling op. Beer de Verschrikkelijke had mensenvlees geroken. Met veel kabaal richtte hij zijn zware lijf op en wilde een van de mannen pakken. Met een paar schoten tuimelde het zware lijf tussen de struiken. Hij moest zijn gulzigheid met zijn leven bekopen. Het was nooit genoeg voor hem. Het leven in het woud was door zijn vraatzuchtig gedrag verwoest. Beer de Verschrikkelijke had niet gerekend op de geweren waarmee mensen zichzelf verdedigen. Zou hij zich meer hebben kunnen inhouden, dan zou hij nog lang hebben kunnen leven en zou het woud een prachtig woongebied voor alle dieren zijn gebleven.

Gulzigheid doet goed. Waarom zou je je anders aan gulzigheid te buiten gaan? Het vervult verlangen. Dat verlangen hoeft niet per se op het stillen van honger gericht te zijn. Het kan ook verlangen naar vervulling van een ontstane leegte zijn, bijvoorbeeld liefdesverdriet, een nooit verwacht ontslag op het werk, waar je het naar je zin had en dat je een zekere toekomst beloofde. Je gaat eten, je stopt je vol met wat je maar te pakken kunt krijgen. Chocola, chips, een lekkere vette hap. Je propt je vol en je bent voor even rustig en kalm. Je bent even dat gevoel van leegte kwijt. Dat voelt lekker. Als het nu zo was dat je met het ontlasten van het verteerde (of half verteerde) voedsel ook al je ellende kwijt was, zou het een probaat geneesmiddel zijn. Helaas merk je dat de negatieve gevoelens terugkomen en je gaat weer aan de slag met te pakken wat je pakken kunt en alles ligt voor het grijpen, supermarkten vol. Je gulzigheid wordt verslaving. Bij de leegte die er al was komt er nu een nieuw probleem bij en dat maakt je niet gelukkig. Als je lang zo doorgaat, word je vadsig en verlies je je aantrekkelijke figuur, terwijl de innerlijke leegte blijft. Gulzig gedrag brengt verder van huis.

Gulzigheid vereenzaamt. Je te buiten gaan aan vraatzucht isoleert je van anderen. Terwijl je naar binnen stouwt, heb je geen oog voor anderen. Laat staan dat je wilt delen.

Dat gaat niet alleen voor eten op. Alles wat je met overmaat inneemt schaadt. Of dat nu sigaretten zijn, drugs of drank. Zelfs teveel lezen schaadt. Het al te gulzig naar binnen slobberen van wat anderen schrijven, geeft geen mogelijkheid tot verwerking in je eigen geest. Je wordt langzamerhand een ander. Het is met lezen als met eten. Met mondjesmaat proeven, smaken, kauwen en genieten. Alleen dan zijn teksten te verteren en te verwerken. Met matig eten krijg je een lichaam waarin het goed toeven is. Matig roken kan ontspannen. Matig drinken geeft een positief levensgevoel. Bovendien moet je met zorg kiezen wat je inneemt. Eet je vervuild en chemisch bewerkt voedsel, dan raakt je lichaam vervuild. Lees je boeken met negatieve ondertonen, dan vervuilen ze je geest. Collectieve gulzigheid brengt de aardbol aan de rand van de afgrond. Ze bederft de harmonische ecologie. We bederven met overmatige productie de natuurlijke voedselketen, met milieuvervuilende en lichaamsondermijnende gevolgen.

Collectieve gulzigheid vergroot de steeds groter wordende kloof tussen rijkdom en armoede en kent geen solidariteit. Hoe meer wij graaien, des te minder is er voor anderen. Dat is dan mondiaal gezien. Maar in onze eigen beschaafde cultuur gaat nogal eens de hebzucht de gulzigheid vooruit. Er is nauwelijks een politieke beweging die zich ook niet min of meer aan graaicultuur die ten koste van de minima gaat, schuldig maakt.
Naast collectieve hoogmoed verstoren ook collectieve gulzigheid en hebzucht het klimaat van vreedzaam samenleven op aarde.

Gulzigheid 1

‘Eet niet zo gulzig,’ zei mijn moeder vroeger, wanneer ik als kind tussen de middag overhaastig at. Door de naar binnen gepropte gehaktballen en aardappelen spanden de wangzakken zich naar buiten toe op. Achteraf gezien, was het geen gulzigheid, maar haast om voor schooltijd nog even op mijn kamer of in de tuin te kunnen spelen. Bij een echt gulzige vreter komt mij een ander beeld voor ogen. Hij zit met een al uitgezet postuur breeduit aan tafel. Met beide handen prakt hij het gebraden vlees tussen twee sensuele lippen naar binnen, kauwt nauwelijks en slikt door. Nog voor anderen de kans krijgen, grist hij met de ene hand een karbonade en met de andere hand een gebraden kip van tafel en stouwt die snel de mondholte in. Geen kauwen meer, maar stuk bijten zodat het de keel kan passeren om in de inmiddels uitgezette slokdarm omlaag te zakken, waar de vleesblubber de maag in ploft. Al lang niet meer verschrikt van de grote porties doen de maagwanden hun best met wrijfbewegingen de massa zo te bereiden dat de nauwelijks verteerde spijsbrei de darm in kan worden geduwd. Maak plaats, maak plaats, dreunt het, want heer Veelvraat is aan het fruit begonnen. Met nog van vet druipende vingers breekt hij brokken van de ananas, die voorbij de opgezette lippen de mondholte in worden gezogen. Lekker, die koelte ineens zo door de keel voelen glijden. Hij kan niet genoeg krijgen van het almaar slikken. In het begin van de braspartij ontleende Veelvraat nog enig genot uit de smaak van het voedsel. Nu is het hem meer om het slikken en het gulzig naar binnen slaan te doen. Na de ananassen volgen mandjes kersen, appels, het doet er niet meer toe wat. Hee, kijk daar, eieren doen het ook lekker. Even de grootste stukken van de schaal eraf rukken en dan de tanden in die zachte glibber en weer dat verrukkelijke slikken. Even de ogen dicht om ze te voelen wegglijden. Ach jee, nu begint het in maag en darmen te gisten, er komen massa’s lucht vrij. Even opzij wippen en ruimte maken. Zo dat lucht lekker op. Daar krijg je nieuwe trek van. Wat hebben we nog? Een wenk met een flauw handje naar de kok in de keuken, die het volgend gebraad opdient. Nog voor de schaal op tafel staat, heeft heer Veelvraat de kalkoen al beet. Afwisseling van spijs doet eten. Iets hartigs na al dat fruit...

Zo stel ik me gulzigheid voor. Mateloos innemen. Voornamelijk voedsel, maar daarnaast is jezelf met drank volgieten ook een genot. En tussendoor sigaren en sigaretten paffen. Breugeliaanse braspartijen zoals we die van de schilderijen kennen. Geschilderd, omdat men zich die verrukkingen droomde, maar waar men in het gewone leven van alledag niet aan toe kwam, vanwege de grote armoede in die oude tijd. In onze tijd is dat wel anders. Wij hebben geld genoeg om ons te buiten te kunnen gaan. We rammen tijdens het winkelen genoeglijk hartige kroketten uit de automaat en we schuimen frietkramen af voor porties met. Na de volle maaltijd ’s avonds kunnen we ons voor de tv aan zakken chips in allerlei smaken te goed doen. Buiten de schooluren om zie je sabbelende kindermondjes met in hun hand of tas zakken snoep in aantrekkelijke kleuren met harde of zachte beet, wat ze maar willen. Er wordt zoveel in de fabrieken geproduceerd, dat we ons de hele dag door op alle mogelijke manieren kunnen voeden of volstoppen. De samenleving is aan het vervetten, waarbij zich als reactie daarop tenminste twee tendensen voordoen.

Enerzijds een spontane reactie: grote groepen mensen willen weer slank worden. Daar heeft de producent iets op gevonden: light producten zonder suiker maar met kunstmatige zoetstoffen en een bijzonder laag vetgehalte, krokante lekkernijen ‘en niet vet,’ denkt de argeloze slankheidsmaniak, zich niet realiserend dat de zogenoemde transvetten die daarin worden gebruikt, schadelijker zijn dan de normale verzadigde of onverzadigde vetten. We zijn het spoor bijster. Het slankheidsideaal kan ook nog eens flink doorschieten: sommige meisjes zijn op zoek naar manieren om nog meer te vermageren en kijken vol walging in de spiegel naar hun graadmagere lijfjes, omdat ze die als te dik ervaren. Ze haten al wat dik is en begeven zich op het pad van de anti-gulzigheid. Nog weer anderen kwakkelen tussen gulzigheid en anti-gulzigheid: eten zich vol en braken op het toilet alles weer uit.

Anderzijds levert de in onze samenleving steeds vaker voorkomende vervetting ook andere schoonheidsidealen op: dikbuikige mannen worden aantrekkelijk, want lekker stevig, kerels met beet. Als ze zich in gezelschap van gulzige vrouwen begeven, wier geslachtsorganen zich danig vervetten, zullen beide partijen er tot hun groot verdriet achter komen dat hun seksuele potentie omgekeerd evenredig is met hun gulzigheid oftewel hoe groter de gulzigheid hoe geringer de seksuele potentie van beide geslachten. In de wereld van het genot is het kiezen of delen.

Gulzigheid is iets anders dan het hebben van een verfijnde smaak en het kunnen genieten van culinaire hoogstandjes. Kunnen genieten van een goed bereide maaltijd is een feest. Kenmerkend voor een feest is dat het niet alledaags is. Maar juist ook in gewoon alledaags eten kun je je smaakpapillen oefenen om met meer genot van het eten te genieten. De intensiteit van het genot kun je bevorderen door met zo groot mogelijke aandacht eerst even de klaargemaakte maaltijd te bekijken en eraan te ruiken, vervolgens met dezelfde aandacht iets ervan in de mond te nemen, dat te proeven en te kauwen op een manier dat alle smaken vrijkomen, zodat in ons de laag van zinnenstrelend genot geprikkeld wordt. Dat is de kleine cirkel van de stille genieting, een meditatief genot.

In die stilte komt dan ook de bereider van die maaltijd naar voren, de gastheer of gastvrouw. Je waardeert hun kunst van te kunnen bereiden en dat ze dat hebben willen doen. Je proeft de liefde waarmee ze in de keuken het jou naar de zin hebben willen maken. Je bewondert in hen, dat met aandacht - misschien al dagen tevoren - in kookboeken is gezocht naar recepten die voor de gasten en op die dag het meest geschikt zijn. Met de verrukkelijke smaken welt dankbaarheid in je op. Dankbaarheid jegens de bereiders.

In een nog groter cirkel rond de genietingen van een maaltijd, voel je dankbaarheid jegens de vruchtbare aarde die alle grondstoffen ter beschikking stelde. En het duurt niet lang meer of je voelt je verplicht jegens tuinder en groenteboer. Puur genot ligt in het centrum van meer spirituele ervaringen door de aanwezigheid van tafelgenoten. Het genot wordt gedeeld. Je kunt je daarbij uitbundige tafelgesprekken voorstellen, maar die vinden meestal tussen de gerechten door plaats. Tijdens het eten zelf is er een zekere vorm van verstilling. Het klinkt allemaal wat hoogdravend. Maar het is bedoeling hier een contrast te schetsen tussen de gulzigaard en de echte genieter. De gulzigaard die zijn genietingen als in een cocon beleeft, terwijl de echte genieter zich met anderen verbonden weet en voelt.

Gulzigheid is van alle tijden. Ze komt voor in gegoede milieus, maar ook daar waar armoede troef is. Zelfs in concentratiekampen kwam ze voor. Daar ontstaat gulzigheid bij extreme honger. In dat geval is het niet juist om zonder meer van hoofdzonde te spreken, maar van een gezonde eetlust met verhitte aandacht voor wat er naar binnen is te werken. Het gaat de kant van gulzigheid als hoofdzonde op, als men een veroverde portie eten alleen voor zichzelf houdt en men zich daarbij niet om de honger van anderen bekommert.
Gulzig gedrag terwijl men baadt in luxe en comfort is een uit zijn voegen gegroeide vorm van goede eetlust, die door vasten en zich weten te onthouden in toom wordt gehouden. Zoals goede eetlust tot gulzigheid kan verworden, zo kan vasten en zich weten te onthouden verworden tot een zichzelf uithongeren. Gulzigheid en zichzelf uithongeren zijn extreme gedragsvormen die schadelijk zijn voor de persoon in kwestie als ook voor de omgeving.

Bij gulzigheid heeft men de maat verloren. Zichzelf voeden is stofwisselen met de natuurlijke omgeving voor behoud van eigen leven. Onze smaakpapillen geven kleur aan dat stofwisselingsproces, maken het aangenaam, net zoals voortplanting door sex aangenaam en plezierig is. Het is niet alleen goed om van ons eten te genieten, maar we kunnen het genot zelfs verhogen. Eten tot kunst verheffen. Niet alleen de kunst van de bereiding, maar ook de kunst van het genieten. Men ervaart dat de genietingen toenemen als men rekening houdt met de golfbewegingen van de lustgevoelens. Daarom werkt het zich van voedsel weten te onthouden of te vasten genotsverhogend. Dat genot is niet louter individueel, maar gedeeld genot met bereiders en tafelgenoten. Bij gulzigheid ligt meer nadruk op het mateloos innemen, waarbij de verfijnde smaak het moet afleggen tegen de drang te willen slikken en leegte in korte tijd met veel te vullen. Het Latijnse woord voor gulzigheid is gula, waarvan de eerste betekenis keel en slokdarm is.

Gulzigheid is iets anders dan Bourgondisch leven, dat wel in gulzigheid kan ontaarden. Bourgondisch leven wil zeggen kunnen genieten van eten en drinken, maar altijd in de context van samen met anderen, gesprekken, lachen en plagen. Bourgondisch leven kan ontaarden in zuippartijen en comazuipen, met name bij jongeren die gulzig gedrag manifesteren in binge drinking en inzuipen.

Ook er is er collectieve gulzigheid. Daarbij gaat het niet om een individu dat geen maat weet te houden, maar een volk of samenleving met een overspannen consumptiegedrag en die geen maat weet te houden. Een voorbeeld daarvan is overbevissing. De zeeën worden leeggehaald ten genoege van de mens, die zich bepaalde vissoorten niet wil ontzeggen en per se een vis op het bord wil waarvan de soort met uitsterven wordt bedreigd. Een ander voorbeeld van collectieve gulzigheid is het bevorderen van productie van etenswaren die op de al overvoerde markt worden gedumpt. Die markt is als een oververhitte maag van Vrouw Samenleving. Haar gulzigheid kent geen grenzen. Ze kan geen halt toeroepen aan de actieve voedselproducenten en laat zich volstouwen met soms zelfs inferieure spijzen. Nu eens braakt haar oververhitte maag alles uit, dan weer heeft zij heftige diarree, vanwege alle toevoegingen aan de zegeningen van de aarde, onder meer het gewetenloze toevoegen van riskante E-nummers om langer behoud te waarborgen of toevoeging van middelen om de eetlust te bevorderen.

Hoogmoed 3

Niet voor niets wordt hoogmoed als de ergste hoofdzonde beschouwd. Bij alle andere hoofdzonden kun je nog met elkaar in gesprek komen, maar een hoogmoedige is per definitie onaanspreekbaar, want hij minacht mij.

Hoogmoed is als een op hol geslagen paard, terwijl gevoel van eigenwaarde aan een gedresseerd paard, dat zich door bescheidenheid laat mennen, doet denken. De gelijkenis verliest zijn betekenis, omdat een op hol geslagen paard na enige tijd weer spontaan kalmeert. Alleen als de hoogmoedige zich door de deugd van bescheidenheid laat inspireren, kan hij zijn reëel gevoel van eigenwaarde weer hervinden. De prikkel tot willen veranderen zal in hemzelf moeten ontstaan.

Een hoogmoedige wordt dan pas aanspreekbaar als hij de lasten van zijn eigen instelling gaat ervaren. Hij kan beginnen te klagen over zijn eenzaamheid en dat hij zich geïsoleerd voelt. Door te klagen, heeft de twijfel aan de waarde van eigen hautaine instelling zich al ingezet. Maar van de andere kant is de kans groot dat juist dat isolement zijn innerlijke houding nog versterkt.
Diep ingesleten narcisme belemmert het aangaan van een liefdevolle relatie. Maar het kwelt hem niet. Integendeel, hij zwelgt in zijn ego. Als een hoogmoedige het geluk heeft dat zijn narcisme nog niet tot in alle lichaamscellen is doorgewoekerd, is er ruimte voor enige vorm van hunkering naar de ander. Ook dat kan een prikkel zijn om zijn instelling aan onderzoek te onderwerpen.

Het is makkelijker om met een ijdeltuit om te gaan. IJdele mensen minachten anderen niet. Integendeel. Zo gauw ze de spiegel de rug hebben toegekeerd, gaan ze erop uit. Proberen aandacht van anderen te trekken. Ze weten precies met wie ze in contact moeten komen: hun potentiële aanbidders, die ze door een innemende glimlach verleiden. Ze genieten van het welzalige gevoel bekeken te worden. Je kunt met hen praten, dat wil zeggen: je mag naar zijn of haar verhaal luisteren. Heb je daar genoeg van, dan doorbreek je die eenzijdige communicatie en heb je een conflict. En in dat conflict wordt de ijdeltuit een andere spiegel voorgehouden, waar hij of zij al of niet zijn voordeel mee kan doen.

Maar waarom zouden we hoogmoedigen en ijdeltuiten eigenlijk willen veranderen? Dat kan voortkomen uit eigenbelang. We willen prettig met elkaar samenleven en zeker ook niet geminacht worden. We vinden het verschrikkelijk als er niet naar ons wordt geluisterd. Je zou mensen met een hoogmoedige instelling uit hun isolement willen trekken en met hen communiceren, ook al omdat ze vaak ambitieus en erudiet zijn. Helaas is de eruditie per definitie eenzijdig georiënteerd, omdat arrogante mensen zich bij hun kennisvergaring en wetenschapsbeoefening minder makkelijk laten verleiden door onbekende impulsen vanuit een wijdere omgeving. Door hun eigen afgeschermde leefruimte met muren als van een bastion is men alleen maar alert op mogelijke vijandelijkheden die door smalle schietgaten in het oog worden gehouden.

Zou de hoogmoedige voelen dat we hem nodig hebben? Dat we hem met zijn haren in onze leefgemeenschap willen trekken? Om daar een antwoord op te geven, moeten we rekening houden met gradaties in hoogmoedig gedrag. Je kunt ook een beetje van zo’n instelling hebben, een beetje arrogant of verwaand zijn. Men kan geneigd zijn anderen te minachten, maar bij nadere kennismaking blijken zij voor hem of haar dan toch wel mee te vallen. Langzamerhand ontdekt de aanvankelijk arrogante kwal mooie, interessante en bewonderenswaardige trekken bij de ander. Hij komt in gesprek, breekt door zijn isolement heen en de eens zo hoog opgetrokken schellen vallen van zijn ogen. Hij kan zich weer vrij bewegen. Hij wordt weer gekust en hij kust de ander. Zijn blikveld is niet langer verengd, zijn nekwervels draaien weer soepel en hij kan alle kanten uitkijken. In het zwarte spiegelende wateroppervlak van de vijver drijven nu waterlelies.

Collectieve hoogmoed veranderen is een graadje lastiger. Zonder het goed te beseffen, zijn we overtuigd van de rechtmatigheid om ongebreideld grondstoffen uit onze aardbol te mogen sleuren. We beschouwen de mechanistische aanpak in geneeskunde en gezondheidszorg als de normaalste zaak. In wetenschapsbeoefening hanteren we eenzijdige uitgangspunten, die wetenschappers sinds enkele eeuwen met elkaar hebben afgesproken en sindsdien ongewijzigd zijn gebleven. Als bewoners van de rijke landen matigen we ons zonder te blozen het consumptierecht aan. Heel serieus blijven we daarbij naarstig zoeken naar oplossingen van de ellende die uit deze vastgeroeste overtuigingen voortkomt. De hoogmoed zit hem in de overtuiging dat we het goed en verstandig doen.

Langzaam aan ontstaan er bewegingen in de samenleving die afstand nemen van die vaste overtuigingen en ze ter discussie stellen. Hier en daar breekt de schaal van de overtuigingen open en laten wetenschappers en toekomstplanners zich bevruchten door radicaal andere meningen en visies. Helaas nog op zo kleine schaal dat eeuwenlange opgebouwde gewoonten daardoor nog nauwelijks veranderen. Die gewoonten zijn vanuit het westen door de eeuwen heen mondiaal verspreid en hebben diepe, grillige wortels in de verschillende culturen geschoten.
Wij zijn kinderen van de hoogmoed. Individueel kan ons dat spijten. Maar voordat er sprake is van een wereldwijde mentaliteitsverandering, zal de aardbol het nog hard te verduren hebben.

Als we ons meer bewust worden van de manier waarop we naar onszelf, naar anderen en naar de omgeving kijken, zouden we een glimp kunnen opvangen van een nieuwe vrijheid, waartoe hoogmoed belemmerend werkt.

Hoogmoed 2

Hoogmoed 1

Hoofdzonden

Pinksteren

Pinksteren, Verteld voor kinderen

Op vrijdagmiddag haalt papa Julia en Guusje van school.
‘We hoeven maandag niet naar school,’ zegt Julia, want het is Pinksteren.’
‘Bij oma en opa in België zeggen ze ook wel Sinksen in plaats van Pinksteren,’ zegt papa in de auto. ‘Maar weet je eigenlijk wel wat Pinksteren betekent?,’ vraagt hij. Nee, dat weten Julia en Guusje niet.
‘Dan moet je straks maar eens koekelen.’ Julia doet niets liever op haar eigen laptop. Guusje geeft daar nog niet zo veel om. Ze had voor maandag met een vriendinnetje willen afspreken. Maar papa had gezegd: ‘Dat zien we maandag wel weer.’ Thuis zet Julia gauw haar laptop aan en zoekt bij Google naar het woord Pinksteren. Ze wordt afgeleid door het woord pinksterbloem.
‘Pap, lees jij voor wat er staat.’ Papa kijkt op de site van Wikipedia en leest al die woorden. Hij vertelt dat heel, heel vroeger met Pinksteren uit alle meisjes van het dorp het mooiste meisje werd gekozen. En dat mooiste meisje kreeg dan een bloemenkrans op haar hoofd. Die was gevlochten van pinksterbloemen. Daarom noemden ze dat mooiste meisje in het dorp Pinksterblom.
Als mama thuis komt, zegt Julia:
‘Mam, misschien word ik wel de Pinksterblom.’
‘Hoezo?,’ vraagt mama.
‘Met Pinksteren wordt het mooiste meisje gekozen en jij zegt altijd dat Guusje en ik de mooiste meisjes zijn. Maar Guusje is daar nog te jong voor.’
‘Weten jullie wel wat Pinksteren betekent?’
‘Nee, dat zou ik koekelen,’ zegt Julia.
‘Of zal ik jullie het verhaal van Pinksteren dan maar vertellen?,’ stelt mama voor.
‘Ja, doe dat maar.’ Na het avondeten pakt mama het boek en vertelt.

Jezus is nu tien dagen geleden voorgoed naar de hemel teruggegaan. Dat gebeurde op de Olijfberg, buiten de stad Jeruzalem. Vanaf die tijd zijn de apostelen niet meer gaan vissen, maar in de stad gebleven. ’s Nachts slapen ze allemaal ergens bij mensen in de stad. Maar overdag komen ze bij elkaar. In hetzelfde bovenzaaltje, waar ze met Jezus op witte donderdag voor de laatste keer hebben gegeten. Omdat het vandaag Pinksterfeest is, zijn ze allemaal al heel vroeg uit hun bed gekomen. Een voor een komen ze het zaaltje binnen. Er komt nog meer visite. Allemaal oude vrienden van Jezus. Ook Maria, de moeder van Jezus, komt binnen. Alle apostelen kussen haar en vragen hoe het met haar is. Ze vertelt dat ze zoveel verdriet heeft gehad de laatste weken. Maar nu is ze blij, omdat de apostelen haar vertellen dat Jezus na zijn dood zo vaak aan hen is verschenen. En dat ze nu - net als haar zoon Jezus - van plan zijn om alle mensen over God te vertellen.

De laatste dagen denken de apostelen erover na wat Jezus hen had gezegd, voordat hij op de Olijfberg voorgoed naar de hemel was gegaan. Jezus had toen aan Petrus gevraagd om samen met de andere apostelen aan alle mensen in alle landen op de hele wereld te vertellen hoe zij moeten leven en dat zij vooral lief en goed voor elkaar moeten zijn.
‘Hoe zullen we dat gaan aanpakken?,’ vraagt Petrus aan de andere apostelen. Die weten het ook niet precies. Maar dan zegt een van hen:
‘Jezus heeft toch gezegd, dat God ons vanuit de hemel zou helpen.’
‘Ja,’ zegt een ander, ‘dat zou met Pinksteren gebeuren. En vandaag is het Pinksteren.’ De apostelen lopen onrustig door het zaaltje op en neer.

Plotseling horen ze veel lawaai in het hele huis. Het lijkt wel of het heel erg is gaan stormen. Zo giert de wind door het huis. Maar dat kan toch niet, het is prachtig weer buiten. Het geluid van de wind wordt steeds harder. En toch klepperen de ramen niet. Je voelt ook geen wind, er is alleen maar het geluid van wind. Wat zou er toch aan de hand zijn? Ook voelen de apostelen zich heel warm van binnen. Nee, nog erger, het lijkt wel of er vuur naar hun hoofd stijgt. Ze kijken elkaar met een rood gezicht aan. Door het geluid van de wind vlamt het vuur in hen nog meer op. En dan zien ze bij elkaar alsof er kleine vlammetjes boven hun hoofden zweven. Ah, nu weten ze het: God laat zien dat hij vanuit de hemel toch dicht bij hen is en aan hen denkt. Zo heel dichtbij is God dat hun hart ervan bonkt. Boem-boem-boem. Ze weten nu: God is in de hemel en tegelijk ook in ieder van hen. De apostelen ruiken naar God, naar Gods Geest.

‘Hoe ruikt God dan?,’ vraagt Julia. Mama moet er een beetje om lachen en zegt:
‘Soms kun je niet zeggen hoe fijn je het vindt als iemand heel dicht bij je is. Dan hou je elkaar af en toe stevig vast.’
‘Maar God is toch in de hemel. Die kan je dan toch niet vasthouden?’
‘Nee, dat kan niet. Net als oma die in de hemel is. Die kunnen we ook niet op haar wangen kussen. Maar toch hoor je haar stem wel eens of niet?’
Julia denkt na. Ze heeft haar ogen dicht.
‘... Lief meisje van me...,’ hoort ze nu zeggen.
‘Ja, zo kan God óók heel dicht bij zijn. Je kunt hem, als je bidt, horen zeggen: Ik hou van jou. Dat geeft vaak een fijn gevoel. Zo fijn dat je je blij gaat voelen en je lief voor Guusje en voor papa en mama wilt zijn. Grote mensen zeggen dan dat de Heilige Geest van God in je is gekomen. En met Pinksteren kwam die Heilige Geest bij de apostelen. Ze zijn er zo blij en opgewonden van dat het lijkt alsof ze vuur van binnen hebben. En het leek voor de andere mensen wel alsof ze dat vuur boven de hoofden van de apostelen zagen stralen. En zo leek het ook of de apostelen naar God roken. Zo dicht bij was hij gekomen.’
‘Doe maar verder lezen, mama,’ zegt Guusje ongeduldig.

De apostelen zouden het willen uitschreeuwen van blijdschap en plezier, maar ze sluiten even hun ogen en vouwen eerbiedig de handen. Ze willen gaan knielen, maar staan weer gauw op. Zo heel erg opgewonden voelen ze zich. Wat gebeurt hier allemaal? Ze kunnen niet langer in het zaaltje blijven, lopen de trap af en gaan de straat op. De anderen en ook Maria volgen de apostelen. Ze willen wel eens zien wat de apostelen nu gaan doen en horen wat ze tegen de mensen op straat gaan zeggen.

Wat een drukte buiten. Het lijkt wel of alle mensen in de stad ook door het lawaai van de storm wakker zijn geworden en uit hun bed zijn gekomen. Er zijn ook veel vreemdelingen uit andere landen in de stad, want het is vandaag feest van Pinksteren. Dat moet gevierd worden. Maar nu wil iedereen eerst eens horen wat de apostelen te vertellen hebben. De apostelen lopen allemaal verschillende straten in. En ieder van hen begint vol vuur over Jezus te vertellen en hoe de mensen moeten leven en goed voor elkaar moeten zijn. De apostelen praten allemaal zo hard en met zo’n blije stem, dat ook de mensen die een andere taal spreken, begrijpen wat ze te vertellen hebben. Hier en daar hoor je mensen zeggen:
‘Het lijkt wel of de apostelen teveel wijn op hebben en dronken zijn.’

Na een poosje verzamelen alle mensen zich op een plein, want Petrus wil iets gaan zeggen wat iedereen moet horen. Petrus heeft er zin in. Hij is helemaal niet bang. Een van de huizen heeft een stenen trap. Petrus klimt erop en steekt zijn arm uit. De mensen worden stil en zijn benieuwd wat Petrus gaat zeggen.

‘Beste mensen,’ zegt Petrus, ‘jullie moeten zeker niet denken dat wij dronken zijn. Hoe kun je nou ’s morgens om negen uur al dronken zijn? Luister goed naar mij. Jullie hebben allemaal Jezus gekend. Is het niet? Hij maakte zieke mensen weer beter, hij vertelde over God en zei dat we lief voor elkaar moeten zijn. En wat hebben jullie gedaan? Jullie hebben Jezus ’s nachts gevangen genomen en gemarteld. En alsof dat nog niet genoeg was, hebben jullie hem aan het kruis laten vastspijkeren. Daar hing onze Jezus, van wie wij zoveel hielden, net zolang totdat hij dood ging. Toen hebben we hem met veel verdriet in een grot begraven. Maar op paasmorgen is hij weer levend geworden. We konden het eerst ook niet geloven. Maar van Pasen tot Hemelvaart is hij voortdurend aan ons verschenen en heeft hij ons, apostelen, verteld wat we vanaf vandaag verder moeten doen. Daar hebben we de laatste tien dagen eens goed over nagedacht. Vanmorgen is Gods Geest in ons gekomen en we willen nu niets anders meer doen dan wat Jezus van ons heeft gevraagd. Snappen jullie het nou een beetje?’

Alle mensen op het plein knikken met hun hoofd. Ze hebben het begrepen. Dan vraagt iemand van de mensen aan Petrus en aan de apostelen:
‘Wat moeten we dan doen?’
‘Jullie moeten tot God bidden en goed zijn voor elkaar. Als jullie dat willen, zullen we jullie dopen,’ zegt Petrus.

‘Wat is dat dopen?,’ vraagt Julia.
‘Mensen die willen dat God heel dicht bij hen komt, worden dan met water gewassen,’ zegt mama. ‘Nu worden nog steeds grote mensen en pasgeboren kinderen gedoopt.’
‘Ben jij dan ook gedoopt?’
‘Ja, ik ben ook gedoopt.’
‘Dan is God dus ook heel dicht bij jou,’ zegt Julia.
‘Ja, God is heel dicht bij mij, maar ik denk er niet altijd aan. Zal ik nu verder vertellen?’
‘Ja, doe maar,’ zeggen Guusje en Julia.

Dat willen de mensen wel, gedoopt worden. De apostelen hebben het er druk mee, want ze moeten duizenden mensen op het plein en in de stad een voor een dopen. Ze zijn er de hele dag mee bezig.
En alle gedoopte mensen gaan ’s avonds naar huis.

Vanaf die dag bidden ze elke dag tot God. Ook zijn ze lief voor elkaar en maken geen ruzie meer of bijna geen ruzie meer. Ze vertellen aan hun vrienden, die er met Pinksteren niet bij konden zijn, wat er met hen is gebeurd. En die vrienden laten zich dan ook dopen. Ook gaan de mensen vaak bij elkaar eten en maken het gezellig, want ze houden allemaal van elkaar. Als ze aan tafel gaan, is er altijd wel een van de mensen die tegen de anderen zegt:
‘Laten we eraan blijven denken hoe Jezus op witte donderdag samen met de apostelen voor de laatste keer bij hen heeft gegeten. Als wij nu zo samen eten is Jezus daar ook bij, ook al zien we hem niet. Is dat niet mooi?’ Dat vindt iedereen heel mooi en ze genieten ervan.
De mensen spreken met elkaar af dat ze veel van wat ze hebben aan de armen zullen uitdelen. Je hoeft niet zelf zoveel kleren te hebben, terwijl arme mensen geen geld hebben om kleren te kopen. Och, wat houden ze allemaal veel van elkaar.

‘Maar Jezus had toch tegen de apostelen gezegd,’ zegt Julia, ‘dat ze aan alle mensen op de hele wereld moesten gaan vertellen dat God van de mensen houdt. Doen ze dat dan wel?’
‘Ja,’ zegt mama, ‘de apostelen gaan met de boot naar andere landen. Naar Turkije, Spanje, Italië en nog meer landen. En zo is wat zij te vertellen hadden ook in Nederland en Vlaanderen bekend geworden. Overal hebben mensen kerken gebouwd. En op zondag gaan heel veel mensen naar de kerk om tot God te bidden. En ook eten de mensen daar het brood, net zoals de apostelen op witte donderdag samen met Jezus het brood aten. De priester aan het altaar zegt dezelfde woorden als Jezus toen. En dan deelt de priester het brood uit. Weet je hoe dat heet?,’ vraagt mama.
‘Nee,’ zeggen Julia en Guusje.
‘Dat brood noemen we een hostie en het eten van het brood heet: te communie gaan.’
‘Ja ja, kinderen uit mijn klas gaan ook te communie. Ze hebben pas hun eerste communie gevierd,’ zegt Julia.
‘Mooi,’ zegt mama, ‘nu weet je wat dat betekent.’
‘Maar ze zijn toch niet altijd lief,’ zegt Guusje, ‘ze maken ook wel eens ruzie.’
‘Ja, natuurlijk,’ zegt mama, ‘dat kan ook niet anders. Maar ze weten net zo goed als jullie ook, dat het fijner is om geen ruzie te maken en lief voor elkaar te zijn.’
‘Maar waarom hebben we nou ook maandag na Pinksteren vrij?,’ vraagt Julia.
‘Omdat Pinksteren een heel mooi feest is. En een goed feest loopt altijd een dagje uit,’ zegt mama.

Wat Jantje is, zal Jan worden

Geen goud zonder schuim

Een dag is nooit zo nat, of de zon schijnt altijd wat

Hard gekreten, gauw vergeten

De nacht brengt raad

Met manken leert men kreupel gaan

Geduld is een bitter kruid, maar draagt goede vrucht

Verandering van weide doet de koeien goed

Bij een jong paard hoort een oude ruiter

Het geluk komt in de slaap

De tijd baart rozen

Het oog ziet altijd van zich af

Als de peer rijp is, valt zij ook

Zulk hout, zulke as

Gekken en dwazen schrijven hun namen op deuren en glazen

Zelfkennis

Minnebrieven zijn met boter verzegeld

Zwijgen en denken zal niemand krenken

De tijd heelt alle wonden

Geen koren zonder kaf

Geen goud zonder schuim

Het lot valt altijd op Jonas

Uit het oog uit het hart

Liefde is vindingrijk

Geen profeet is in zijn eigen land geëerd

Wat niet weet, wat niet deert

‘Elk voordeel hebt z’n nadeel’

Jonge vrouwen zijn de paarden waarop oude mannen naar de hel rijden

Een koekoek en een sijs zingen niet dezelfde wijs

Als met een kaars in ’t open veld, zo is het met de mens gesteld

’t Bezit van de zaak is ’t einde van ’t vermaak

Wie de naam heeft van vroeg op te staan, mag lang slapen

Al ziet men de lui, men kent ze niet

’t Is wel duizend jaar geleden, dat de trouw is weggereden

Wie in een glazen huis woont, moet niet met stenen gooien

De duivel heeft het vragen uitgevonden

Spreken is zilver, zwijgen is goud

Natuur trekt meer dan zeven paarden

De kruik gaat zolang te water tot zij breekt

Het is niet alle dagen kermis

Pluk de dag

Waar de bij honing uit zuigt, zuigt de spin vergif uit

Genoeg ligt op het kerkhof

Een zot mens droomt zotte dromen

Een zot mens droomt zotte dromen

Kiezen is verliezen

Het zijn de slechtste vruchten niet waaraan de wespen knagen

Ambitie

Men kan wel goed zaad zaaien uit een slechte mand

Overgave

Universele liefde

Innerlijke transformatie

Altijd weer het roer om

De ervaring ervaren

Verheven seks

Optimisme

Seksbeleving

Uitpraten

Tederheid

Tijdsbeleving

Aandachtbehoefte

Gewoonten

Alweer een kroonjaar

Nieuwe terreur

Nieuwjaarsvoornemen

Kerstgedachte

Tijdsbeleving

Leven met onzekerheden

Onbegrijpelijke moraal

Moed

Tevreden

Luisteren

Vriendelijkheid

Buigzaamheid

Teleurstellingen

Conflicten

Waardering

Een midweek in Grijpskerke

Verdriet

Lachen

De smaak van de kurk

Ophemelen

Spontaniteit

Bekaktheid

Inleving

Bedisselen

Wachten

Incasseren van kritiek

Niet kennen van eigen gedrag

Vanmorgen moest ik me bij de Christelijke Mutualiteit aanmelden. Ik wenste de drie dames achter de balie een goedemorgen en vroeg bij wie ik terecht kon. De middelste, meest gebekte van hen verwees me, zonder terug te groeten, naar de wachtzaal, die met een hoog schot van de balie was afgescheiden. Ze zei dat ze nu bezig waren met hun werk en dat men mij wel zou waarschuwen, als ik aan de beurt was. Verbaasd nam ik plaats op een van de lege stoelen en hoorde aan hoe de dames verder kwebbelden. Zelf zou ik hebben gezegd: ‘Goedemorgen, meneer. Ach, als u het niet vervelend vindt, zou u dan nog even willen plaatsnemen. We zullen u zo gauw mogelijk roepen.’ Na enige tijd rinkelde er een belletje. Luidruchtig vroeg ik of dat voor mij was bestemd. Dat werd met een bits ja beantwoord. Nogmaals voor de balie vroeg ik bij ik mocht plaatsnemen.

Ook in winkels in deze regio van de Belgische Kempen tref je vaak die onvriendelijke toon aan. Je kunt het de kassi res en baliemedewerksters niet kwalijk nemen, want ze zijn niet anders gewend, omdat vrijwel iedereen zo doet, tenzij het bedrijf aan klantvriendelijke training gedaan zou hebben. Doorgaans is er geen vergelijking mogelijk om het eigen gedrag te beoordelen. Het is als met die vis die pas besefte dat ze in water leefde, nadat ze op het droge terecht kwam. Als je in je omgeving niet anders ziet dan dat koppels uiteengaan, denk je dat dat normaal is. Je leert je eigen gedrag pas kennen als een ander je ermee confronteert of als je je nek uitsteekt om de confrontatie aan te gaan. We zijn handig in het vermijden van confrontaties. Niets zo lekker je voort te laten drijven op eigen bekende vaargeulen. Er is angst om het net van ingesleten vaargeulen te verlaten en nieuwe sloten op te zoeken. Jonge mensen doen dit in de regel spontaner. Hoe ouder men wordt, des te voorzichtiger men wordt, op gevaar af te verstarren. Zo kunnen gevoelens van ongelukkig zijn of ziekte nieuwe dimensies in zienswijze en emoties openen. Het ervaringsveld verruimt zich, het leven wordt voller, genuanceerder en rijker als een weide vol wilde bloemen in plaats van een saai veld met enkele boterbloemen.

Adelaar vangt bot

Een sleufervaring

Kerstuitje in Ruurlo

Miekes afscheid

Broederschap

Mensbeelden

Jan Kiezebrink, alias Johannes

Nevel en mist

Buitenlanders

Falende eerste indrukken

Avond met Agnes Bruneel

Mieke komt tegen half acht ’s avonds gehaast en een beetje verhit van een borrel op haar werk thuis. ‘Het is benauwd,’ zegt ze. ‘Heb jij nog een trui aan?’ ‘We moeten maar meteen doorgaan,’ raad ik haar aan, ‘maar voor in de kerk zullen nog wel plaatsen vrij zijn.’ Dat is mijn ervaring. In een dorp gaat vrijwel niemand op banken of stoelen van de eerste rij zitten. Die houd je vrij voor belangrijke mensen. Ik maak daar misbruik van. Achterin de kerk maakt de pastoor voorzover mogelijk met iedereen een praatje. Hij is in gesprek en we lopen door naar voren. Het wordt de tweede rij. Op de open plaatsen van de eerste rij liggen handtasjes, zoals je in vakantielanden in alle vroegte badlakens op de ligstoelen bij het zwembad legt. Om me heen zie ik hetzelfde publiek als in de zondagsmis. Ik wijs Mieke de plaats aan waar ik altijd zit, in de zijbeuk.
‘Hoe was de tai ji vanmiddag?,’ vraagt ze.
‘Nieuwe pasjes geleerd.’ Enkele oude mensen vragen aan mijn buren of de voorste rij gereserveerd is. Ze denken van wel. Maar een van hen is doof. Daar heeft deze kerk in voorzien, zeggen de buren. Doven kunnen op elke plaats in deze kerk het geluid goed horen. Een wit kamerscherm maakt het altaar onzichtbaar. Over een kuipstoel voor het scherm is een wit laken gedrapeerd. Vanuit een hoek van het plafond werpt een schijnwerper rood licht op het geheel. Een beetje hoerige sfeer, alles is voorbereid op het uitbreken van ‘de zoete oorlog van het minnen’. Opzij van het altaar is een tafelorgel geplaatst en wacht een opstandige klarinet om bespeeld te worden.
‘Veel mongolen,’ zegt Mieke.
‘Van een tehuis hier vlakbij in de bossen.’ De tongen in de kerk zijn voor de uitvoering losgeslagen. Schuin voor ons zit een moeder met haar zoontje van een jaar of tien.
‘Ik zie mezelf weer met Mark zitten,’ fluistert Mieke. ‘Die week niet van mijn zijde.’ De tasjes blijken van tienermeisjes die met hun vader de plaatsen voor ons gaan bezetten. Het gezin is compleet. Het is acht uur geweest.
‘Nou allee, beginnen,’ zegt Mieke ongedurig. Een kerkbestuurslid neemt achter de microfoon het woord. Hij memoreert eerst uitvoerig de pas overleden pastoor van de andere parochie in deze hechte dorpsgemeenschap. ‘De uitvoering van vanavond wordt gegeven uit dankbaarheid voor allen die in onze parochie meehelpen: lectoren, bloemschikkers, schoonmakers, misdienaars, zangkoor en voor al degenen die naar de diensten komen.’ Dan introduceert hij de voordrachtskunstenares: zij laat tranen blinken, brengt de liefde aan het trillen en verslaat in zang en poëzie de zoete oorlog van het minnen: Agnes Bruneel.
Onder applaus komt ze lichtvoetig naar voren, samen met de orgelspeler en een klarinettiste. Ze verontschuldigt zich en voelt zich bezwaard dat ze in deze gewijde ruimte de liefde in al haar facetten zal gaan bezingen en bejubelen. Haar slanke lijf beweegt zich soepel voor het witte scherm. Mocht het niets worden vanavond, dan zal het krullend haar langs het fijnbesnaarde gelaat me bijblijven, haar stralende ogen, beweeglijke hals en vlinderende gebaren. In zang en poëzie belooft ze prille en rijpe liefde, mislukte liefde en romantische liefde voor ons te vertolken. Van de preken in de zondagsdiensten weet ik dat de akoestiek belabberd is. Ook haar teksten zijn nu vaak niet te verstaan, alsof ze liedjes in een vreemde taal zingt. ‘...tederheid zal ik u noemen...’ Mieke gniffelt. Het bevalt haar niet allemaal. Zal in de pauze eens vragen of ze het teveel Toon Hermans vindt. ‘...je kijkt haar diep in de ogen en vraagt of ze van je houdt...’ Haar techniek, stem, dictie beroeren me meer dan de teksten. Ze neemt het witte zeildoek van de stoel en trekt het over haar schouders als een bruidsjapon. Het orgel speelt ‘daar komt de bruid.’ Oei, nee.
Dan weer beweegt ze zich achter het kamerscherm en voert met handen een schimmenspel uit. Tergend langzaam en sensueel strengelen de vingers ineen als een paar op het hoogtepunt van het liefdesspel en verbeelden de van elkaar wijkende handen het langzame losweken uit elkaars armen. De illusie dooft uit zoals het licht op het scherm. De stilte verbreekt als haar hoofd boven het scherm uitsteekt en teksten weer door de ruimte galmen. Het is pauze.

‘Wel heel knap,’ zegt Mieke, ‘dat ze alles uit het hoofd doet. Alleen legt ze de klemtoon verkeerd.’ Ze vindt het jammer dat de gekozen teksten haar niet bevallen, behalve die van Herman van Veen. Dat was het mooiste lied. Of ik het ook niet een beetje geëxalteerd vindt.
‘Ze heeft wel een mooi koppie,’ ontwijk ik haar.
‘Ja, dat wel.’
‘Hoe zou ze aan die teksten komen?’
‘Uit boekjes over liefde en geluk, boekjes die je niet zou kopen.’
‘En van Toon Hermans?’
‘Nee, geen Hermans.’
‘Zou je daar dan wel een gedichtenbundel van kopen?’
‘Nee, dat niet.’

Na de pauze verschijnt Agnes in broekpak en wacht geduldig de stilte in het kerkschip af. De klarinettiste had zich toch wel wat mooier kunnen kleden voor zo’n optreden, vindt Mieke. ‘Zie je die schoenen?
‘...maar er is zoveel nog niet gezegd: zoveel doodgezwegen door jou en mij, opgekropt, weggestopt, weggewuifd door jou en mij, doorgeschoven, uitgesteld...’

Onderweg naar huis vraag ik Mieke wat ze dan van minne-poëzie verwacht. Onder het rijden kijkt ze me aan. ‘Neem Neruda, Jean Pierre Rawie of iets uit de bundel Liefdeswoorden van Adriaan Morriën. Liefde is niet zonder meer mooi of mislukt. De stemmingen ervan liggen in elkaar besloten.’ Thuis haalt ze een bundel van Rawie uit haar boekenkast en leest voor:
Maar soms...
heb ik wel eens een kort moment
gedacht dat ik doorgrondde
hoe ondoorgrondelijk je bent,
en dat al veel gevonden.
Het ontroert me. Maar is het nu de tekst of door het voorlezen? We zien nog een stukje tv over een vrouw met een ongeneeslijk zieke man. Ze weet nu pas dat ze van hem houdt en altijd heeft gehouden.
‘Toch kan ze wel wat,’ zeg ik. ‘Eigenlijk is ze heel begaafd, Agnes Bruneel.’

Casa Ciolina

Vliegtuiggeluid en hanengekraai wekken me in het oud-Kempisch gastenverblijf te Kleine Brogel. De ochtendschemering is verbroken. Half slapend warrelen in mijn hoofd de eerste woorden: breinbrij en emotionele soep. Ze geven me nog geen vaste greep op de nieuwe dag. Een geopend oog kijkt naar Mieke naast me. Mijn hand glijdt naar haar voorhoofd en blijft daar rusten. In andere bedden van deze riant verbouwde zoldering liggen Anna en de kleine Julia. Anna, in het volle licht van het dakraam dat ik voor vanavond bijtijds met het trekgordijntje zal sluiten, slaapt nog, maar Julia zou wel eens wakker kunnen worden. Het karbeel boven mijn hoofd moet met de houten pengatverbinding wel origineel zijn, maar de dakspanen en -spanten tegen nok en gordingen zijn vernieuwd. Over Mieke heen gluur ik met opgelicht hoofd weer naar Anna. Is ze toch wakker? Ook zij richt zich op, maar roept geen ‘hallo.’ Haar stem zou Julia wakker kunnen maken, weet ze. De vogels buiten zijn hevig gaan kwinkeleren. ‘Hee,’ roept Julia. Anna zwaait haar toe zonder iets te zeggen. Julia kruipt er weer onder. Ergens loopt een wekker af, even daarna gevolgd door douchegeluiden. De dag is begonnen. Koerende duiven, zingende vogels. Maar de haan is de meester van de vroege morgen.

Met Gerard, Mark en Nienke en hun kleine dochter Guusje in de kinderwagen lopen we de voordeur van Casa Ciolina uit. Mark en Nienke hebben hier hun ouders voor een weekend uitgenodigd. ‘Hee,’ roept Mieke lachend vanuit het slaapkamerraam boven, ‘mag ik niet mee?’ Ochtendgeuren. Stille wegen. Zwijgende en glimlachende Guusje. Vogels in de verte. Een eerste zoemende bij. Aan de ontbijttafel vraagt Maria, de gastvrouw, wie een gekookt dan wel gebakken ei wil. Ze draagt compote van vers fruit aan, geperst sinaasappelsap, croissantjes en veel soorten broodjes en legt intussen uit hoe we met de auto in Hasselt moeten komen. Over de stalen brug direct rechtsaf en parkeren aan het water. Ook zouden we het paterke van Hasselt moeten bezoeken (iedereen kan je vertellen waar dat is) en de kathedraal. We ruimen met z’n allen de ontbijttafel af. Lopen over de binnenkoer, bezoeken de stallen en het café in aanbouw. We zien de nieuwe woonruimte van Maria en Enrico boven de poort van de koer. We spreken af wie met wie de stad ingaat en wie de kinderen bij zich houdt. De vrouwen gaan winkelen, de mannen krijgen de kinderen toegewezen. Mark blijft thuis en gaat naar bed om de koorts uit zijn lijf te jagen.

In de auto met Gerard aan het stuur roept Julia met een kleurboek in haar handen vanaf de achterbank:
‘Kijk, opa, geen kleurplaten, kijk maar.’
‘Opa kan niet kijken,’ zegt Gerard.
‘Ik bedoel opa Guus,’ zegt ze wijs.
‘Wel kleurplaten, maar nog niet gekleurd,’ leg ik haar uit.
‘Nee, nog niet gekleurd.’ Op de Nederlandse radio spreekt de politie van een rustige nacht. Amsterdam maakt zich op voor Koninginnedag. Guusje huilt. Anna duwt op mijn verzoek haar pink in Guusjes mond. ‘Nee, die wil ze niet.’ Ze krijgt het er warm van, zegt ze. Guusjes gehuil dissoneert met Scarlatti. Op de parkeerplaats aan het water ontmoeten we de vrouwen uit de andere auto. Opgewekt stappen ze de winkelstraat in. Anna en Julia kijken sip. Daar gaan hun moeders. Beide opa’s trekken hun vrolijkste gezicht en de kleine meisjes passen zich aan. Anna wil naar de speelgoedafdeling van Casa. De vrouw van het bureau voor vreemdelingenverkeer wijst me de weg op het stadsplan aan. Het is niet ver en ze lopen welwillend aan de hand mee. Gerard blijft met de kinderwagen buiten. Anna en Julia gaan met mij mee de roltrap af.
‘Deze Sims is hier vijf euro goedkoper dan in Nederland,’ zegt Anna. Ze twijfelt nog. ‘Maar mijn vriendinnetje heeft hem ook.’ Ze zou hem dus kunnen kopiëren, denkt ze hardop. Dan besluit ze tot de aanschaf en telt veertien euro en vijftig cent uit haar portemonnee, die ze in haar rode hangtasje heeft meegenomen. Ze geeft me een kus als ik haar een briefje van vijf euro geef. Of schiet hij het voor, bedenkt ze zich ineens.
‘Je krijgt het wel terug, hoor.’
‘Nee, dat hoeft niet.’ Nog een kus. In de kerk van Maria Virga Jesse steekt Anna zonder aarzelen van eigen geld een kaars op. Ook koopt ze het bidprentje met de beeltenis van het middeleeuwse gepolychromeerde houten beeld van Maria Virga Jesse, twijg uit de stam van Jesse. Ze slaat het prentje open en ik vraag haar een zin te lezen. Even is het stil, dan zegt ze:
Leer ons met Hem een spoor van goedheid
en vertrouwen trekken in onze wereld.
Ze vraagt wat het betekent en lacht als ik zeg dat opa’s die vijf euro aan hun kleinkind geven ‘een spoor van goedheid trekken.’ Achter in de kerk van het paterke van Hasselt ordent een oude koster kaarsen in de kaarsenhouders. Anna trekt weer haar portemonnee, ook Julia mag van haar een geldstuk in de gleuf duwen. Ze helpt haar het brandende lontje bij de kaarspit te houden. De koster ziet het aan en zegt met het oog op een gedoofd pitje tegen Anna:
‘Deze ook, gij kunt dat goed.’

We hebben in de nabijheid van de kathedraal afgesproken voor de lunch. Nienke heeft van Mark de opdracht gekregen de lunch te betalen, voor zijn verjaardag. We zitten buiten op het terras van Desperado’s.
‘Het was altijd vechten met zijn broers,’ vertelt Hansje meewarig over Gerard. ‘Je hebt wat geleden, hè Geer.’
‘Voor wanhopigen is leven één grote lijdensweg,’ beaamt hij smullend van het broodje Desperado. Mieke geeft Anna een pakje boter. Julia pakt het op een speelse manier voor haar neus weg.
‘Als je dat niet wilt, Anna, moet je het niet toelaten, hoor,’ zeggen de opvoeders. Ze haalt haar schouders op.
‘Ze is toch nog maar klein,’ zegt ze. De zon breekt door. De vrouwen willen nog even verder winkelen. Gerard en ik nemen de kinderen mee de kathedraal in. De gebrandschilderde ramen filteren de zon en de koele ruimte staat door de felle kleuren in lichterlaaie. Anna slaat haar arm om mijn middel en leidt me over het middenpad naar voren. Het huiveringwekkende gotische kerkinterieur betovert haar. In een zijkapel met monstrans knielt ze devoot op een bidstoel in aanbidding. Even ben ik niet haar opa, maar een ontroerde overgrootvader die zij zich nauwelijks nog herinnert.

Anna weet waar je het beloofde ijsje kunt halen. ‘Ei, ei, ijsje, ijsje,’ zingt Julia enthousiast. Er staat op deze warme middag een dikke rij aan het buffet. Het lijkt zelfs Anna te gek zich aan de staart toe te voegen. Julia past zich dapper aan. In de winkelstraat let ik op ijslikkers en uit welke straat ze komen. Een tearoom. Gerard laat Anna en Julia met hun ijsbolletjeshoorn op de rand van een bloemborder zitten. Julia maakt er anders een knoeiboel van, heeft hij als geroutineerde oppas-opa al eerder ervaren.

Terug in Kleine Brogel op het terras van de binnenkoer rust de hele familie uit. Onder een grote parasol serveert Maria culinaire hapjes. Een van haar medewerkers schenkt in champagneglazen een Veuve Devienne uit de kelders van Wissenbourg. Wel geen echte champagne, maar toch verrukkelijk, zegt hij erbij. Het veertien jaar oude hondje slentert met een vragend kopje vergeefs tussen tafel- en stoelpoten door. Mark heeft de hele dag geslapen. Nienke is de trappen boven de poort van de koer opgeklommen en staat op het bordes als ware zij de bruid die ze zich wenste. Hansje vond het echt een leuke dag. Mark vertelt dat Casa Ciolina een voorbeeld van ‘het roer om’ is. Bij hun vorige bezoek in februari klonk het hier nog: ‘Straks komen de gasten, we moeten de muren nog schilderen.’ Ook nu weer moet de stal donderdag klaar zijn voor een bruiloft. Mieke vindt het toch wel een slavenbaan, zo’n eigen bed-and-breakfast. En altijd maar aardig blijven tegen je gasten. Mark had het toch meegemaakt dat een van de gasten in februari het in zijn hoofd haalde met een bon uit de Feeling van enkele jaren terug te willen betalen, terwijl de gasten toch al zo worden verwend. Maria had toen maar een fles wijn gegeven om de zaak te sussen. De vrouwen klagen over hun buiken. Ze hebben er weinig oor naar te investeren in buikspieroefeningen.

Maria nodigt ons naar binnen uit. Groen servies op zwartblauw tafellinnen. Onder de met een strik versierde kroonluchter en twee kandelabers met brandende kaarsen fonkelen donkere en gewone wijnglazen en het zilveren bestek met kristallen messenleggers. In goudgerande glaasjes geuren scheefbloem, bloeiende tijm en mint. Wijnkoelers met tinnen zwanenhalsen houden de flessen witte wijn op temperatuur.
De vrouw van de wijnkenner had buiten tegen Mieke gezegd: ‘U hebt een heel leuk gezin en een leuke familie.’ Wie zou haar willen tegenspreken? Tegen het einde van het diner (aardbeiensoep met balsamico-ijs en munt) komt Maria erbij zitten. Ze is moe. ‘We nemen de komende tijd wat rust om op te knappen.’ Mark schenkt oranjebitter bij de koffie. De dag heeft hem goed gedaan, hij is weer helemaal de oude.